Εισαγωγές: Το νόμισμα έχει δύο (ή και παραπάνω) όψεις

Των Σταύρου Μαλκίδη (New York University) και Θεόδωρου Παναγιωτίδη (Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας)

Η σημασία του (ελλειμματικού) εμπορικού ισοζυγίου για την ελληνική οικονομία είναι γνωστή. Το εμπορικό ισοζύγιο (εξαγωγές μείον εισαγωγές) ως βασική συνιστώσα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αντανακλά δομικές αδυναμίες της. Ο δημόσιος διάλογος συνήθως επικεντρώνεται στην ανάγκη αύξησης των εξαγωγών τόσο για την επίτευξη ισορροπίας στο εμπορικό ισοζύγιο όσο και για την αύξηση του ρυθμού μεταβολής του συνολικού εισοδήματος. Σε αυτό το σημείωμα θα ασχοληθούμε με το άλλο κομμάτι του εμπορικού ισοζυγίου: τις εισαγωγές.

Οι εισαγωγές αγαθών αποτελούν έναν κρίσιμο δείκτη για την υγεία και τη δομή μιας οικονομίας. Το ερώτημα τι είδους προϊόντα εισάγει μία οικονομία είναι σημαντικό. Αν μία οικονομία εισάγει κυρίως τελικά αγαθά (π.χ. αυτοκίνητα) αυτό θα μπορούσε να δηλώνει την παραγωγική αδυναμία της. Αν υπάρχει αύξηση των εισαγωγών σε κεφαλαιουχικά αγαθά (π.χ. μηχανήματα) αυτό θα διαμόρφωνε μελλοντική προσδοκία για αύξηση της παραγωγής και της παραγωγικότητας. Η αύξηση των εισαγωγών ενδιάμεσων αγαθών θα μπορούσε δυνητικά να είναι προάγγελος θετικών νέων για την μεταποίηση. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η ανάλυση της σύνθεσης των εισαγωγών προσφέρει ενδείξεις για την κατανόηση των μεταβολών στην παραγωγή, την κατανάλωση και τις επενδύσεις.

Μεταβολές μετά την κρίση και η νέα σταθερότητα

Μετά την οικονομική κρίση, οι εισαγωγές ως ποσοστό του ΑΕΠ σημείωσαν αξιοσημείωτη πτώση. Ωστόσο, από το 2022 και έπειτα, καταγράφεται σταθεροποίηση σε υψηλότερα επίπεδα — ακόμη και εξαιρώντας τα πετρελαιοειδή. Η αυξητική αυτή τάση, ωστόσο, δεν είναι από μόνη της ενδεικτική ούτε θετικής ούτε αρνητικής εξέλιξης. Η πραγματική σημασία βρίσκεται αν αναλυθεί η σύνθεση των εισαγόμενων αγαθών.

Ενδιάμεσα αγαθά: Δείκτης παραγωγής ή ένδειξη αδυναμίας;

Διάγραμμα 1: Εισαγωγές Ενδιάμεσων αγαθών, εποχιακά και ημερολογιακά διορθωμένος δείκτης όγκου εισαγωγών. 

Η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογική πρόοδος θεωρείται ότι έχουν οδηγήσει στον διεθνή κατακερματισμό της παραγωγής και στην ανάπτυξη διεθνών αλυσίδων παραγωγής και εφοδιασμού. Αυτές οι αλλαγές στον τρόπο παραγωγής αγαθών έχουν οδηγήσει στον κατακερματισμό των διαδικασιών παραγωγής σε διαφορετικά στάδια, έτσι ώστε οι ενδιάμεσες εισροές να μπορούν να προέρχονται από τους πιο αποδοτικούς παραγωγούς. Ως αποτέλεσμα, η σχετική σημασία των ενδιάμεσων αγαθών - των εισροών που συνδέουν τα διαφορετικά στάδια παραγωγής - ως μερίδιο του συνολικού εμπορίου έχει αυξηθεί με ταχείς ρυθμούς.

Καθώς οι εμπορικές ροές εκφράζονται σε τρέχουσα αξία (με τις τιμές να αναφέρονται στην σχετική περίοδο αναφοράς), οι δείκτες βοηθούν στη διάκριση μεταξύ των μεταβολών τιμών (δείκτης μοναδιαίας αξίας) και των μεταβολών όγκου (δείκτης όγκου). Οι δείκτες όγκου, που παρουσιάζουμε, μετρούν την εξέλιξη του όγκου του εμπορίου εκφρασμένου σε σταθερές τιμές ενός έτους βάσης.

Στην ελληνική περίπτωση, η αύξηση και σταθεροποίηση σε υψηλότερα επίπεδα των εισαγωγών ενδιάμεσων αγαθών (κόκκινη γραμμή) μπορεί να έχει δύο διαφορετικές ερμηνείες. Στο θετικό σενάριο, η ενίσχυση των εισαγωγών αυτών αντανακλά άνοδο της εγχώριας μεταποιητικής δραστηριότητας (ο δείκτης βιομηχανικής παραγωγής στην χώρα έχει όντως αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια), η οποία αξιοποιεί τα εισαγόμενα υλικά για να παράγει προϊόντα υψηλότερης αξίας και να τα εξάγει. Με άλλα λόγια, την ισχυρότερη ένταξη της Ελλάδας στις διεθνείς αλυσίδες παραγωγής. Στο δυσμενές σενάριο, υποδηλώνει εξάρτηση από το εξωτερικό λόγω αδυναμίας δημιουργίας τοπικής προστιθέμενης αξίας — φαινόμενο που παρατηρείται σε τομείς επανεξαγωγής όπως τα φαρμακευτικά και τα ηλεκτρονικά είδη.

Καταναλωτικά αγαθά: Σταθερά ανοδικά

Διάγραμμα 2: Εισαγωγές Καταναλωτικών αγαθών, εποχιακά και ημερολογιακά διορθωμένος δείκτης όγκου εισαγωγών.

Συνεχής και σταδιακή αποτυπώνεται η αύξηση των εισαγωγών καταναλωτικών αγαθών, οι οποίες υπολείπονται όμως κατά πολύ τα προ-κρίσης επίπεδα. Με άλλα λόγια, η αύξηση των εισαγωγών στην οικονομία τα τελευταία χρόνια δεν φαίνεται να τροφοδοτείται από τα καταναλωτικά αγαθά. Γενικότερα, οι εισαγωγές δεν αποτυπώνουν μια ανάκαμψη που ευνοεί δυσανάλογα την κατανάλωση έναντι της επενδυτικής δραστηριότητας. 

Κεφαλαιουχικά αγαθά: Αναμονή για επενδυτική ώθηση από το RRF

Διάγραμμα 3: Εισαγωγές Κεφαλαιουχικών αγαθών, εποχιακά και ημερολογιακά διορθωμένος δείκτης όγκου εισαγωγών.

Όσον αφορά τα κεφαλαιουχικά αγαθά αυτά είναι εξαιρετικής σημασίας για την ελληνική μεταποίηση και την δυνατότητα της να παράγει προστιθέμενη αξία. Στο παραπάνω διάγραμμα συνυπάρχουν δύο σημαντικά χαρακτηριστικά: η μειωμένη σε σχέση με το 2008 εισαγωγή κεφαλαιουχικών αγαθών και η αναιμική αύξηση που παρατηρούμε σε σχέση με το 2020.  Συνολικά αυτό σημαίνει ότι όποια βελτίωση σημειώνεται αυτή είναι ασθενική. Η ανάγκη για επενδύσεις σε κεφαλαιουχικό εξοπλισμό στα επόμενα χρόνια είναι προτεραιότητα για την επιβίωση της ελληνικής μεταποίησης. 

Δύο παράγοντες μπορούν να ερμηνεύσουν αυτή τη στασιμότητα:

1. Άυλες επενδύσεις: Μεγάλο μέρος των πόρων του RRF κατευθύνεται σε τομείς όπως ψηφιακές υποδομές, ανθρώπινο κεφάλαιο και λογισμικό – επενδύσεις που δεν αποτυπώνονται στις εισαγωγές κεφαλαιουχικών αγαθών.

2. Χρονική υστέρηση: Οι μεγάλες επενδύσεις απαιτούν χρόνο για ωρίμανση. Καθυστερήσεις σε σχεδιασμό και υλοποίηση μπορεί να έχουν καθυστερήσει και την καταγραφή των σχετικών εισαγωγών. 

Παρά τις παραπάνω εξηγήσεις, η απουσία σαφούς ανόδου σε αυτή την κατηγορία γεννά εύλογες αμφιβολίες για την ταχύτητα απορρόφησης και τη φύση των επενδύσεων στην ελληνική οικονομία. 

Συμπερασματικά

Διάγραμμα 4: Εισαγωγές αγαθών ανά κατηγορία ως ποσοστό του συνόλου, για το έτος 2023 

Η ποσοτική αύξηση των εισαγωγών δεν αρκεί για να αποτιμηθεί η πρόοδος ή η υστέρηση της ελληνικής οικονομίας. Η σύνθεση των εισαγωγών παρέχει ένα πρίσμα στις διαρθρωτικές τάσεις και τις προτεραιότητες της οικονομικής πολιτικής. Η σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες δείχνει ότι παρά την πολυετή υστέρηση στην προσθήκη κεφαλαιουχικού εξοπλισμού, οι εισαγωγές του είναι από τις πιο χαμηλές μεταξύ του συνόλου των χωρών. Παράλληλα το σχετικά υψηλό επίπεδο ενδιάμεσων εισαγωγών τονίζει την ανάγκη για περαιτέρω διερεύνηση της σύνθεσής του. Αν και η επιστροφή σε υψηλά επίπεδα εισαγωγών δεν σηματοδοτεί απαραίτητα μία δυσμενή κατάσταση, εντούτοις η σύνθεσή τους προκαλεί εύλογες ανησυχίες γύρω από την επενδυτική κινητικότητα. Η παρακολούθηση της πορείας των εισαγωγών των καταναλωτικών και των κεφαλαιουχικών αγαθών προσφέρει μία ένδειξη για την πορεία της ελληνικής οικονομίας την οποία πρέπει να παρακολουθούμε.