Κυκλική Οικονομία στην Ελλάδα: Η Νέα Εποχή Διαχείρισης Πλαστικών και οι Κρίσιμες Πρωτοβουλίες για Βιώσιμη Ανάπτυξη

Του Νικόλαου Γεωργικόπουλου*

Η βιωσιμότητα έχει γίνει ίσως το πιο κρίσιμο ζήτημα που αντιμετωπίζει η βιομηχανία των πλαστικών και φτάνει σε ένα άνευ προηγουμένου επίπεδο παγκόσμιας - δημόσιας, εταιρικής και κυβερνητικής - ευαισθητοποίησης και ανησυχίας. Από την προοπτική της αλυσίδας αξίας, οι παραγωγοί πλαστικών, οι μεταποιητές, οι ιδιοκτήτες επωνυμιών και η χρηματοοικονομική κοινότητα έχουν όλοι συμφέρον να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο.

Τα πλαστικά και η χημική βιομηχανία βρίσκονται υπό αυξανόμενο δημόσιο έλεγχο λόγω των συσσωρευμένων πλαστικών απορριμμάτων στον ωκεανό από την ανεξέλεγκτη απελευθέρωση τους σε ποτάμια και ωκεανούς, ιδιαίτερα στη Νοτιοανατολική Ασία. Διάφορες επιστημονικές αναφορές μικροπλαστικών που εισέρχονται στη βιολογική τροφική αλυσίδα δημιουργούν περαιτέρω ανησυχίες για το κοινό. Ο αντίκτυπος της ανεξέλεγκτης διαχείρισης πλαστικών απορριμμάτων μετά την αρχική χρήση διαβρώνει τη δημόσια εικόνα των χημικών ουσιών, ίσως ακόμη και να προκαλέσει την "κοινωνική άδεια λειτουργίας". Με απλά λόγια, το μέλλον της βιομηχανίας πλαστικών και η "κοινωνική της άδεια λειτουργίας" βασίζεται στο πώς θα ανταποκριθούν οι ενδιαφερόμενοι.

Οι προκλήσεις είναι τεράστιες καθώς η πλήρης ανάπτυξη των τριών κρίσιμων γωνιών του τριγώνου ανακύκλωσης πλαστικών - συλλογή / διαλογή, επεξεργασία και εφαρμογή τελικής χρήσης - παραμένει σε πρώιμη ανάπτυξη. Σήμερα, πολλά συστήματα συλλογής βρίσκονται υπό οικονομική πίεση και κατακλύζονται από όγκο αποβλήτων όλων των υλικών (γυαλί, πλαστικά, χαρτί).

Ευρώπη και Στόχοι έως το 2030

Οι στόχοι βιωσιμότητας, όταν καθορίζονται, είναι συχνά χωρίς θεμελιώδη κατανόηση των δυνατοτήτων των υφιστάμενων υποδομών. Για παράδειγμα, η Ευρώπη, η οποία θεωρείται ως η πιο βιώσιμη-προηγμένη περιοχή του πλανήτη, θα πρέπει ουσιαστικά να διπλασιάσει τη χωρητικότητα των υποδομών της προσθέτοντας περίπου 300 εγκαταστάσεις ανακύκλωσης και 300 για διαλογή απαιτώντας περίπου 1,5 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως έως το 2026 για χρηματοδότηση για να πετύχει τους στόχους που έχει θέσει.

Συγκεκριμένα η στρατηγική που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση θέτει ως όρο ότι όλες οι πλαστικές συσκευασίες που θα διατίθενται στην αγορά της ΕΕ, είτε θα είναι επαναχρησιμοποιήσιμες, ή θα μπορούν να ανακυκλώνονται με οικονομικά αποδοτικό τρόπο. Ο κυριότερος στόχος του οράματος όμως προβλέπει ότι έως το 2030 τουλάχιστον το 55% των πλαστικών αποβλήτων που παράγονται στην Ευρώπη θα ανακυκλώνονται.

Ελλάδα του Σήμερα

Σύμφωνα με μελέτη του ΙΟΒΕ η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ28 σε θέματα διαχείρισης στερεών αποβλήτων καθώς τα περισσότερα στερεά απόβλητα οδηγούνται στην ταφή ενώ η επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Η Ελλάδα ήρθε δεύτερη από το τέλος στην ανακύκλωση στερεών αποβλήτων στην Ευρωπαϊκή κατάταξη για το 2020. 

Κατά συνέπεια, η ελληνική οικονομία στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε πρωτογενείς, και σε πολλές περιπτώσεις εισαγόμενες, πρώτες ύλες, με αποτέλεσμα να βρίσκεται χαμηλά στην κατάταξη των δεικτών κυκλικότητας, με αποτέλεσμα την απώλεια σημαντικών ευκαιριών για τη δημιουργία εγχώριας προστιθέμενης αξίας και απασχόλησης.

Παράδειγμα Φινλανδίας

Η περιφέρεια του Ελσίνκι σε συνεργασία με τη Φινλανδική εταιρεία πετρελαιοειδών Neste Oil προχώρησαν σε ΣΔΙΤ το 2019 με απώτερο σκοπό τη μελέτη και δημιουργία ενός μηχανισμού - αλυσίδας ανακύκλωσης πλαστικών με χρήση πρωτοπόρας τεχνολογίας χημικής ανακύκλωσης που θα βοηθήσει τη περιφέρεια να επιτύχει τους στόχους ανακύκλωσης που έχει θέσει η ΕΕ για το 2030.

Ο στόχος αυτής της σύμπραξης είναι η επίτευξη ανακύκλωσης/μετατροπής ενός εκατομμυρίου τόνων πλαστικών ετησίως σε χημική νάφθα (που θα χρησιμοποιηθεί για τη παραγωγή πλαστικών) στα διυλιστήρια της εταιρείας μέχρι το 2030.

Δράσεις για την Επίτευξη των Στόχων Ανακύκλωσης των Ευρωπαϊκών Οδηγιών 

Η προσπάθεια μετάβασης σε μια μορφή κυκλικής οικονομίας βρίσκεται ήδη στο επίκεντρο του στρατηγικού σχεδιασμού της ελληνικής κυβέρνησης. Ήδη σχεδιάζονται και υλοποιούνται παρεμβάσεις ούτως ώστε τα πλαστικά απόβλητα να μετατρέπονται σε πόρους που θα μπορούν να αξιοποιηθούν από την εγχώρια βιομηχανία πλαστικών, διατηρώντας και ενισχύοντας τόσο την ανταγωνιστικότητά της όσο και τη συμβολή της στην ελληνική οικονομία. Τα κύρια σημεία του οδικού χάρτη που έχουν τεθεί για την ενίσχυση της ανακύκλωσης γενικά και τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία είναι:

• Εφαρμογή της χωριστής συλλογής ρευμάτων απορριμμάτων ανά υλικό
• Ενίσχυση της ανταποδοτικής ανακύκλωσης και θέσπιση συστήματος επιστροφής εγγύησης στα μπουκάλια (πλαστικά και γυάλινα)
• Εντατικοποίηση των εκστρατειών ενημέρωσης
• Ενίσχυση των υποδομών συλλογής και επεξεργασίας αποβλήτων
• Εφαρμογή κριτηρίων κυκλικής οικονομίας στις δημόσιες προμήθειες
• Ενίσχυση των ηλεκτρονικών συστημάτων και των μηχανισμών ελέγχου
• Κίνητρα και κυρώσεις σε δήμους
• Μελέτες και εφαρμογή σύγχρονων τεχνολογιών χημικής ανακύκλωσης πλαστικών και άλλων καινοτόμων λύσεων

Ο στρατηγικός σχεδιασμός για τη κυκλική οικονομία και τη διαχείριση των πλαστικών απορριμμάτων της Κεντρικής κυβέρνησης θα αποτελέσει το κεντρικό πυλώνα που θα ακολουθήσουν οι περιφέρειες αλλά και οι δήμοι της Ελλάδας.

*Ο Νικόλαος Γεωργικόπουλος είναι επισκέπτης Καθηγητής Χρηματοοικονομικών (Stern Business School - NYU). Πρόεδρος επιτροπής στην Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα. Επιστημονικός Σύμβουλος Ανάπτυξης & Επενδύσεων του Δήμου Πεντέλης.