Έχει επιλογές το Ιράν;

Του Νικήτα Σίμου

Δύσκολο το στοίχημα του Ιράν

Η Τεχεράνη αποκλείει την επιστροφή της στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και την υπογραφή συμφωνίας, ενόσω δέχεται επίθεση. Προκειμένου να συμφωνήσουν παύση των εχθροπραξιών, εκτός από την απώλεια κύρους, οι Ιρανοί θα αναγκαστούν να αποκηρύξουν εντελώς το πυρηνικό πρόγραμμα τους, το οποίο σήμερα θεωρείται το μόνο στοιχείο αποτροπής το οποίο διαθέτουν, εναντίον του Τελ Αβίβ. Επιπλέον, η ιρανική ηγεσία πιστεύει, ότι η υποχώρηση σε μια "άνευ όρων παράδοση" όπως ζητά ο Τραμπ, όχι μόνο δεν θα σταματήσει τις ισραηλινές επιθέσεις, αλλά θα επιταχύνει την αλλαγή καθεστώτος, που έχει ήδη έχει ανακοινωθεί ως πρωταρχικός στόχος από το Ισραήλ.

Μπορεί να σημειωθεί, ότι το ιρανικό καθεστώς έχει οριακή πολιτική νομιμοποίηση, μετά τις τελευταίες εκλογές του 2024, όπου εκτιμάται ότι μόλις 20% των εκλογέων προσήλθαν στην κάλπη. Είναι ιδιαίτερα αντιδημοφιλές, και η όποια συσπείρωση παρατηρείται είναι "γύρω από τη σημαία της πατρίδας, η οποία βάλλεται".

Επί του παρόντος, η Ισλαμική Δημοκρατία φαίνεται να μην έχει άλλο τρόπο για να απαντήσει στις επιθέσεις του Ισραήλ, παρά με πλήγμα αντί πλήγματος.

"Ιρανοί αξιωματούχοι υποστηρίζουν, ότι αν το Ιράν δεν αντιδρά μετά από κάθε επίθεση, οι ισραηλινοί βομβαρδισμοί θα γίνουν εντονότεροι", δήλωσε στο Al Jazeera ο Negar Mortazavi, αναλυτής στο Κέντρο Διεθνούς Πολιτικής (CIP) προσθέτοντας: "Αλλά κάθε φορά που [το Ιράν] αντιδρά, δίνει στο Ισραήλ μια δικαιολογία για να του επιτεθεί ξανά".

Δεν είναι σαφές, ποιας έκτασης βλάβη έχει ενδεχομένως προκληθεί στη στρατιωτική υποδομή του Ισραήλ, δεδομένου ότι σχετικές πληροφορίες δεν παρέχονται, ενώ είναι δύσκολο να εκτιμηθεί, πόσο χρόνο το Ιράν θα είναι σε θέση να διατηρήσει έναν πόλεμο εναντίον ενός πολύ ισχυρότερου στρατιωτικά εχθρού, όπως το Ισραήλ.

Αλλά στον τρέχοντα χρόνο το ιρανικό στοίχημα, εξαιρετικά αδύναμο, έγκειται στο, να προκληθεί αρκετή βλάβη και κοινωνική πίεση στο Ισραήλ, ώστε το τελευταίο να τερματίσει τις επιχειρήσεις το συντομότερο δυνατό.

Άσκηση πίεσης στους Αμερικανούς;

Το Ιράν θα μπορούσε να αντιδράσει επιτιθέμενο σε αμερικανικά συστήματα και εγκαταστάσεις στην περιοχή, ιδίως στις στρατιωτικές βάσεις στον Περσικό Κόλπο.

Ένα τέτοιο πλήγμα θα ήταν μια εξαιρετικά επικίνδυνη στρατηγική, διότι θα μπορούσε να ακυρώσει τα αντι-παρεμβατικά αισθήματα ενός μεγάλου μέρους της αμερικανικής κοινής γνώμης, ακόμη και εντός του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, το οποίο δεν επιθυμεί ο στρατός των ΗΠΑ να εμπλακεί σε έναν ακόμη πόλεμο στη Μέση Ανατολή.

Παράλληλα, θα προκαλούσε μια βέβαιη στρατιωτική κλιμάκωση από την Ουάσιγκτον, όπως και ο πρόεδρος Τραμπ απειλεί, με δεδομένη πλέον την αποφασιστικότητά του, μετά τον βομβαρδισμό των πυρηνικών εγκαταστάσεων με την χρήση των ειδικών διατρητικών βομβών.

Είναι πιθανόν, η Τεχεράνη να επέλεγε να ασκήσει πίεση στις ΗΠΑ, πέραν των πληγμάτων σε αμερικανικούς στόχους, εμποδίζοντας τη διέλευση ή επιτιθέμενη σε εμπορικά πλοία στα στενά του Ορμούζ, μέσω των οποίων διέρχεται καθημερινά περίπου το 25% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου. Μια τέτοια εκδοχή, όπως επιβεβαιώνεται από πηγές προσκείμενες στους Φρουρούς της Επανάστασης είναι υπό θεώρηση και θα είχε τεράστιες επιπτώσεις στο παγκόσμιο εμπόριο και τις τιμές του αργού πετρελαίου.

Ωστόσο, μια τέτοια ενέργεια θα προκαλούσε, κατά πάσα πιθανότητα, μια καταστρεπτική αμερικανική απάντηση. Επιπλέον, εμποδίζοντας τις εξαγωγές αργού πετρελαίου, θα εβλάπτετο η ιρανική οικονομία αυτή καθεαυτή, η οποία έχει ήδη δοκιμαστεί από χρόνια κυρώσεων. 

Νέα ισορροπία με κυρίαρχο το Ισραήλ

Για πολλά χρόνια, η υπόθεση ότι μια άμεση σύγκρουση θα προκαλούσε σοβαρά δεινά τόσο στο Ισραήλ όσο και στο Ιράν λειτουργούσε αποτρεπτικά. Το κύμα βίας μετά την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023 έχει διαταράξει αυτή την επισφαλή ισορροπία και έχει προβάλει τη Μέση Ανατολή ως πεδίο πολέμου, ικανού να επαναπροσδιορίσει την ισορροπία δυνάμεων.

Το Ιράν και το περιφερειακό του δίκτυο, γνωστό και ως "Άξονας της Αντίστασης", έχουν αποδυναμωθεί σοβαρά.

Η Χαμάς και η Χεζμπολάχ δεν έχουν ηττηθεί, αλλά η ικανότητά τους να χτυπήσουν το Ισραήλ είναι πλέον οριακή. Το καθεστώς Άσαντ στη Συρία κατέρρευσε τον Δεκέμβριο του 2024 και οι Χούθι στην Υεμένη έχουν μειώσει τις, σαφώς στοιχειώδεις, επιθετικές δυνατότητες τους απέναντι στο Ισραήλ.

Μια  ουσιαστική υποστήριξη προς την Τεχεράνη, από άλλους δρώντες, είναι υπό ερωτηματικό.

Η Μόσχα μετά την εμπλοκή της στην Ουκρανία, δεν διαθέτει ικανούς πόρους και διεθνή μόχλευση για να ενισχύσει ουσιαστικά την Τεχεράνη. Επιπλέον,  μάλλον δεν θα επιθυμούσε να θέσει σε κίνδυνο τις σχέσεις της με τη διοίκηση Τραμπ, το Ισραήλ και τα κράτη του Κόλπου, προσφέροντας στους Ιρανούς όχι κάτι περισσότερο από μια περιορισμένη πολιτική υποστήριξη σε διεθνή φόρα και όργανα.

Το Πεκίνο, θα επιθυμούσε μια συνέχιση του σημερινού καθεστώτος και θα ανησυχούσε ιδιαίτερα για την δημιουργία ενός κενού εξουσίας στην Τεχεράνη, καθώς το 90% των εισαγωγών του, αργού πετρελαίου προέρχεται από το Ιράν.

Φήμες των τελευταίων ημερών για εκφόρτωση κινέζικων πλοίων σε ιρανικά λιμάνια, ίσως στερούνται ουσίας. Το Πεκίνο, μάλλον θα ήθελε να αποφύγει οποιαδήποτε τριβή με την Ουάσιγκτον, δεδομένης και της πρόσφατης προσέγγισης των δύο χωρών στο θέμα των δασμών.

Η Τουρκία, το τρίτο μέλος της συμφωνίας της Αστάνα (Ρωσία, Ιράν, Τουρκία, 2017) είναι ίσως σε μια αμήχανη θέση, διότι αν, ως ισλαμικό έθνος, στηρίξει το Ιράν, μετά την επίθεση των ΗΠΑ, θα ερχόταν σε αντίθεση με τον Τραμπ.

Η τρέχουσα αντιπαράθεση μεταξύ Ιράν και Ισραήλ αλλάζει την ισορροπία δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, παρατηρεί ο αναλυτής του Chatham House, Thomas Juneau. "Η νέα πραγματικότητα είναι μια περισσότερο άνιση περιφερειακή ισορροπία, στην οποία ένα αποδυναμωμένο Ιράν δεν έχει πλέον βιώσιμες επιλογές για να υπερασπιστεί τη φθίνουσα επιρροή του, ενώ το Ισραήλ επωφελείται από ένα πολύ μεγαλύτερο περιθώριο ελιγμών".

Το καθεστώς του Ιράν θα προσπαθήσει να επιβιώσει ως μια μετριοπαθέστερη μετάλλαξή του, αποδεχόμενο ελέγχους και διαφάνεια του πυρηνικού προγράμματός του, το οποίο θα εξυπηρετεί πλέον μόνον ειρηνικούς σκοπούς. Η διάρκειά  του καθεστώτος αυτού θα είναι βραχεία.

Αν αντιθέτως επικρατήσουν εξτρεμιστικές τάσεις και συγκρουστούν οι Ιρανοί με τις ΗΠΑ, η χώρα τους θα υποστεί τεράστιες καταστροφές και θα περιπέσει σε μια συγκρουσιακή εσωστρέφεια, η οποία θα μετατρέψει το Ιράν σε διεθνή παρία. Η εξέλιξη θα είναι αβέβαιη.

Σε μια αδρή αποτίμηση της τρέχουσας ισορροπίας, θα μπορούσε να υποστηριχθεί, ότι ενισχύεται η θέση των Εμιράτων του Κόλπου και του βασιλείου της Σ. Αραβίας, το Ισραήλ αποκτά ηγεμονική θέση, και η Αμερική επανέρχεται. Η Ρωσία και η Κίνα έχουν μια απώλεια γοήτρου και πολιτικής επιρροής στην περιοχή.

Υπάρχει μια διάχυτη αίσθηση σοκ, όχι επειδή οι άνθρωποι δεν γνώριζαν τους κινδύνους, αλλά επειδή οι διαπραγματεύσεις Ουάσιγκτον και Τεχεράνης ήταν σε εξέλιξη και δεν υπήρχε προετοιμασία για κλιμάκωση αυτού του μεγέθους, όπως ο βομβαρδισμός των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν από τις ΗΠΑ, παρ’ όλες τις προειδοποιήσεις

Λίγοι ήταν εκείνοι, οι οποίοι ανέμεναν την κλιμάκωση, παρά την ενεργοποίηση των πρωτοκόλλων εμπλοκής από τις ΗΠΑ (π.χ. μεταστάθμευση ιπταμένων τάνκερ, και στρατηγικών βομβαρδιστικών Β2 για μεταφορά βομβών CBU 43-B/MOAB), την ανάπτυξη ναυτικών δυνάμεων στην περιοχή κ.α.

Τα αντανακλαστικά πολλών παρατηρητών και αναλυτών βασίζονται μοιραία στην γνώση, κουλτούρα και αξίες, που χαρακτήρισαν τα προηγούμενα χρόνια.

Οι πρακτικές, στις οποίες οδηγούν το νέο ύφος και ήθος από την επιβολή του δικαίου του ισχυροτέρου, κατά παράβαση των διεθνών κανόνων, μάλλον υπερβαίνουν τα καθιερωμένα δυτικά πρότυπα και δημιουργούν λάθος αντιλήψεις, οι οποίες πρέπει να προσαρμοσθούν στις νέες δυναμικές.

Η εξέλιξη του διεθνούς ρυθμιστικού πλαισίου προβλέπεται ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα.

* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής