Τεχνητή Νοημοσύνη & Πνευματική Ιδιοκτησία: Τι πρέπει να ξέρετε όταν χρησιμοποιείτε δεδομένα από το Διαδίκτυο

Του Γεωργίου Ράτσικα

Η ανάπτυξη εφαρμογών Τεχνητής Νοημοσύνης (Artificial Intelligence-AI) βασίζεται στην άντληση και επεξεργασία τεραστίων ποσοτήτων δεδομένων μέσω μιας πρακτικής που ονομάζεται data scraping. Ωστόσο, η πρακτική αυτή έχει αναδείξει σοβαρά ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας (Intellectual Property-IP), προστασίας προσωπικών δεδομένων και αδειοδότησης της χρήσης ψηφιακού περιεχομένου.

Τι είναι το Data Scraping και γιατί αφορά στην Πνευματική Ιδιοκτησία;

Το data scraping είναι η αυτόματη συλλογή, επεξεργασία και αποθήκευση δεδομένων από ιστοσελίδες, τις περισσότερες φορές χωρίς τη συναίνεση των δημιουργών ή των κατόχων των σχετικών δικαιωμάτων. Παρότι είναι διαδεδομένο σε ακαδημαϊκά και ερευνητικά περιβάλλοντα, χρησιμοποιείται κι από εταιρείες για εμπορικούς σκοπούς. 

Το πρόβλημα ξεκινά όταν τα συλλεγόμενα δεδομένα περιλαμβάνουν προστατευόμενο περιεχόμενο (όπως κείμενα, εικόνες, μουσική ή ακόμα και χαρακτηριστικό "στυλ γραφής"), καθώς αυτό ενδέχεται να προκαλέσει νομικές διενέξεις για παραβίαση πνευματικής ιδιοκτησίας, χρήσης εμπορικών σημάτων ή προσωπικών δεδομένων.

Τι Ισχύει Νομικά στην Ελλάδα και στην Ε.Ε.;

1. Πνευματική Ιδιοκτησία (Ν. 2121/1993)
Ο ελληνικός νόμος προστατεύει όλα τα πρωτότυπα έργα λόγου, ήχου, εικόνας και ψηφιακού περιεχομένου. Η αναπαραγωγή ή χρήση χωρίς άδεια θεωρείται παραβίαση δικαιωμάτων, με εξαίρεση μόνο την εκπαιδευτική χρήση μη εμπορικού χαρακτήρα ή την παράθεση αποσπασμάτων ενός έργου,  για σκοπούς κριτικής ή σχολιασμού, με αναφορά στον δημιουργό (Η μαζική συλλογή δεδομένων χωρίς άδεια δεν καλύπτεται από αυτές τις εξαιρέσεις).

2. Προσωπικά Δεδομένα (GDPR)
Αν τα δεδομένα περιλαμβάνουν προσωπικές πληροφορίες (π.χ. ονόματα, emails, Internet Protocol διευθύνσεις, προφίλ), τότε εφαρμόζεται ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων (GDPR). Κάθε επεξεργασία χωρίς συγκατάθεση ή έγκυρη νομική βάση είναι παράνομη και επισύρει αυστηρές κυρώσεις. 

3. Όροι Χρήσης και Κυβερνοασφάλεια
Η παράκαμψη των όρων χρήσης ενός ιστοτόπου, ακόμη και μέσω "αυτοματοποιημένων μέσων" (bots), μπορεί να επιφέρει αστικές και ποινικές ευθύνες. Ο Ποινικός Κώδικας τιμωρεί τη μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση σε πληροφοριακά συστήματα. 

4. AI Act (Ευρωπαϊκή Νομοθεσία)
Ο νέος Κανονισμός για την Τεχνητή Νοημοσύνη της Ε.Ε. (AI Act), που εγκρίθηκε το έτος 2024, εισάγει αυστηρούς κανόνες για τη χρήση δεδομένων στην εκπαίδευση ΑΙ συστημάτων. Η Ελλάδα οφείλει να ενσωματώσει τον υπόψη Κανονισμό στο εθνικό της δίκαιο μέχρι το έτος 2026.

Πιθανοί Τρόποι Αντιμετώπισης

•Ο ΟΟΣΑ προτείνει έναν συνδυασμό τεχνικών, νομικών και πολιτικών εργαλείων:
Εθελοντικός Κώδικας Δεοντολογίας για όσους ασχολούνται με εφαρμογές ΑΙ, με έμφαση στη διαφάνεια της χρήσης δεδομένων.

•Τεχνικά εργαλεία που ενισχύουν τον έλεγχο πρόσβασης και την αδειοδότηση επαναχρησιμοποίησης περιεχομένου.

•Τυποποιημένες συμβάσεις μεταξύ πλατφορμών AI και κατόχων δικαιωμάτων.

•Εκπαίδευση και ενημέρωση επιχειρήσεων, δημιουργών και καταναλωτών για τα δικαιώματά τους.

Τι σημαίνει πρακτικά;

Αν αναπτύσσετε εφαρμογές AI:
•Γνωρίζετε ποιος κατέχει τα δεδομένα που χρησιμοποιείτε;

•Υπάρχει άδεια ή νόμιμη εξαίρεση;

•Πώς "θωρακίζεστε" από μελλοντικές διεκδικήσεις;

Αν είστε δημιουργός περιεχομένου:
•Έχετε σαφή εικόνα για το πώς επιτρέπεται να χρησιμοποιείται το έργο σας;

•Έχετε σκεφτεί τεχνικές ή νομικές λύσεις για την προστασία και εμπορική του αξιοποίηση;

Συμπερασματικά

•Οι δημιουργοί προστατεύονται πλήρως για το έργο τους, ανεξάρτητα από την τήρηση οποιασδήποτε διατύπωσης.

•Όλοι οι φορείς που αναπτύσσουν ή χρησιμοποιούν συστήματα ΑΙ οφείλουν να χρησιμοποιούν νόμιμα αποκτημένα δεδομένα και να εναρμονίζονται σταδιακά με τον AI Act.

•Οι χρήστες AI εργαλείων φέρουν ευθύνη για τυχόν παραβιάσεις πνευματικών δικαιωμάτων μέσω παραγόμενου περιεχομένου.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν λειτουργεί σε νομικό κενό. Η διαφάνεια, η ηθική και η συμμόρφωση είναι βασικά στοιχεία για ένα βιώσιμο ψηφιακό οικοσύστημα. Η τεχνολογία εξελίσσεται ραγδαία και το ίδιο θα πρέπει να συμβαίνει και με τη συνείδησή μας για το τι είναι νόμιμο, ηθικό και υπεύθυνο!

Χρήσιμες Πηγές:
•WIPO – AI & IP Policy Section
•OECD – AI Policy Observatory
•EU AI Act Overview
•Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ)
•European Data Protection Board (EDPB)

*O κ. Γεώργιος Ράτσικας είναι οικονομολόγος και οικονομικός αναλυτής