Η πρόκληση των επανεξυπηρετούμενων δανείων: Mία αναδυόμενη αγορά για τις τράπεζες, που απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό

Του Κωνσταντίνου Παπάζογλου*

Η σταδιακή μετάβαση της ελληνικής οικονομίας σε ένα περιβάλλον σταθερότητας και ανάπτυξης, αναδεικνύει νέες ευκαιρίες, αλλά και προκλήσεις για τον τραπεζικό τομέα. Μετά από μία δεκαετία έντονης πίεσης λόγω της συσσώρευσης μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων (Non-Performing Exposures – NPEs), οι τράπεζες βάζουν πλέον στο "ραντάρ" τους τη διαχείριση και αξιοποίηση μιας νέας κατηγορίας δανείων: των επανεξυπηρετούμενων δανείων (Re-Performing Loans ή RPLs).

Πρόκειται για μια κατηγορία δανείων που, ενώ στο παρελθόν είχαν καταγραφεί ως προβληματικά, τα τελευταία χρόνια επανέρχονται - σταδιακά - σε κανονική εξυπηρέτηση, προσφέροντας σημαντικές προοπτικές, τόσο για την ενίσχυση των ισολογισμών των τραπεζών, όσο και για την ευρύτερη οικονομική δραστηριότητα.

H "δεκαετία των μη εξυπηρετούμενων δανείων"

Tην περίοδο 2008–2018, η ελληνική οικονομία διήλθε την πιο βαθιά και εκτεταμένη κρίση στη νεότερη ιστορία της. Η κρίση ρευστότητας και πιστοληπτικής ικανότητας στα δημόσια οικονομικά, οδήγησε και σε μία άνευ προηγουμένου συσσώρευση μη εξυπηρετούμενων επιχειρηματικών και ιδιωτικών δανείων. Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, το 2016, το ύψος των μη εξυπηρετούμενων δανείων ανήλθε σε €107 δισ. αποτελώντας ποσοστό 48,9% του συνόλου των χρηματοδοτήσεων των ελληνικών τραπεζών προς την ελληνική οικονομία. 

Ενδεικτικά, και για να γίνει αντιληπτό το εύρος της απορρύθμισης στην ελληνική οικονομία, στην περίπτωση της Ουκρανίας, ο δείκτης μη εξυπηρετούμενων δανείων αυξήθηκε από 27% τον Ιανουάριο του 2022 – δηλαδή πριν την έναρξη του πολέμου – σε 39% στα τέλη του 2023, ενώ σήμερα έχει επανέλθει στα επίπεδα του 30%.

Από το 2018 και μετά, οι τράπεζες έθεσαν σε εφαρμογή οργανωμένα σχέδια για την αντιμετώπιση αυτού του πελώριου όγκου NPEs, προχωρώντας σε εκτεταμένες ρυθμίσεις δανείων, πωλήσεις και αργότερα τιτλοποιήσεις χαρτοφυλακίων, αξιοποιώντας, μεταξύ άλλων, το Ελληνικό Σχέδιο Προστασίας Περιουσιακών Στοιχείων (HAPS ή Ηρακλής). Ενδεικτικά, κατά την αναφερόμενη περίοδο πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 50 συναλλαγές, οι οποίες αφορούσαν σε ένα μέγεθος χαρτοφυλακίων της τάξης των €90 δισ., συνολικά.

Οι κύριοι αγοραστές αυτών των χαρτοφυλακίων – κυρίως διεθνή funds – ανέθεσαν τη διαχείριση των υποκείμενων δανείων σε Εταιρείες Διαχείρισης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις (ΕΔΑΔΠ ή servicers), οι οποίες προχώρησαν σε εκτενείς αναδιαρθρώσεις δανείων, εκποιήσεις περιουσιακών στοιχείων και διαγραφές. 

Ταυτόχρονα, η σημαντική βελτίωση των επιδόσεων της ελληνικής οικονομίας και του ευρύτερου οικονομικού κλίματος (ενδεικτικά, η βελτίωση του ΑΕΠ σε ονομαστικούς όρους από €176 δισ. το 2015 σε €238 δισ. το 2024 και η μείωση του ποσοστού ανεργίας σε μονοψήφια ποσοστά πέρυσι) και η ενεργή διαχείριση από πλευράς τραπεζών και servicers, δημιούργησαν μεγαλύτερη ευχέρεια στους δανειολήπτες να ανταπεξέρχονται στις δανειακές υποχρεώσεις τους χωρίς σημαντική καθυστέρηση, μειώνοντας ουσιαστικά τον ρυθμό δημιουργίας νέων NPEs. 

Αναστροφή της τάσης

Μέσα σε λιγότερα από πέντε χρόνια, οι συστημικές τράπεζες κατόρθωσαν μια θεαματική μείωση του δείκτη μη εξυπηρετούμενων δανείων από 45%-50%, σε επίπεδα κάτω του 4% στο τέλος του 2024. Με βάση πρόσφατα στοιχεία από την Τράπεζα της Ελλάδος, το χαρτοφυλάκιο μη εξυπηρετούμενων χρηματοδοτήσεων που βρίσκεται υπό τη διαχείριση των servicers ανέρχεται σε €75 δισ.

Σε αυτό το περιβάλλον, αναδύεται μια νέα κατηγορία δανείων: τα επανεξυπηρετούμενα δάνεια. Ένα σημαντικό μέρος των δανειοληπτών που περιλαμβάνονται στα συγκεκριμένα χαρτοφυλάκια, έχουν καταφέρει να τηρήσουν τα (αναδιαμορφωμένα) προγράμματα αποπληρωμής, πετυχαίνοντας τη "θεραπεία δανείων". Κατά αυτόν τον τρόπο, τα δάνεια αυτά μετατράπηκαν από μη εξυπηρετούμενα σε εξυπηρετούμενα (Performing Exposures ή PE) ή, όπως αναφέρεται στην αγορά η συγκεκριμένη κατηγορία δανείων, σε επανεξυπηρετούμενα δάνεια.

Απαραίτητη προϋπόθεση για να επιτευχθεί η επαναταξινόμηση ενός δανείου σε καθεστώς PE, μεταξύ άλλων παραγόντων, είναι ο πιστούχος να μην έχει σημαντική αθέτηση δόσης τους τελευταίους, κατ’ ελάχιστον, 36 μήνες από τη ρύθμιση. Συγκεκριμένα, αν είναι συνεπής 12 μήνες μετά τη ρύθμιση, το δάνειο ταξινομείται ως Forborne Performing Exposure (αναδιαρθρωμένο δάνειο σε καθεστώς εξυπηρέτησης - FPE) και παραμένει για 24 μήνες σε αυτό το καθεστώς, μετά την πάροδο των οποίων, αν εξακολουθεί να είναι συνεπής, επαναταξινομείται ως PE, σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών (European Banking Authority).

Η ευκαιρία για τις τράπεζες και την οικονομία

Σύμφωνα με διάφορες εκτιμήσεις στελεχών της αγοράς, μεσοπρόθεσμα, τα επανεξυπηρετούμενα δάνεια ενδέχεται να ξεπεράσουν το 10% του συνολικού όγκου των χαρτοφυλακίων που βρίσκονται αυτή τη στιγμή υπό τη διαχείριση των servicers. Αυτό μεταφράζεται, δυνητικά, σε ευκαιρία για τη δημιουργία χαρτοφυλακίων RPLs μεγέθους έως και €10 δισ., τα οποία θα μπορούσαν να διατεθούν κάποια στιγμή προς εξαγορά από τις τράπεζες, με έμφαση σε χαρτοφυλάκια στεγαστικών.

Τα τελευταία χρόνια, οι τέσσερις ελληνικές συστημικές τράπεζες έχουν ξεδιπλώσει μια σειρά στρατηγικών κινήσεων, οι οποίες στοχεύουν στην αναζήτηση εναλλακτικών πηγών για την ενίσχυση των εσόδων τους και των μεγεθών τους, ως αντιστάθμισμα, μεταξύ άλλων, στη μείωση των επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Τέτοιες κινήσεις περιλαμβάνουν εξαγορές μικρότερων τραπεζών εκτός Ελλάδας (π.χ., στην Κύπρο), και εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην παροχή ασφαλιστικών υπηρεσιών, υπηρεσιών factoring, παροχής επενδυτικών υπηρεσιών, καθώς και μια σειρά από στρατηγικές συνεργασίες.

Προς αυτήν την κατεύθυνση, ενδεχόμενες συναλλαγές απόκτησης RPL χαρτοφυλακίων θα μπορούσαν να δώσουν τη δυνατότητα στις τράπεζες να αυξήσουν τα δανειακά τους χαρτοφυλάκια και να δημιουργήσουν πρόσθετες ροές επιτοκιακών εσόδων. Παράλληλα, η επανένταξη των δανειοληπτών ενισχύει τις πρακτικές χρηματοπιστωτικής ενσωμάτωσης (financial inclusion), καθώς αρκετοί από αυτούς, αυτή τη στιγμή, είναι αποκλεισμένοι από το χρηματοπιστωτικό σύστημα, ενώ έτσι θα δημιουργηθούν και ευκαιρίες για πρόσθετες πωλήσεις προϊόντων και υπηρεσιών προς νέους πελάτες.

Για τις εταιρείες διαχείρισης δανείων, οι ταχύτερες αποπληρωμές των επανεξυπηρετούμενων δανείων (μέσω της πώλησής τους ή της αναχρηματοδότησής τους από τις τράπεζες) θα δημιουργήσει σημαντικές ροές κεφαλαίων, οι οποίες θα βοηθήσουν στην επίτευξη των στόχων των τιτλοποιήσεων. 

Όσο για την οικονομία, οι επανενταγμένοι δανειολήπτες θα μπορέσουν δυνητικά να διευρύνουν την οικονομική τους δραστηριότητα με χρήση τραπεζικών εργαλείων και διευκολύνσεων, με πολλαπλασιαστικά μακροοικονομικά οφέλη. 

Οι προκλήσεις και τα ρίσκα

Η πορεία προς την επανένταξη των reperforming δανείων στο τραπεζικό σύστημα παρουσιάζει σημαντικές προκλήσεις. Οι τράπεζες, έχοντας περάσει μια σημαντική περίοδο με υψηλά επίπεδα μη εξυπηρετούμενων δανείων, θα χρειαστεί να προχωρήσουν με πολύ προσεκτικές κινήσεις για να περιορίσουν την πιθανότητα δημιουργίας νέου αποθέματος NPEs, κάτι που θα έδινε λάθος σήματα, τόσο στην επενδυτική κοινότητα όσο και στις εποπτικές αρχές.

Στο πλαίσιο αυτού του σχεδιασμού, οι τράπεζες θα χρειαστεί να κινηθούν σε τρεις άξονες:

• Να θέσουν αυστηρά κριτήρια για την επιλεξιμότητα των επανεξυπηρετούμενων δανείων αποφεύγοντας, ενδεικτικά, περιπτώσεις, όπως δάνεια με σημαντική αύξηση στις μελλοντικές δόσεις, μεγάλη αποπληρωμή στη λήξη (balloon payment), απουσία πρώτης τάξης ενεχύρου ή χαμηλή κάλυψη (υψηλή σχέση δανείου προς εξασφαλιστική αξία). 

• Να σχεδιάσουν ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο εσωτερικής διακυβέρνησης που θα διέπει την απόκτηση, διαχείριση και παρακολούθηση τέτοιων πιστώσεων, το οποίο θα περιλαμβάνει τα απαραίτητα σημεία ελέγχου, ώστε να είναι έτοιμες να προχωρήσουν στις πρώτες συναλλαγές περιορίζοντας τον κίνδυνο δημιουργίας νέων NPEs

• Να σχεδιάσουν προσεκτικά τα βήματα για την υποδοχή ("onboarding") των νέων πελατών, ώστε να είναι ομαλή η μετάβαση και να αξιοποιηθούν ευκαιρίες για πρόσθετες πωλήσεις  

• Να είναι σε στενό συντονισμό με τις εποπτικές αρχές για τον καθορισμό ενός κοινώς αποδεκτού πλαισίου για την απόκτηση τέτοιων δανείων. 

Για την περαιτέρω ενίσχυση της αγοράς, θα απαιτηθεί μεγαλύτερη ευθυγράμμιση των servicers με τις τράπεζες, για περισσότερη ομοιογένεια στους όρους των ρυθμίσεων που διασφαλίζουν τη βιωσιμότητα της εξυπηρέτησης και την αποφυγή όρων που επιβαρύνουν δυσανάλογα τους δανειολήπτες μετά την πρώτη περίοδο αποπληρωμής.

Εν κατακλείδι, τα επανεξυπηρετούμενα δάνεια αναδεικνύονται σε σημαντικό κεφάλαιο για την επόμενη ημέρα του ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Η ένταξη και διαχείρισή τους, ωστόσο, απαιτεί προσεκτικούς σχεδιασμούς και αυστηρό πλαίσιο διακυβέρνησης. Μόνο μέσω στοχευμένων κινήσεων, συστηματικής παρακολούθησης και συνεργασίας με τις εποπτικές αρχές θα μπορέσει η εκκολαπτόμενη αγορά RPLs να αποτελέσει πυλώνας ενίσχυσης της οικονομικής ανάπτυξης και διατήρησης της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

*Εταίρος EY-Parthenon, EY Ελλάδος