Στέκει νομικά η εσχάτη προδοσία;

Του Γεωργίου Ι. Μάτσου*

Ιούλιος 2019: Η ΝΔ έχει μόλις θριαμβεύσει. Λίγοι ασχολήθηκαν με τον διορισμό του αρχηγού της ΕΛΑΣ κατά την τραγωδία στο Μάτι, Κωνσταντίνου Τσουβάλα, ως γενικού γραμματέα δημόσιας τάξης.

Η ΕΛΑΣ υπό την αρχηγία τού κ. Τσουβάλα έστελνε ανυποψίαστους πολίτες να καούν μέσα στο Μάτι. Στη συνέχεια ο κ. Τσουβάλας δήλωνε περήφανος για το Μάτι. Ο Τσίπρας λίγες μέρες αργότερα τον απέπεμψε. Όμως ο Κυριάκος Μητσοτάκης τον έκανε γενικό γραμματέα δημόσιας τάξης.

Ας έλθουμε τώρα στη θέση των δικαστών και εισαγγελέων της προδικασίας για το Μάτι. Με εξαίρεση τον ανακριτή της υπόθεσης, Αθανάσιο Μαρνέρη, που εις μάτην ζητούσε αναβάθμιση των κατηγοριών, δεν γνωρίζουμε άλλοι δικαστές και εισαγγελείς της προδικασίας να είδαν κακούργημα. Δεν είδαν καν αδίκημα π.χ. στην παράλειψη του Λιμενικού να διασώσει ανθρώπους που επί πολλές ώρες βρίσκονταν στη θάλασσα. Κι όμως, η παράλειψη διάσωσης της ζωής από πρόσωπο με ιδιαίτερη νομική υποχρέωση να σώσει τη ζωή, είναι ανθρωποκτονία. Είτε από αμέλεια είτε από πρόθεση.

Γιατί παραβλέφθηκαν τέτοιες αβάστακτες ευθύνες; Διότι δικαστές και εισαγγελείς είναι άνθρωποι της διπλανής πόρτας. Δεν γεννήθηκαν όλοι ήρωες – κι ας έχουν τέτοιο job description. Η επαγγελματική τους πορεία εξαρτάται από αρεοπαγίτες, των οποίων η επαγγελματική πορεία εξαρτάται από την κυβέρνηση. Όταν η κυβέρνηση αναβαθμίζει πρόσωπα υπόλογα εκ της θέσεώς τους για το Μάτι, στέλνει μήνυμα. Ο μη ήρωας δικαστής δεν θα πάει κόντρα στην εμμέσως αλλά σαφώς εκφρασθείσα κυβερνητική βούληση: Στην ουσία το Μάτι είχε ήδη "θαφτεί" με την επιλογή Τσουβάλα ως γ.γ. δημόσιας τάξης.

Ομοίως δύσκολα θα αναδειχθεί ποινική ευθύνη πολιτικού. Γράφτηκε ορθά ότι η γραμμή της ΝΔ για τα Τέμπη είναι η γραμμή ΣΥΡΙΖΑ για το Μάτι: Οι υπουργοί "απλώς επέβλεπαν". Είναι έτσι;

Όχι. Απλώς η κοινωνία έχει μιθριδατιστεί ότι ο πολιτικός κόσμος τάχα "επιτρέπεται" νομικά να μην κάνει το καθήκον του.

Δεν συνειδητοποιούμε ότι η σπατάλη χρημάτων για ρουσφετολογικούς διορισμούς, αντί π.χ. για τηλεδιοίκηση στα τραίνα, πληροί το πραγματικό της έκθεσης της ζωής σε κίνδυνο. Μοιάζει "αθώο" να ξοδεύονται τα λεφτά μιας μικρής χώρας σε πελατειακές σχέσεις. Και δεν αντιλαμβανόμαστε ότι έχουμε εγκληματήσει εις βάρος άλλων ανθρώπων, που μπορεί να χάσουν τη ζωή τους επειδή δεν ξοδέψαμε τα κρατικά λεφτά εκεί που πραγματικά έπρεπε.

Δεν συνειδητοποιούμε ότι επιτρέποντας σε εγνωσμένα ανεπαρκές πρόσωπο να γίνει σταθμάρχης, έχουμε ήδη διαπράξει το αδίκημα της θανατηφόρου εκθέσεως, εάν επακολουθήσει θάνατος εξαιτίας της πράξης μας. Συνηθίσαμε να μην βλέπουμε εκεί αιτιώδη συνάφεια, αλλά αυτή υπάρχει, διότι ο σταθμάρχης είναι υπεύθυνος για ζωές ανθρώπων. Αν γνωρίζουμε ότι έχουμε τοποθετήσει κάποιον που μπορεί να σκοτώσει κόσμο, εγκληματούμε κι εμείς.

Δεν συνειδητοποιούμε ότι όταν επιτρέπουμε σε ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες να κλέβουν καλώδια και εγκατεστημένα συστήματα τηλεδιοίκησης, προκειμένου να μας ψηφίζουν, είμαστε άμεσοι συνεργοί τους στο έγκλημα.

Οι πολιτικοί γνωρίζουν πόσο "προσεκτικοί" πρέπει να είναι στην ανάδειξη ευθυνών. Αφήνουν τους προηγούμενους στο απυρόβλητο, ώστε να μείνουν και οι ίδιοι αύριο στο απυρόβλητο.

Όμως όλα έχουν όριο. Πρώτο όριο ήταν το Μάτι. Δεύτερο τα Τέμπη. Διαπιστώσαμε με τρόμο ότι οι πολιτικοί επίγονοι του Μαυροκορδάτου, του Κωλέττη, των κοτζαμπάσηδων και όσων δεν ήθελαν τον Καποδίστρια, δεν ενδιαφέρονται εάν ο πολίτης χάσει τη ζωή του εξαιτίας των επιλογών τους. Αρκεί να παραμείνουν αυτοί την εξουσία.

Αλλά ας έλθουμε στο θέμα του άρθρου: Μήπως η εσχάτη προδοσία είναι υπερβολή, διερωτώνται πολλοί, όχι κατ’ ανάγκη κακοπροαίρετα.

Καταρχάς πρέπει να διευκρινιστεί τι αδίκημα είναι η "εσχάτη προδοσία". Γίνεται μια επιστολή του πρωθυπουργού προς τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου που ζητά να μεταβληθεί ο ανακριτής υπόθεσης, μέσω "ανάθεσης στο υψηλότερο δυνατό ανακριτικό επίπεδο", να αποτελεί "εσχάτη προδοσία";

Η "εσχάτη προδοσία" όπως ορίζεται στο άρθρο 134 του Ποινικού Κώδικα, δεν είναι να παραδώσεις στρατό και στόλο στους Τούρκους. Ούτε να αφήσεις έδαφος σκοπίμως ανυπεράσπιστο στον εχθρό. Είναι κι αυτά αδικήματα, διαφορετικά όμως.

Εσχάτη προδοσία είναι αυτό που στην καθομιλουμένη ονομάζουμε "πραξικόπημα": Η βασική νομοτυπική μορφή του είναι η κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος με τη βία.

Γιατί ονομάστηκε "εσχάτη" προδοσία το πραξικόπημα; Δεν υπάρχουν χειρότερες προδοσίες; Διότι ο νομοθέτης αξιολόγησε ως χειρότερη μορφή προδοσίας την κατάλυση του πολιτεύματος και την ονομάτισε με εμφανή μεν, νομικά αδιάφορο δε, πολιτειακό λαϊκισμό.

Ο νομοθέτης δεν περιορίστηκε να τυποποιήσει ως εσχάτη προδοσία το "κανονικό" πραξικόπημα, όπως αυτό της 21ης Απριλίου 1967: Το άρθρο 134 παρ. 1 ΠΚ τυποποιεί και πλήθος μερικότερων προσβολών του πολιτεύματος, όπως η αλλοίωση θεμελιωδών αρχών και θεσμών του πολιτεύματος, πάντα με χρήση (ή απειλή) βίας. Η δε παρ. 2 τυποποιεί το αδίκημα της παρ. 1, άρα και την αλλοίωση θεμελιωδών αρχών του πολιτεύματος, και με κατάχρηση της ιδιότητας οργάνου του κράτους (δηλαδή, όχι με τη βία).

Τέτοιο πραξικόπημα συνέβη στην επιβολή δικτατορίας την 4η Αυγούστου 1936, που επιβλήθηκε χωρίς καθόλου βία. Ο αρχηγός του κράτους, Γεώργιος Β΄, διέλυσε τη Βουλή και ανέθεσε τις εξουσίες της στην κυβέρνηση. Ουδεμία βία. Μόνον κατάχρηση των εξουσιών τού αρχηγού του κράτους. Με τα σημερινά νομοθετικά δεδομένα, ο Γεώργιος Β΄ διέπραττε το αδίκημα του άρθρου 134 παρ. 2 ΠΚ.

Όπως όμως αναφέραμε, ως εσχάτη προδοσία άνευ βίας τυποποιούνται και μερικότερες προσβολές του πολιτεύματος. Το ποιες είναι αυτές ορίζεται στην παρ. 3. Οι περιπτώσεις ‘ε’ και ‘ζ’ τυποποιούν ως τέτοιες την προσβολή της διάκρισης των λειτουργιών και της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης, αντίστοιχα.

Είναι λοιπόν εσχάτη προδοσία να στείλει ο πρωθυπουργός επιστολή στον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου ζητώντας να αλλάξει ο ανακριτής υπόθεσης;

Η πρωθυπουργική επιστολή θα ερμηνευόταν ίσως ως "αθώος θεσμικός λαϊκισμός", μόνον εάν δεν ήταν εμπλεκόμενη στην υπόθεση η κυβέρνηση. Διότι όπως έχουμε ήδη εξηγήσει, είναι αντικειμενικώς πιθανότερο να δυσαρεστήσει μια κυβέρνηση ένας πρωτοδίκης ανακριτής, παρά ένας εφέτης ανακριτής.

Ο κ. Ντογιάκος υλοποίησε την ανοικτή πρωθυπουργική επιθυμία, όπως προηγουμένως για το Μάτι οι συνάδελφοί του είχαν "πιάσει" το υπονοούμενο της αξιοποίησης του κ. Τσουβάλα. Η υπόθεση των Τεμπών "αναβαθμίστηκε", η πρωτοδίκης ανακρίτρια αντικαταστάθηκε.

Ο ίδιος ο κ. Ντογιάκος μπορούσε να γνωρίζει, εάν η υπόθεση χρειαζόταν αναβάθμιση. "Αναβάθμιση" όμως υπέδειξε ο πρωθυπουργός. Συνεπώς, δεν επρόκειτο για γνησίως εισαγγελική δικανική πεποίθηση, αλλά για υπαγορευθείσα από την εκτελεστική εξουσία.

Η κίνηση αυτή θεωρήθηκε "ευθεία παραβίαση της αρχής της διάκρισης των εξουσιών" και από μέρος της συνδικαλιστικής ηγεσίας των δικαστών. Που ανέδειξαν και άλλη σοβαρή πτυχή: Ότι ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου δεν ήταν αρμόδιος να αναβαθμίσει την ανακριτική διερεύνηση. Ήταν σαν να του έλεγε ο πρωθυπουργός "κανόνισέ τα να διοριστεί εφέτης ανακριτής".

Τούτο, την ίδια ακριβώς στιγμή που ο κ. Τριαντόπουλος ως υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ βρισκόταν στα Τέμπη, όπου καταστρεφόταν το πεδίο του δυστυχήματος από τις μπουλντόζες χωρίς προανακριτική διερεύνηση, Η δε πυροσβεστική παρεμποδιζόταν να εκτελέσει την προανακριτική δουλειά της.

Οι ευθύνες της κυβέρνησης στην υπόθεση στην οποία ο πρωθυπουργός ζήτησε αλλαγή ανακριτή είναι τόσο δυσβάστακτες, ώστε για πρώτη φορά στην πολιτική ιστορία, κοινοβουλευτική πλειοψηφία αναγκάζεται να ασκήσει δίωξη σε δικό της υπουργό. Και ετοιμάζεται και για δεύτερο.

Έχει λοιπόν σαφή νομική απαξία, όταν ο πρωθυπουργός παραβιάζει τη δικαστική ανεξαρτησία σε υπόθεση με κυβερνητική ποινική εμπλοκή.

Δεν είναι όμως μόνον αυτά.

Όλη η Ελλάδα βλέπει με πόσο ακατανόητη ένταση απορρίπτει ο πρωθυπουργός μια από τις εκδοχές για την πυρόσφαιρα των Τεμπών.

Αμέσως μετά από δημοσιεύματα φιλοκυβερνητικών μέσων με τίτλους όπως "οι ψευδολόγοι των Τεμπών στη Δικαιοσύνη", "δεν θα μείνουν ατιμώρητοι" κλπ. και την παραπλανητική εμφάνιση διάψευσης δημοσιεύματος ως διάψευσης δήθεν του πορίσματος του ΕΟΔΑΣΑΑΜ, η Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου διέταξε έρευνα εις βάρος ρητώς κατονομαζόμενου τεχνικού συμβούλου διαδίκου, που υποστήριζε θέση αντίθετη από την πρωθυπουργική.

Επέμβαση του Ανωτάτου Εισαγγελέα σε εκκρεμή ποινική έρευνα, με την οποία υποδεικνύει σχεδόν ανοικτά ότι η κατεύθυνση της έρευνας "πρέπει" να ταυτιστεί με την πρωθυπουργική εκδοχή, δεν έχει ξαναϋπάρξει.

Πρόσφατα επισημαίναμε ότι η παρούσα κυβέρνηση πέτυχε εν πολλοίς τον στόχο Τσίπρα: Ήλεγξε τους "αρμούς της εξουσίας", δηλαδή τη Δικαιοσύνη.

Χαρακτηριστική εκδήλωση του ελέγχου αυτού, που τυποποιείται στο ποινικό μας δίκαιο στο άρθρο 134 ΠΚ ως προσβολή του πολιτεύματος, ήταν η από 6-3-2023 πρωθυπουργική επιστολή. Το ότι η πολιτειακώς λαϊκιστική ονομασία αυτών των αδικημάτων δεν ταιριάζει γλωσσικώς με την κατανόηση της πρωθυπουργικής πράξης στην καθομιλουμένη, είναι νομικά αδιάφορο.

Έχουμε συνηθίσει τα τελευταία 200 χρόνια, η συμπεριφορά του πολιτικού συστήματος να μην αντιμετωπίζεται όπως του μέσου ανθρώπου. Το αίτημα π.χ. Πολάκη για "3.000 (δικούς τους) καινούργιους δικαστές" αποτελεί κι αυτό προσβολή του πολιτεύματος. Όμως υποσυνείδητα δεχόμαστε ότι ο πολιτικός δικαιούται πράγματα που δεν δικαιούται ο μέσος πολίτης.

Είναι κατανοητό, η πλήρης νομοτυπική μορφή της εσχάτης προδοσίας, να τρομάζει τα κόμματα εξουσίας, μήπως είναι αξιόποινες οι "συνηθισμένες" πράξεις τους.

Όμως τα Τέμπη μάς έβγαλαν απότομα από τον μιθριδατισμό μας.

Η υπόθεση είναι νομική και στα νομικά δεν χωρούν κραυγές, οιμωγές ή τερατολογίες. Θα αναμείνω με ενδιαφέρον τον νομικό αντίλογο στα παραπάνω.

*Δ.Ν., Δικηγόρος

Δείτε στη δεξιά στήλη "Σχετικά Αρχεία" το ΦΕΚ του άρθρου 134 ΠΚ περί "εσχάτης προδοσίας"