Κανονισμός "Κερκόπορτα": Πώς μπορούσαμε (και μπορούμε ακόμη) να αποκλείσουμε την Τουρκία

Του Γεωργίου Ι. Μάτσου*

Τι θέλαμε από την ΕΕ; "Άλλοι να μας ταΐζουν και άλλοι να φυλάν τα σύνορά μας" (Π. Κονδύλης).

Στο δεύτερο σκέλος της η προσδοκία διαψεύστηκε οικτρά στις 27 Μαΐου 2025, ημερομηνία υιοθέτησης του Κανονισμού SAFE (βλ. "σχετικά αρχεία"), που επιτρέπει στην ΕΕ να χρηματοδοτεί την αμυντική βιομηχανία κρατών μελών και τρίτων κρατών με δάνεια έως 150 δις. Στα τρίτα κράτη περιλαμβάνονται υποψήφια για ένταξη κράτη, άρα και η Τουρκία.

Χρηματοδοτούμε με τα λεφτά μας την αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας, αντί "άλλοι να φυλάν τα σύνορά μας";

Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, αυτό δεν θα συμβεί διότι απαιτείται, λέει, ομοφωνία για χρηματοδότηση τρίτων κρατών: "Με ελληνική παρέμβαση, για την υπογραφή κάθε τέτοιας διμερούς συμφωνίας απαιτείται ομοφωνία, βάσει του άρθρου 212 ΣΛΕΕ, σε συνδυασμό με το άρθρο 218 ΣΛΕΕ. Αυτό προκύπτει από την αιτιολογική σκέψη υπ' αριθ. 23 του Κανονισμού σε συνδυασμό με τη δήλωση της Επιτροπής που καταγράφηκε στα πρακτικά του της συνεδρίασης του COREPER II της 18ης Μαΐου ότι προτίθεται να χρησιμοποιήσει το άρθρο 212 ΣΛΕΕ ως νομική βάση για τις συμφωνίες αυτές.".

Όμως η ακαταλαβίστικη, για την πλειονότητα των πολιτών, τεκμηρίωση της δήθεν ομοφωνίας για τη συμμετοχή τρίτων κρατών δεν είναι καθόλου έτσι.

Το άρθρο 218 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ ("ΣΛΕΕ") είναι πράγματι η νομική βάση για συμφωνίες της ΕΕ με τρίτα κράτη. Κατά την παρ. 8, το Συμβούλιο υπουργών αποφασίζει με ειδική πλειοψηφία (55% των κρατών και 65% του ενωσιακού πληθυσμού), απαιτείται όμως ομοφωνία αν πρόκειται για: α) τομέα που απαιτεί ομοφωνία, β) συμφωνία σύνδεσης ή γ) συμφωνίες "του άρθρου 212 ΣΛΕΕ" με υποψήφια προς ένταξη κράτη.

Κατά τις εξηγήσεις των διπλωματικών πηγών εφαρμόζεται η περ. "γ". Όμως, στον Κανονισμό SAFE το άρθρο 212 ΣΛΕΕ δεν αναφέρεται πουθενά. Γιατί λοιπόν να ισχύσει;

Πριν αναλυθούν οι εξηγήσεις των "διπλωματικών πηγών", πρέπει να αναδειχθεί το νομικό ελάττωμα του Κανονισμού που άνοιξε την "Κερκόπορτα".

Στην αρχή των αιτιολογικών σκέψεων του Κανονισμού αναφέρεται ως νομοθετική βάση του το άρθρο 122 ΣΛΕΕ.

Κατά το λεκτικό του το άρθρο 122 εφαρμόζεται "για την αντιμετώπιση της οικονομικής κατάστασης, ιδίως εάν ανακύψουν σοβαρές δυσκολίες στον εφοδιασμό με ορισμένα προϊόντα, ιδίως στον τομέα της ενέργειας".

Πώς άρθρο που αφορά μόνον οικονομική κατάσταση, χρησιμοποιείται για την αμυντική πολιτική; Πολύ απλά, το άρθρο αυτό παραβιάστηκε.

Παραβιάστηκε δε πρωτίστως το άρθρο 24 παρ. 1 της Συνθήκης για την ΕΕ (ΣΕΕ) που ορίζει: "Η κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας […] υλοποιείται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Συμβούλιο, τα οποία αποφασίζουν με ομοφωνία, πλην των περιπτώσεων στις οποίες οι Συνθήκες ορίζουν άλλως. Η θέσπιση νομοθετικών πράξεων αποκλείεται.".

Απαιτείται λοιπόν ομοφωνία (πλην εξαιρέσεων) για κάθε απόφαση σχετική με την άμυνα, αλλά και απαγορεύεται ρητά (άνευ εξαιρέσεων) η θέσπιση οιασδήποτε ενωσιακής νομοθετικής πράξης για θέματα άμυνας, άρα και η θέσπιση του Κανονισμού SAFE!

Συνεπώς, η ΕΕ με τον Κανονισμό SAFE παραβίασε τόσο τον κανόνα ομοφωνίας, όσο και την απαγόρευση θέσπισης Κανονισμών, Οδηγιών κλπ. σε θέματα άμυνας. Παρανόμησε, χρησιμοποιώντας διάταξη για εφοδιαστικές κρίσεις (φυσικές καταστροφές, οικονομικές κρίσεις, πανδημίες κλπ.). Το άρθρο 122 δηλαδή που θεσπίστηκε για πετρελαϊκές κρίσεις και μάσκες σε πανδημίες, κατέστη νομική βάση χρηματοδότησης της αμυντικής βιομηχανίας, θεωρώντας τους εξοπλισμούς τάχα ως "οικονομική κατάσταση".

Όταν η ΕΕ νομοθετεί σε εσφαλμένη νομική βάση, τότε κράτη μέλη και ευρωπαϊκά όργανα (π.χ. Ευρωκοινοβούλιο) έχουν δικαίωμα προσφυγής στο Δικαστήριο της ΕΕ (ΔΕΕ) ζητώντας ακύρωση της νομοθετικής πράξης.

Τέτοιες προσφυγές έχει κάνει συχνά δεκτές το ΔΕΕ (ενδεικτικά: υποθέσεις C-61/2022, C-490/2010, C-414/2004), ακυρώνοντας Κανονισμούς που εξεδόθησαν επί "βολικά" εσφαλμένων νομοθετικών βάσεων.

Η Ελλάδα όφειλε εξαρχής όταν η Κομισιόν χρησιμοποίησε το άρθρο 122 ΣΛΕΕ, να απειλήσει με δικαστική προσφυγή. Η πειστική απειλή θα είχε αποτελέσματα, διότι θα καθιστούσε επισφαλή τη νομική βάση δανεισμού της ΕΕ για να χρηματοδοτηθεί, επίσης με δάνεια, το πρόγραμμα SAFE.

Εκτός όμως από δικαστικά μέσα, η Ελλάδα μπορούσε να κάνει χρήση του λεγόμενου "Συμβιβασμού του Λουξεμβούργου". Το νομικό αυτό μέσο θεωρείται πρωτογενές ενωσιακό δίκαιο και δίδει δικαίωμα βέτο στα κράτη μέλη, ακόμη κι όταν τυπικώς δεν προβλέπεται βέτο, εφόσον κράτος μέλος επικαλεστεί "πολύ σημαντικά εθνικά συμφέροντα".

Χρήση του Συμβιβασμού του Λουξεμβούργου έχει γίνει σπάνια από το 1966 που θεσπίστηκε κατόπιν θεσμικής κρίσης που προκάλεσε ο Ντε Γκωλ. Απειλήθηκε η χρήση του τουλάχιστον μία φορά από τον Πρόεδρο της Κύπρου, Τάσσο Παπαδόπουλο, στον οποίο ο γράφων είχε γνωστοποιήσει την ύπαρξη του δραστικού αυτού μέσου στα κρίσιμα πρώτα βήματα της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΕΕ την επομένη του Σχεδίου Ανάν.

Επιστρέφουμε στην τεκμηρίωση των διπλωματικών πηγών περί ομοφωνίας λόγω δήθεν εφαρμογής του άρθρου 212 ΣΛΕΕ:

Παραπέμπουν στην αιτιολογική σκέψη 23 του Κανονισμού. Όμως στη σκέψη αυτή το άρθρο 212 ΣΛΕΕ ουδόλως μνημονεύεται ως νομική βάση της χρηματοδότησης τρίτων κρατών. Απλώς συμπίπτει εν μέρει το λεκτικό της, που δεν ανήκει στο νομικά δεσμευτικό κείμενο, με το λεκτικό του άρθρου 212 ΣΛΕΕ.

Εάν όντως σκοπείται χρήση του άρθρου 212 ΣΛΕΕ για την επέκταση του SAFE σε τρίτα κράτη, γιατί τούτο δεν αναφέρθηκε ρητά στο κείμενο του Κανονισμού (όπου μόνον θα ήταν πλήρως δεσμευτικό); Έστω στην αιτιολογική σκέψη 23, αλλά ρητώς.

Οι διπλωματικές πηγές θεωρούν ότι θα χρησιμοποιηθεί το άρθρο 212, επειδή στα πρακτικά συνεδρίασης των Μονίμων Αντιπροσώπων των κρατών μελών η Κομισιόν δήλωσε ότι "προτίθεται" να χρησιμοποιήσει το άρθρο 212 ΣΛΕΕ για τις συμφωνίες με τρίτα κράτη.

Ποια νομική δεσμευτικότητα έχει μια τέτοια δήλωση για την Κομισιόν; Ουδεμία! Χαλαρή πολιτική δέσμευση παράγει. Αναμένουμε η Κομισιόν, που στον Κανονισμό SAFE παραβίασε τρεις τουλάχιστον διατάξεις Συνθηκών, να σεβαστεί μη δεσμευτική δήλωσή της σε συνεδρίαση βοηθητικού οργάνου;

Είναι σαν να ψηφίζεται νόμος όπου ο υπουργός αρνείται να περιλάβει διάταξη, αλλά δηλώνει σε Υποεπιτροπή της Βουλής ότι "δεν το ψηφίζουμε, αλλά θα το εφαρμόσουμε". Τι θα συμβεί αν αύριο αλλάξει γνώμη ο υπουργός; Τίποτε!

Έχοντας καταπιεί την κάμηλο, διυλίζουμε τον κώνωπα. Δεν πρόκειται για "Κερκόπορτα", αλλά για ορθάνοιχτη "Κεντρική Πύλη", καλυμμένη με φύλλο συκής: Οι διατάξεις των Συνθηκών που κατοχύρωναν νομικά την Ελλάδα, αντηλλάγησαν με προφορική υπόσχεση ομοφωνίας.

Το χειρότερο: Η αδράνειά μας έναντι της καταφανούς παραβίασης των Συνθηκών στέλνει σήμα πως ό,τι κι αν παραβιαστεί, εμείς δεν θα αντιδράσουμε.

Θεωρητικά μπορεί και σήμερα να προσβληθεί δικαστικά ο Κανονισμός SAFE. Αν όμως η Ελλάδα έχει υπερψηφίσει τον Κανονισμό, η δυνατότητα δικαστικής προσφυγής έχει υπονομευθεί.

Απομένει ο Συμβιβασμός του Λουξεμβούργου, όταν πια παραβιαστεί η καταχωρισμένη στα πρακτικά υποβοηθητικού οργάνου προφορική υπόσχεση ομοφωνίας που έλαβε η ελληνική κυβέρνηση.

Θα τολμήσει η Ελλάδα να κάνει χρήση ενός σχεδόν ξεχασμένου μέσου, έχοντας δεχθεί καταστρατήγηση ρητών απαγορεύσεων των Συνθηκών;

Πολύ αμφιβάλλουμε. Διότι απαιτείται, εκτός από ριζική αλλαγή νοοτροπίας, η κυβέρνηση να πει την αλήθεια, πρωτίστως προς τον εαυτό της.

*Δ.Ν., Δικηγόρος

Δείτε τον κανονισμό SAFE δεξιά, στη στήλη Σχετικά Αρχεία