Γιατί θριαμβεύει η ελληνική ναυτιλία

Του Γεωργίου Ι. Μάτσου*

Συνηθίζεται ο δυναμισμός της ναυτιλίας να αποδίδεται σε ποικίλους παράγοντες. Καταρχάς στην εγχώρια παράδοση της ναυτοσύνης. Στη θαλάσσια γεωγραφία του ελλαδικού τοπίου. Στην ανεπάρκεια πλουτοπαραγωγικών πηγών της στεριάς που έστρεφε τους ανθρώπους προς τη θάλασσα. Στο ελεύθερο πνεύμα της ελληνικότητας, που ταυτίζεται με τις ανοιχτές θάλασσες.

Σίγουρα παίζουν όλα αυτά σημαντικό ρόλο. Όμως η παγκόσμια πρωτοπορία ενός μικρού έθνους 11 εκατομμυρίων ανθρώπων στον συγκεκριμένο κλάδο οφείλεται αναμφίβολα και σε θεσμικές παραμέτρους. Τι διαφορετικό κάνει το ελλαδικό κράτος για τη ναυτιλία σε σχέση με τη λοιπή οικονομία;

Ο αστικός μύθος θέλει την ελληνική ποντοπόρο ναυτιλία να θριαμβεύει κυρίως λόγω του φορολογικού της πλαισίου. Μάλιστα, τον καιρό των Μνημονίων ήταν συνεχείς οι προσπάθειες της τρόικας να μεταβληθεί το καθεστώς φορολογίας της ναυτιλίας, επειδή τάχα "δεν πλήρωναν φόρους" οι Έλληνες εφοπλιστές. Η μομφή αυτή βέβαια ήταν ολωσδιόλου ψευδής: Οι Έλληνες εφοπλιστές πληρώνουν τον λεγόμενο "φόρο πλοίων", που διεθνώς ονομάζεται "tonnage tax" και είναι σήμερα η πιο διαδεδομένη μορφή φορολογίας της ναυτιλιακής δραστηριότητας.

Και ενώ για τους "Έλληνες εφοπλιστές που δεν πληρώνουν φόρους", διαμαρτύρονταν κυρίως οι Γερμανοί, ήταν παράδοξο να βλέπει κανείς ότι η παράγραφος 5α του γερμανικού νόμου φορολογίας εισοδήματος προβλέπει από το 1999 καθεστώς tonnage tax όμοιο επί της ουσίας με αυτό στο οποίο όπου υπόκειται η ελληνική ποντοπόρος ναυτιλία.

Οι γερμανικές αντιδράσεις οφείλονταν μάλλον στην αδυναμία τους να παραδεχθούν ότι άλλοι τα καταφέρνουν καλύτερα από αυτούς. Διότι την περίοδο που ξεκινούσαν τα ελληνικά μνημόνια, χρεωκοπούσαν ή μία μετά την άλλη οι γερμανικές ναυτιλιακές εταιρίες, αφού είχαν υπερχρεωθεί στη δεκαετία του 2000 για να κατασκευάσουν νέα πλοία όταν η αγορά ήταν "ψηλά". Λόγω της ύφεσης που προκάλεσε η διεθνής κρίση του 2008-2009, οι επενδύσεις έπεσαν έξω. Τα δε πλοία των γερμανικών εταιριών που χρεωκοπούσαν τα αγόραζαν σε μεγάλο βαθμό ελληνικές ναυτιλιακές εταιρίες. Ποιος έφταιγε για αυτό; Η απρονοησία και η όχι καλή γνώση της αγοράς εκ μέρους των Γερμανών εφοπλιστών; Μη μπορώντας να πιστέψουν ότι κάποιοι άλλοι ήταν απλά καλύτεροι, έπρεπε να "φταίει" ότι τάχα οι Έλληνες εφοπλιστές ήταν "φοροφυγάδες". Το ότι η ελληνική ναυτιλία είχε όμοιο φορολογικό καθεστώς με το δικό τους δεν τους ήταν άγνωστο, όμως προσποιούνταν ότι τους ήταν άγνωστο.

Το φορολογικό καθεστώς της Ελλάδας ναι μεν έχει ορισμένα επιπλέον πλεονεκτήματα σε σχέση με αλλοδαπά καθεστώτα, όπως η (μερική μόνον) συνταγματική του προστασία. Τούτα όμως από μόνα τους, μη έχοντας σημαντική οικονομική διάσταση, δεν εξηγούν την από δεκαετιών επιτυχία της ελληνικής ναυτιλίας.

Ποιο είναι λοιπόν το "μυστικό" της ελληνικής ναυτιλίας;

Κατά τη γνώμη μου το μείζον πλεονέκτημα της ελληνικής ποντοπόρου ναυτιλίας είναι ότι ευρίσκεται κατ’ ουσίαν έξω από την εξουσία του ελλαδικού κράτους.

Δεν είναι μόνον ότι το δίκαιο που τη διέπει είναι σε μεγάλο βαθμό διεθνές δίκαιο και άρα δυσχερώς υποκείμενο στις διαθέσεις των πολιτικών. Είναι κυρίως ότι η απονομή της Δικαιοσύνης δηλαδή: η εφαρμογή του δικαίου στην πράξη, γίνεται κυρίως από διαιτητικά δικαστήρια (αλλοδαπά ή και ελληνικά) και όχι από τα ελληνικά κρατικά δικαστήρια, η ποιότητα απονομής Δικαιοσύνης των οποίων επιδεινώνεται διαρκώς.

Περαιτέρω, ο εντελώς διεθνής χαρακτήρας της ποντοπόρου ναυτιλίας σημαίνει ότι οι ευνοιοκρατικές και πελατειακές παρεμβάσεις του πολιτικού συστήματος δεν επιδρούν στην επιβίωση ή στην ανάπτυξη μιας επιχείρησης. Ή θα τα καταφέρει η επιχείρηση μέσα στον ανελέητο διεθνή ανταγωνισμό, ή θα αποτύχει. Δεν διατηρούνται στη ζωή με παρέμβαση του ελλαδικού κράτους χρεωκοπημένες επιχειρήσεις, νοθεύοντας τον ανταγωνισμό.

Τα παραπάνω έχουν οδηγήσει, να καταφέρνουν να επιβιώνουν και να αναπτύσσονται τελικά στην ελληνική ναυτιλία οι πραγματικά καλύτεροι και ηθικότεροι μεταξύ των επιχειρηματιών. Λιγότερο ικανοί επιχειρηματίες θα αποβληθούν με φυσικό τρόπο από τον ανταγωνισμό. Οι δε λιγότερο ηθικοί ίσως επιβιώσουν για κάποιον καιρό, ωστόσο αφενός η έλλειψη ευνοιοκρατικών πολιτικών παρεμβάσεων, αφετέρου η αξιοπιστία της διεθνούς ναυτιλιακής Δικαιοσύνης αποβάλουν εντέλει, αργά ή γρήγορα, τους λιγότερο ηθικούς.

Στις επιχειρήσεις "της στεριάς" συμβαίνουν τα αντίθετα. Οι πολιτικοί μπορούν να συντηρούν στη ζωή χρεωκοπημένες επιχειρήσεις επί μακρόν, ενώ παράλληλα η μη απονομή Δικαιοσύνης οδηγεί στην καταστροφή τους ηθικότερους και στην επιτυχία τους λιγότερο ηθικούς. Μοιάζει δε αστείο αλλά δεν είναι, να υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα ίδια πρόσωπα συμπεριφέρονται ως γνησίως ηθικά στοιχεία στις ναυτιλιακές τους επιχειρήσεις, ενώ στις "στεριανές" τους δραστηριότητες παραδίδονται στην πελατειακότητα και την ευνοιοκρατία, όπως απαιτούν οι κανόνες του παιχνιδιού στην Ελλάδα 

Αυτό είναι όμως ο λόγος που η μέση ποιότητα των ελληνικών επιχειρήσεων της ναυτιλίας είναι αρκετές κλάσεις ανώτερη από τη μέση ποιότητα των λοιπών επιχειρήσεων: Ότι εκεί η εφαρμογή των κανόνων δεν επιτρέπει στη "λαμογιά" να επιβιώσει για πολύ καιρό. Και ότι εντέλει η κρίσιμη μάζα των επιχειρήσεων λειτουργεί διεθνώς αξιοκρατικά. Είναι η γενικευμένη αξιοκρατία που επιτρέπει τελικά να αναπτύσσονται οι όντως καλύτεροι.

Τηρουμένων των αναλογιών, στη ναυτιλία εφαρμόζεται με φυσικό τρόπο αυτό που επεδίωξε το ελληνικό ποδόσφαιρο φέρνοντας ξένους διαιτητές στο ελληνικό πρωτάθλημα (αν και εκεί δεν είναι βέβαιο ότι επετεύχθη ο επιδιωχθείς στόχος).

Ακόμη και στο επίπεδο της φορολογίας, το σημαντικότερο πλεονέκτημα του απλού, χαμηλού και αδιαμφισβήτητου ύψους φόρου πλοίων είναι όχι καθαυτή η φορολογική επιβάρυνση, αλλά η μη υπαγωγή της ναυτιλίας στη ληστρική φορολογική εξουσία του ελλαδικού κράτους: Η μεν ναυτιλιακή επιχείρηση πληρώνει πρόθυμα τον φόρο πλοίων και δεν ρισκάρει ξεκάθαρη φοροδιαφυγή. Το δε ελλαδικό κράτος έχοντας να ελέγξει μόνον την ηλικία και τη χωρητικότητα του πλοίου σε κόρους, δεν μπορεί να καταστρέψει τη ναυτιλιακή επιχείρηση, ακόμη κι αν διεξαγάγει φορολογικό έλεγχο. Ούτε λογιστικές διαφορές μπορεί να προσθέσει, ούτε στο κόστος πωληθέντων να παρέμβει, ούτε έμμεσες τεχνικές ελέγχου να εφαρμόσει.

Τέλος, ελάχιστα γνωστό είναι εκτός της ναυτιλιακής κοινότητας ότι η ελληνική ναυτιλία έγινε πραγματικά μεγάλη μόνον μετά την υιοθέτηση του καθεστώτος του αναγκαστικού νόμου 89/1967 για τα πλοία με ξένη σημαία, που επήλθε με τον α.ν. 378/1968. Τι σημαίνει όμως ξένη σημαία: Σημαίνει πλήρη αποκοπή από την εξουσία του ελλαδικού κράτους! Στην πραγματικότητα, με το καθεστώς αυτό (που αξίζει να αναφερθεί ότι δεν απολαμβάνει συνταγματικής προστασίας), το κράτος μας επιτρέπει να δραστηριοποιούνται στο έδαφός του επιχειρήσεις, το επιχειρηματικό αντικείμενο των οποίων εξοβελίζει συνειδητά από την εξουσία του.

Το προφανές συμπέρασμα από τα παραπάνω είναι ότι η ελληνική ναυτιλία πέτυχε διότι ξέφυγε από την ληστρική εξουσία του ελλαδικού κράτους. Και διότι υπήχθη σε σύστημα Δικαιοσύνης που επιτρέπει στις αρχαίες αρετές του ελληνικού έθνους να λειτουργούν και να αναδεικνύουν την παγκόσμια υπεροχή τους.

Θα φτιάξουν άραγε ποτέ οι ίδιες αρετές σωστό ελληνικό κράτος, ώστε η επιτυχία της ναυτιλίας να διαχυθεί και στην υπόλοιπη οικονομία;

Το μυστικό είναι ο ισορροπημένος περιορισμός της εξουσίας του ελλαδικού κράτους επί της οικονομίας, με παράλληλη εφαρμογή δομών ορθής απονομής της Δικαιοσύνης.

Σε τέτοια στόχευση πρέπει να επικεντρωθεί η συζήτηση για την επόμενη συνταγματική αναθεώρηση, αντί για ανούσιους πολιτικαντισμούς. Αλλά αυτό θα αποτελέσει αντικείμενο επόμενων σημειωμάτων.

*Δ.Ν., Δικηγόρος