Οι μεγάλες αλήθειες του κ. Σαρμά

Του Γεώργιου Ι. Μάτσου*

Με την αναγκαία απόσταση από την παραπομπή Τριαντόπουλου και την πολωτική συζήτηση των ημερών εκείνων για την ερμηνεία και την εφαρμογή του άρθρου 86 του Συντάγματος, αλλά και ενόψει της δικογραφίας για Καραμανλή-Σπίρτζη, μπορεί πια να σχολιαστεί ψύχραιμα ένα εκπληκτικό άρθρο για το άρθρο 86 του πρώην Προέδρου του Ελεγκτικού Συνεδρίου και πρώην υπηρεσιακού πρωθυπουργού, κ. Ιωάννη Σαρμά. Ο κ. Σαρμάς αποδεικνύει με ρεαλιστικά παραδείγματα ότι, όπως έχει η κατάσταση σήμερα στη Δικαιοσύνη, χωρίς ειδικές διατάξεις περί ευθύνης υπουργών, θα είναι σχεδόν αδύνατον να κυβερνηθεί η χώρα. Ο λόγος στον ίδιο:

"Αναλαμβάνει […] ένας εισαγγελέας πρωτοδικών που πιστεύει ότι αποστολή του είναι να απαλλάξει την Ελλάδα από τη διαφθορά των πολιτικών […] και ασκεί τις ακόλουθες ποινικές διώξεις:

"Για απιστία, κατά δύο πρώην υπουργών, Ενέργειας και Εξωτερικών, γιατί ενώ είχε μισθωθεί ιδιωτικό ερευνητικό πλοίο για έρευνες, αυτό, λόγω διπλωματικής εμπλοκής με γειτονική χώρα, παρέμενε ανενεργό επί ένα έτος με το μίσθωμα να καταβάλλεται.

"Για θανατηφόρα έκθεση, κατά του εν ενεργεία υπουργού Άμυνας, γιατί σε αποστολή στρατιωτικής δύναμης σε αφρικανική χώρα προς απελευθέρωση ομήρων δύο μέλη της αποστολής σκοτώθηκαν από επίθεση τρομοκρατών.

"Για ανθρωποκτονία με ενδεχόμενο δόλο, κατά του εν ενεργεία υπουργού Υγείας, επειδή παρέλειψε να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για να προφυλάξει τον πληθυσμό από επιθετική επιδημία γρίπης κατά την οποία έχασαν τη ζωή τους περί τις δέκα χιλιάδες ασθενείς.

"Τέλος, για συκοφαντική δυσφήμηση, κατά του πρώην υπουργού Δικαιοσύνης, γιατί, σε δηλώσεις του ως υπουργός, αντιδρώντας σε ομαδική προσφυγή δικαστών για διεκδίκηση αποδοχών, προσέβαλε την τιμή και την υπόληψη των προσφυγόντων.

"Ύστερα από κατακραυγή του Τύπου, οι εν ενεργεία υπουργοί παραιτούνται. Οι δίκες διεξάγονται γρήγορα και όλοι οι κατηγορούμενοι καταδικάζονται σε βαριές ποινές. […]

"Η κυβέρνηση παραλύει μετά τις καταδίκες. […] Το μήνυμα εξέρχεται των συνόρων και ‘φιλικές’ γειτονικές κυβερνήσεις αναζητούν τρόπο να εκμεταλλευτούν την κυβερνητική παραλυσία στην Αθήνα."

Και ο κ. Σαρμάς συνεχίζει: "Πιθανόν να εμπεριέχει μία δόση υπερβολής ό,τι περιγράφηκε. Δεν απέχει όμως πολύ από ό,τι μπορεί να συμβεί αν τελικώς το ειδικό καθεστώς υπουργικής ευθύνης που προβλέπεται στο άρθρο 86 του Συντάγματος καταργηθεί."

Ο κ. Σαρμάς διετέλεσε ανώτατος δικαστικός λειτουργός στην Ελλάδα και στην Ε.Ε., ενώ ευτύχησε ως πρωθυπουργός να δει από την "άλλη πλευρά του λόφου" όσα προηγουμένως έβλεπε με την υπηρεσιακή ψυχρότητα του δικαστή.

Όσα περιγράφει είναι απολύτως ρεαλιστικά. Όχι, δεν περιέχει καμία δόση υπερβολής η περιγραφή τού πώς θα λειτουργήσει η Δικαιοσύνη, εάν καταργηθεί το άρθρο 86 του Συντάγματος. Διότι έτσι λειτουργεί σήμερα για τους πολίτες που δεν απολαμβάνουν την ασυλία του άρθρου 86.

Χαρακτηριστικό δημοσίως γνωστό παράδειγμα, η καταδίκη του πρώην δημάρχου Θεσσαλονίκης, Β. Παπαγεωργόπουλου, για άμεση συνέργεια στη διαπραχθείσα εις βάρος του Δήμου υπεξαίρεση, όχι επειδή βρέθηκαν στοιχεία ότι βοήθησε, έκανε τα στραβά μάτια στην υπεξαίρεση κλπ., αλλά επειδή έπρεπε να είχε διασφαλίσει καλύτερο έλεγχο των οικονομικών του οργανισμού που προΐστατο. Για την ελληνική Δικαιοσύνη, εάν έκλεψε ο ταμίας, πρέπει άνευ ετέρου να καταδικαστεί και ο δήμαρχος, όχι αορίστως για την κακή εποπτεία, αλλά όπως θα καταδικαζόταν ένα μέλος της ομάδας του κλέφτη.

Στο παράδειγμα του ίδιου του πρώην δημάρχου θα υπάρχουν ενδεχομένως αντιρρήσεις από πολλούς. Ας αναφερθεί όμως ότι, στην ίδια υπόθεση, ο υπάλληλος που είχε ανακαλύψει την υπεξαίρεση πήγε επίσης κατηγορούμενος στο ακροατήριο. Υπερβάλλων ζήλος εισαγγελέα και ανακριτή; Όχι μόνον. Διότι το συγκεκριμένο πρόσωπο καταδικάστηκε κιόλας σε πρώτο βαθμό ως συνεργός της υπεξαίρεσης. Το πρόσωπο ακριβώς που είχε ανακαλύψει και αποκαλύψει το σκάνδαλο! Αθωώθηκε βέβαια κατ’ έφεση. Ήταν όμως κι αυτή ακόμη η απαλλαγή αυτονόητη; Καθόλου.

Υπάρχει ένας απλός τρόπος για να ελέγξουμε ποιος ΔΕΝ γνωρίζει τα προβλήματα της Δικαιοσύνης: Όποιος μιλά αποκλειστικά και μόνον για την ταχύτητα απονομής, σημαίνει ότι δεν έχει ιδέα από τα λοιπά, πολύ σοβαρότερα προβλήματα. Και ενώ οι καθυστερήσεις είναι μεν μεγάλο πρόβλημα, άλλα προβλήματα είναι πολύ μεγαλύτερα. Π.χ.:

Η εντελώς διαφοροποιημένη τοποθέτηση του εκάστοτε δικαστή περί σωστού και λάθους. Η Δικαιοσύνη δεν έχει ενιαία αντίληψη για το σωστό και το λάθος. Το πώς θα δικαστείς, είναι εν πολλοίς θέμα τύχης.

Η υπέρμετρη αυστηρότητα όταν η κατηγορία είναι ότι βλάφθηκε το Δημόσιο.

Η υπέρμετρη επιείκεια, όταν βλάπτεται ιδιώτης.

Η αδιόρατη αλλά ισχυρότατη επιρροή που έχει η περίσταση ότι μια υπόθεση θα μπορούσε να έχει έστω και δυνητικά τηλεοπτικό ενδιαφέρον.

Η αδιαφορία για την επίπτωση των δικαστικών αποφάσεων στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Το τελευταίο ευρίσκεται πίσω από τη γιγάντωση της γραφειοκρατίας: Π.χ. η απαίτηση όλων να υπάρχει "γνήσιο της υπογραφής" σε έγγραφα με νομική σημασία. Γιατί; Διότι ο πλαστογράφος στην Ελλάδα έχει υπερβολικά πολλές πιθανότητες να αθωωθεί και πάντως ουδείς βασίζεται, για την αποτροπή πλαστογραφιών, στην πιθανότητα καταδίκης του πλαστογράφου.

Ο κ. Σαρμάς καταλήγει ότι το άρθρο 86 "προστατεύει την υπουργική λειτουργία κατά του ηθικού κινδύνου οι υπουργοί και οι υφυπουργοί, φοβούμενοι ποινικές διώξεις, να αποφεύγουν να ασκούν τα υπηρεσιακά τους καθήκοντα όπως το δημόσιο συμφέρον το επιβάλλει, σκεπτόμενοι το προσωπικό τους συμφέρον, δηλαδή να μη βρεθούν, ακόμη και στο απώτερο μέλλον, κατηγορούμενοι".

Καθαυτή η τοποθέτηση του κ. Σαρμά είναι ολόσωστη. Το πρόβλημα είναι όμως, ότι είναι εξίσου ολόσωστη όχι μόνον για τις κυβερνήσεις, αλλά και για οποιονδήποτε άλλον. Έχοντας οι κυβερνήσεις ασυλία από την περιρρέουσα κακή απονομή της Δικαιοσύνης, δεν προσπαθούν για ευνομία, δεν προσπαθούν για σωστή Δικαιοσύνη. Δεν τις ενδιαφέρει να αισθάνεται ασφαλής ο αθώος και ανασφαλής ο ένοχος. Η ευθυνοφοβία, η γραφειοκρατία, η άρνηση της δημόσιας διοίκησης – και όχι μόνον – να ασκήσει τα καθήκοντά της, έχουν τη βάση τους ακριβώς στα φαινόμενα που περιγράφει ο κ. Σαρμάς.

Σήμερα χρειαζόμαστε πολλούς υπουργούς και υφυπουργούς, διότι αυτοί μόνον μπορούν να υπογράφουν de facto χωρίς ποινική ευθύνη. Οτιδήποτε πέραν της διεκπεραίωσης τρεχουσών εργασιών απαιτεί υπουργική υπογραφή, ακριβώς επειδή μόνον ο υπουργός δεν θα έχει ποινική ευθύνη για την υπογραφή του. Όλοι οι υπόλοιποι, αλίμονό τους, εάν ένας εισαγγελέας έχει απλά διαφορετική άποψη για το αν έπρεπε να τεθεί η μία ή η άλλη υπογραφή.

Να μην καταργηθεί λοιπόν το άρθρο 86; Αντιθέτως! Να καταργηθεί. Διότι τότε μόνον ενδέχεται να αποκτήσουμε σωστή Δικαιοσύνη: Όταν οι κυβερνήσεις αρχίσουν να υπόκεινται στην αυθαιρεσία, την άγνοια, την ευθυνοφοβία, την αλαζονεία, την οκνηρία, την έλλειψη κοινωνικής λογοδοσίας, την έλλειψη επαφής με την πραγματική ζωή, το εσφαλμένο κριτήριο σωστού και λάθους, αλλά ακόμη και την δολιότητα και τις εντελώς υπαρκτές ψυχασθένειες μιας μεγάλης (ίσως όχι πλειοψηφικής, αλλά πάντως μεγάλης) μερίδας δικαστικών και εισαγγελικών λειτουργών.

Τότε θα σταματήσουν να ασχολούνται οι κυβερνήσεις μονομερώς με την ταχύτητα της Δικαιοσύνης και θα ασχοληθούν και με την ποιότητα. Τότε μόνον ίσως φτιάξουμε πραγματικό κράτος δικαίου με Δικαιοσύνη ανεξάρτητη μεν, αλλά όχι αυθαιρετούσα.

Καλώς ήλθατε λοιπόν στον πραγματικό κόσμο, κ. Σαρμά! Τον κόσμο που δεν είναι των δικαστών, που δεν είναι των πρωθυπουργών, αλλά είναι των κοινών θνητών, που αντιμετωπίζουν καθημερινά τη Δικαιοσύνη που και εσείς μέχρι πρότινος απονέματε. Αυτό που ζητάτε για τις κυβερνήσεις, να εφαρμοστεί για όλους. Όχι με την απαγόρευση αρμοδιότητας της τακτικής Δικαιοσύνης στα μέλη κυβερνήσεων, αλλά με την δημιουργία σωστής Δικαιοσύνης για όλους.

*Δ.Ν., Δικηγόρος