Φορολογικές διαδικασίες και επιχειρηματικό περιβάλλον

Του Γεώργιου Ι. Μάτσου*

Μια κεντρική γραφειοκρατική φαντασίωση κατηύθυνε ανέκαθεν την ελλαδική φορολογική πολιτική: Ότι αν παρακολουθούνται οι ιδιωτικές συναλλαγές μέσω σκληροτράχηλης ενδοεπιχειρησιακής γραφειοκρατίας, τότε θα "παταχθεί" η φοροδιαφυγή.

Γιατί ποιο λόγο θα συμβεί αυτό, ουδείς εξηγεί. Αντιθέτως: Η ενδοεπιχειρησιακή γραφειοκρατία κατευθύνει σημαντικό μέρος της οικονομικής δραστηριότητας στην παραοικονομία, ακριβώς λόγω των δυσχερειών ή του κόστους τήρησης της γραφειοκρατίας. 

Κύρια έκφανση της φαντασίωσης αυτής ήταν ο περίφημος ΚΒΣ, που ίσχυσε από τις 1-7-1992 (κυβέρνηση Κων. Μητσοτάκη) έως τις 31-12-2012 και απλοποιημένος ως "ΚΦΑΣ" μέχρι τις 31-12-2014 (κυβέρνηση Σαμαρά). Τα Ελληνικά Λογιστικά Πρότυπα έφεραν από 1-1-2015 αμφιλεγόμενες μεν ανατροπές στο ουσιαστικό λογιστικό δίκαιο, μαζί με την κακομεταφρασμένη και δυσνόητη εννοιολογία των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων. Όμως παράλληλα επέφεραν οριστική, όπως νομίζαμε, κατάργηση του ΚΒΣ. "Οριστική", διότι τα ΕΛΠ είχαν την "ευλογία" της τρόικας και της Ευρώπης. Πράγματι, για πρώτη φορά ίσχυσε πλαίσιο απλό, κατανοητό και ευχερές στην τήρηση πλαίσιο ενδοεπιχειρησιακής γραφειοκρατίας, όπως στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Ουδείς νοστάλγησε τον ΚΒΣ, διότι η αφετηριακή του αιτία (η γνησιότητα των φορολογικών στοιχείων) είχε λησμονηθεί, ενόσω ο "Κώδικας" προσέθετε ποικίλες διατάξεις και υποχρεώσεις. Η σχεδόν δεκαετής εφαρμογή των ΕΛΠ απέδειξε ότι η έλλειψη του ΚΒΣ δεν αύξησε τη φοροδιαφυγή. Κι αυτό διότι η φοροδιαφυγή συμβαίνει σε επίπεδο πρωτογενούς αποτύπωσης της φορολογητέας ύλης. Οι συναλλαγές με μετρητά χωρίς παραστατικό είναι ο κλασικότερος τρόπος, οι "πειραγμένες" ταμειακές ο δεύτερος πιο κλασικός (ιδίως εάν συνδυάζεται με αλλοδαπό POS). Όμως στα στάδια μετά την πρωτογενή καταγραφή των συναλλαγών, τα ΕΛΠ απέδειξαν ότι η αδυσώπητη εσωτερική γραφειοκρατία του ΚΒΣ ήταν περιττή.

Η σύλληψη της φοροδιαφυγής κατά την πρωτογενή συναλλαγή (και στις δύο κλασικές περιπτώσεις των συναλλαγών με μετρητά, και των πειραγμένων ταμειακών), απαιτεί φυσική παρουσία ελεγκτών. Ένας όχι πολύ ηχηρά συνομολογούμενος στόχος της ψηφιοποίησης είναι η παράκαμψη της διαφθοράς που συχνά συνυπάρχει με τους επιτόπιους ελέγχους. Σταδιακά όμως είναι βέβαιο ότι τόσο η φοροδιαφυγή, όσο και η διαφθορά, θα προσαρμοστούν στη νέα ψηφιακή πραγματικότητα. Και η "προσαρμογή" αυτή θα γίνει με τρόπο που ουδείς φαντάζεται ακόμη σήμερα.

Αξίζει εδώ να θυμηθούμε την προβολή που είχε δεχθεί το 2013-14 το περίφημο σύστημα εισροών-εκροών στα πρατήρια υγρών καυσίμων, με το οποίο υποτίθεται θα έληγε δια παντός η φοροδιαφυγή και η λαθρεμπορία καυσίμων. Ορθώς υποτέθηκε, με μια διαφορά: Ότι θα λειτουργούσαν σωστά οι έλεγχοι στα υπόλοιπα στάδια της διακίνησης υγρών καυσίμων. Λειτουργούν; Ο κόσμος το ‘χει τούμπανο κι οι θεσμοί του ελλαδικού κράτους κρυφό καμάρι ότι ΔΕΝ λειτουργούν. Όσοι αμφιβάλουν, ας διαβάσουν δύο μόνον πρόσφατα ρεπορτάζ.

Τι απέφερε λοιπόν το σύστημα εισροών-εκροών, που κόβει υποχρεωτικά απόδειξη σε κάθε χρήση της αντλίας και κάνει εντέλει ό,τι και τα διασυνδεδεμένα POS (κι ακόμη περισσότερα, διότι καταλαμβάνουν και τις συναλλαγές με μετρητά); Εντέλει τίποτε. Ριζοσπαστικοποίησε την παρανομία και έκανε το εμπόριο υγρών καυσίμων αντικείμενο ενασχόλησης του οργανωμένου εγκλήματος. Ίσως μάλιστα το κράτος χάνει σήμερα περισσότερα έσοδα μετά παρά πριν το σύστημα εισροών-εκροών.

Ακριβώς το γεγονός ότι η φοροδιαφυγή βρίσκει τον δρόμο της, όσο κι αν την "πατάξεις", καθιστά ακόμη πιο ακατανόητη την εμμονή στη γραφειοκρατία: Αν το σύστημα εισροών-εκροών έφερε διάφορες μαφίες στα καύσιμα – καθότι τα τελευταία ρεπορτάζ λένε ότι η ουκρανική μαφία επιχειρεί τώρα να πάρει το πάνω χέρι από την ελληνική στο λαθρεμπόριο καυσίμων – είναι βέβαιο ότι η διασύνδεση των POS και όλη αυτή η ακατανόητου σκοπού υπερβολική ψηφιοποίηση θα φέρει αύριο τη "μαφία των POS" (συγκρατήστε αυτή την έκφραση) και διαφθορά ακόμη πιο σκληρή και ριζοσπαστική μέσα στις ελεγκτικές υπηρεσίες.

Τι μένει λοιπόν από όλη την ενδοεπιχειρησιακή φορολογική γραφειοκρατία, που τώρα πια επανέρχεται δριμύτερη και ηλεκτρονική; Μένει ότι στο σημερινό ελλαδικό φορολογικό περιβάλλον είναι υπερβολικά δυσχερής η άσκηση νόμιμης επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Γνωρίζω πρόσφατο παράδειγμα νέου επαγγελματία που προσπαθούσε επί εβδομάδες να κάνει έναρξη εργασιών. Δεν υπάρχει πια η δυνατότητα φυσικής επίσκεψης στη Δ.Ο.Υ. (στην Αττική δεν υπάρχουν καν Δ.Ο.Υ. πια) όπου ο υπάλληλος θα σε καθοδηγήσει. Υπάρχουν μόνον τα "αιτήματά μου" στο taxis: Αναμένεις μια-δυο μέρες να ανατεθεί το ερώτημα σε υπάλληλο, περιμένεις πάλι μια-δυο μέρες απάντηση στο γιατί δεν μπορεί να γίνει η δουλειά σου όπως πήγες να την κάνεις, δοκιμάζεις κάτι που υπέδειξε είτε ο "πνιγμένος" από την πολλή δουλειά λογιστής είτε ο ομοιοπαθής συνάδελφός σου. Το γαϊτανάκι συνεχίζεται επί εβδομάδες, μέχρι να βρεις τη λύση. 

Δηλαδή τελικά δεν γίνονται "όλα ηλεκτρονικά"; Όχι βέβαια! Πάλι κάποιος υπάλληλος πρέπει να κάνει τη δουλειά. Απλώς μεσολαβεί ηλεκτρονικό τείχος μεταξύ συναλλασσόμενου και υπαλλήλου, που αποτρέπει την αποτελεσματική επικοινωνία.

Τρομοκρατημένοι από τον επικοινωνιακό ορυμαγδό για τα MyDATA και τη λοιπή ‘πρωτοποριακή διεθνώς’ (με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει) ηλεκτρονική γραφειοκρατία, οι λογιστές μόλις που σιγοψιθυρίζουν ότι η τήρηση όλων αυτών των υποχρεώσεων είναι αδύνατη από τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, ενώ ακόμη και οι μεγάλες επιχειρήσεις δυσκολεύονται. Αντί όμως να ακούσουν τις διαμαρτυρίες, οι ιθύνοντες νομίζουν ότι "αντιστέκεται η φοροδιαφυγή" και προχωρούν με ακόμη μεγαλύτερο ενθουσιασμό στην επόμενη ψηφιοποίηση.

Όμως, οι επιχειρήσεις που ηγούνται σήμερα των τεχνολογικών εξελίξεων ξεκίνησαν στις ΗΠΑ από το γκαράζ κάποιου σπιτιού χωρίς να νοιάζονται για "ενάρξεις" και φορολογικές γραφειοκρατικές διαδικασίες. Με το ελληνικό φορολογικό διαδικαστικό πλαίσιο καμία τέτοια τεχνολογική επιχείρηση, μεγάλη ή μικρή, δεν θα μπορούσε να ξεκινήσει στην Ελλάδα του σήμερα. Εδώ κυριαρχεί η ψευδαίσθηση ότι ο επιχειρηματίας είναι υποχρεωμένος να περνάει το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του υπηρετώντας την ενδοεπιχειρησιακή γραφειοκρατία που επιβάλει η φορολογική νομοθεσία.

Η υποχρέωση νέας δήλωσης των ακινήτων, αντί να εξευρεθούν τα αναγκαία στοιχεία από τις υφιστάμενες πλατφόρμες, είναι "business as usual" για το ελλαδικό κράτος. Το 1998-1999 το κράτος διέκοψε τη μηχανοργάνωση των υποθηκοφυλακείων, αρνήθηκε να αντλήσει τα αναγκαία στοιχεία για το κτηματολόγιο από τα υφιστάμενα, αξιόπιστα στοιχεία και προσποιήθηκε ότι παραλαμβάνει "καμένη γη", που επέβαλε τάχα το κλείσιμο, αντί για τη μετεξέλιξη των υποθηκοφυλακείων και μεγιστοποίησε υπερβολικά το κόστος του έργου. Κύρια ενασχόληση ήταν, αντί η υψηλών προδιαγραφών χαρτογράφηση που έλειπε, η επαναδήλωση από τον πολίτη των ήδη δηλωμένων του ιδιοκτησιών, επί ποινή μάλιστα απώλειας αυτών υπέρ του δημοσίου. Ένα τεράστιο παρασιτικό σύστημα κτίστηκε έκτοτε γύρω από την αρχική αστοχία και τις μεταγενέστερες αυτής όμοιες αστοχίες.

Για ποιο λόγο λοιπόν να μην επιβληθεί ακόμη μια δήλωση ήδη δηλωμένων στοιχείων, ο βαθμός παραλογισμού της οποίας αποδεικνύεται ήδη από την εξαγγελλόμενη απειλή υψηλών προστίμων; Αφού ουδείς αντιδρά. Το επόμενο κόμμα που θα κυβερνήσει, θα ξεχάσει ότι είχε διαμαρτυρηθεί χλιαρά ως αντιπολίτευση και θα θεσπίσει κι άλλες τέτοιες παράλογες υποχρεώσεις.

Κανείς ποτέ δεν θα τιμωρηθεί για τον βασανισμό των Ελλήνων πολιτών και των επιχειρήσεων, ελληνικών και ξένων. Ακόμη και τα Μνημόνια, επί των οποίων καταργήθηκε ο ΚΒΣ, απέτυχαν να μας προστατεύσουν από την "εφοριακότητα" του επιχειρηματικού περιβάλλοντος.

Ίσως πρέπει η επόμενη συνταγματική αναθεώρηση να προβλέψει απαγόρευση θέσπισης νέων διαδικασιών, εφόσον μια καινούργια ανάγκη μπορεί να καλυφθεί με τροποποίηση ή συμπλήρωση παλαιότερων διαδικασιών. Και αν δεν υπάρχει καινούργια ανάγκη, αλλά οι υπάρχουσες εξυπηρετούνται από τις υφιστάμενες διαδικασίες, να μην μπορεί πολύ απλά να θεσπιστεί η καινούργια διαδικασία. Να είναι αντισυνταγματική.

Προσωπικά δεν βλέπω κανέναν άλλο τρόπο για να προστατευθούμε από την "αβάσταχτη εφοριακότητα" των νομοθετών μας.

* Δ.Ν., Δικηγόρος