Πώς θα λυθεί το δημογραφικό

Του Γεωργίου Ι. Μάτσου*

Η επόμενη μεγάλη συζήτηση στην ελληνική κοινωνία θα γίνει για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος.

Διαβάζουμε στο σχετικό ρεπορτάζ: "100 δράσεις" για το δημογραφικό. Η βαρύγδουπη αυτή εξαγγελία μειώνεται όμως ως μέγεθος όταν διαπιστώνεται ότι μικρό μόνον μέρος της αφορά ενίσχυση των γεννήσεων.

Το ρεπορτάζ κλείνει: "Η αύξηση των αλλοδαπών εργαζομένων μπορεί να αποτελέσει μια λύση στο πρόβλημα, αναφέρει η μελέτη, υπό την προϋπόθεση ότι πρόκειται για νομιμοποιημένη εργασία με καταβολή εισφορών.".

Το δημογραφικό δεν επιλύεται όμως με το να φέρουμε πληθυσμούς όχι μόνον μη ελληνικούς, αλλά ούτε καν αφομοιώσιμους, σε αντικατάσταση των Ελλήνων που δεν γεννιούνται. Προξενεί εντύπωση ότι ως μόνη προϋπόθεση τίθεται η νομιμοποιημένη εργασία με καταβολή εισφορών και όχι το αφομοιώσιμο των αλλοδαπών εργαζομένων.

Τούτο μας φέρνει ενώπιον του ανομολόγητου προβλήματος: Οι πολιτικές ενίσχυσης των γεννήσεων τείνουν να ευνοούν την αναπαραγωγή κοινωνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων με ούτως ή άλλως υψηλό ποσοστό γεννήσεων. Όμως η σημερινή πλειονότητα του πληθυσμού, σε εποχή που αισθάνεται να απειλείται ποικιλοτρόπως, διάκειται μάλλον αρνητικά στη δημογραφική ενίσχυση των μειονοτήτων.

Το δημογραφικό, όπως κάθε άλλο πρόβλημα, πρέπει να αναλυθεί στις αιτίες του. Γιατί σήμερα ο κόσμος (ιδίως η εκάστοτε κοινωνική, θρησκευτική και εθνική πλειονότητα) δεν κάνει παιδιά;

Το πρόβλημα είναι λιγότερο οικονομικό, μάλλον δε ζήτημα προσωπικών, κοινωνικών και αξιακών προτεραιοτήτων. Σε εποχές φτώχιας, οι άνθρωποι έκαναν περισσότερα παιδιά. Τούτο εξακολουθεί να συμβαίνει στις φτωχότερες κοινωνίες. Δεν είναι μόνον ζήτημα οικογενειακού προγραμματισμού. Είναι πρωτίστως ζήτημα βούλησης.

Συχνά ενοχοποιείται ο φεμινισμός για τη μείωση των γεννήσεων. Αυτό είναι λάθος. Η αντιμετώπιση της γυναίκας, έστω και παραπλεύρως, ως "αναπαραγωγικής μηχανής" δεν θα πείσει την κοινωνία να κάνει παιδιά.

Χρειάζεται περισσότερος και όχι λιγότερος φεμινισμός για να γεννηθούν παιδιά. Δηλαδή: Χρειάζεται περισσότερη υποστήριξη του γυναικείου φύλου, που αντικειμενικά επωμίζεται μεγαλύτερο βάρος στην τεκνογονία: Οι σύγχρονες γυναίκες είναι ήδη η δεύτερη γενιά γυναικών που δεν βλέπουν τον εαυτό τους ως "επάγγελμα οικιακά" και θέτουν την καριέρα ως τουλάχιστον παράλληλη προτεραιότητα. Στο πλαίσιο αυτό, αν η κοινωνία δεν υποστηρίξει επαρκώς τη γυναίκα εργαζόμενη, τότε απλά δεν θα γεννιούνται παιδιά.

Υπάρχει μόνον ένας τρόπος δραστικής υποστήριξης της εργαζόμενης γυναίκας, τρόπος υπέρμετρα γνωστός, που μάλιστα αποτελεί (κακώς, αλλά είναι) το "ελληνικό όνειρο": Ο διορισμός στο Δημόσιο.

Πολύτεκνη μητέρα λοιπόν (αλλά και πολύτεκνος πατέρας), θα έπρεπε να δικαιούται άνευ ετέρου διορισμό στο Δημόσιο, στον τόπο κατοικίας, ανάλογα με την κατηγορία σπουδών της.

Πολύτεκνοι, ιδίως για το προτεινόμενο δικαίωμα αυτόματου διορισμού, πρέπει να θεωρούνται όσοι έχουν τουλάχιστον τέσσερα παιδιά. Όχι οι τρίτεκνοι. Είναι λάθος της προωθούμενης μεταρρύθμισης η πλήρης εξομοίωση πολυτέκνων και τριτέκνων. Όσο δύσκολη κι αν είναι η ανατροφή τριών παιδιών, δεν συγκρίνεται με την ανατροφή τεσσάρων και πλέον παιδιών. Δεν είναι μόνον το κατέβασμα του πήχυ καθαυτό όχι σκόπιμο. Είναι και ότι η "πολυτιμότητα" ενός αυτόματου διορισμού στο Δημόσιο δεν επιτρέπει εκπτώσεις: Πολλοί θα έκαναν τρίτο παιδί για έναν διορισμό, λίγοι θα έκαναν τέταρτο. Αυτούς τους λίγους όμως πρέπει να ανταμείψει η κοινωνία.

Δεύτερο αναγκαίο προνόμιο των πολυτέκνων, παράλληλο με το πρώτο: Δικαίωμα της πολύτεκνης μητέρας για λήψη – πλέον των ισχυουσών αδειών ανατροφής τέκνου – άδειας άνευ αποδοχών επ’ αόριστον από τη θέση της στο δημόσιο (ή από άλλη εργασία, εάν δεν επιλέξει να διοριστεί στο δημόσιο) για όσον καιρό τα παιδιά της είναι ανήλικα, με κάλυψη από τον κρατικό προϋπολογισμό των κοινωνικοασφαλιστικών της εισφορών στην πρώτη κλάση ελεύθερου επαγγελματία ή στο ύψος του μισθού Δημοσίου.

Το δικαίωμα των γονέων ανηλίκων για επ’ αόριστον άδεια άνευ αποδοχών θα έπρεπε να προβλέπεται και για όλους τους γονείς μικρών παιδιών, χωρίς κρατική κάλυψη των ασφαλιστικών εισφορών.

Τα επιδόματα χρειάζονται μεν, αλλά λιγότερο από τη βεβαιότητα ότι η μητέρα μπορεί να λείψει από τη δουλειά της όσο θέλει χωρίς το άγχος έλλειψης κοινωνικής ασφάλισης και μελλοντικής ανεργίας. Παρόμοιο δικαίωμα θα έπρεπε να προβλέπεται και για τον πατέρα – παρότι θα ήταν λιγότερο αναμενόμενο να κάνει χρήση του. Για τη μητέρα πάντως η διασφάλιση επαγγελματικής προοπτικής μετά την ανατροφή των παιδιών, θα ήταν η αναγκαία ανταπόκριση της κοινωνίας προς όσες γυναίκες θέλουν να μεγαλώσουν παιδιά, χωρίς να βλαφθεί η επαγγελματική τους προοπτική.

Το δικαίωμα αυτόματου διορισμού στο Δημόσιο, σε συνδυασμό με δικαίωμα άδειας άνευ αποδοχών με πλήρη κάλυψη ασφαλιστικών εισφορών, θα έδιδε κίνητρο να έχουμε σχετικά νέους πολύτεκνους. Η χαμηλή ηλικία τεκνογονίας συμβάλλει περισσότερο από όσο φαντάζεται κανείς στην αύξηση του πληθυσμού (δεν θυμάμαι το ψευδώνυμο του σχολιαστή του Capital που το επεσήμανε τεκμηριωμένα προ καιρού).

Η ανάγκη απόκτησης των αναγκαίων τυπικών εκπαιδευτικών προσόντων διορισμού (ΥΕ, ΔΕ κλπ.) θα εξοβέλιζε κοινωνικές ομάδες με τάσεις παρασιτισμού από το όφελος του μέτρου. Ακόμη καλύτερα: Θα έδιδε ισχυρό κίνητρο σε μέλη τους με διάθεση προκοπής και κοινωνικής ένταξης να εξέλθουν από τον παρασιτισμό.

Η επιτυχία σε εξετάσεις, τα αμφίβολης χρησιμότητας μεταπτυχιακά, κλπ. δεν συγκρίνονται με την προσφορά των πολυτέκνων. Το κατακριτέο "ελληνικό όνειρο" του Δημοσίου είναι παθογένεια που μπορούμε να αντιστρέψουμε, ώστε να ανταμειφθούν δι’ αυτής όσοι επιλέγουν τη διαρκή προσωπική αυταπάρνηση της πολυτεκνίας.

Πρόκειται μάλιστα για μέτρο που καθαυτό δεν έχει δημοσιονομικό κόστος. Εάν έτσι κι αλλιώς προσλαμβάνονται δημόσιοι υπάλληλοι, απλώς θα προηγηθούν οι πολύτεκνοι.

Δύο ακόμη μεταβολές πολιτικών χωρίς οικονομικό κόστος χρειάζονται, προκειμένου να αντιστραφεί η τάση του δημογραφικού.

Πρώτη: Η κατάργηση του γάμου ομοφύλων. Εάν θέλουμε ειλικρινά να λυθεί το δημογραφικό, δεν μπορεί να τυγχάνει ίδιας θεσμικής αναγνώρισης και προστασίας η προσωπική ένωση που οδηγεί σε τεκνογονία, με την προσωπική ένωση που δεν οδηγεί σε τεκνογονία, αλλά αναμένει να αποκτήσει παιδιά, εν όλω ή εν μέρει, από τρίτους.

Δεν θα πρόκειται για διάκριση κατά συμπολιτών μας, που διαχρονικά υπέστησαν διακρίσεις, λοιδορίες και περιθωριοποίηση, αλλά για αναγκαία ανόμοια αντιμετώπιση ανόμοιων καταστάσεων. Από τον χημικό ευνουχισμό του Άλαν Τούρινγκ στο σήμερα, το θεσμικό εκκρεμές κινήθηκε στο άλλο άκρο. Ο καθένας ζει πια όπως θέλει, όμως η οργανωμένη κοινωνία οφείλει να ευνοεί το είδος προσωπικής ένωσης που διασφαλίζει τη διαγενεακή επιβίωσή της. Τούτο, ιδίως ενόψει της ευκολίας με την οποία διαπιστωμένα παρασέρνονται νέοι που ενδέχεται απλά να πειραματίζονται. Η κατεύθυνση την οποία θα υποδεικνύει θεσμικά η κοινωνία, μακριά από προσωπικού χαρακτήρα διακρίσεις, πρέπει να είναι αυτή που επιλύει το δημογραφικό.

Δεύτερη: Η εμφύσηση συντηρητικότερων αξιών στην κοινωνία. Μετά μακρά περίοδο μαρξιστογενούς ισοπέδωσης των παραδοσιακών αξιών, οι άνθρωποι σήμερα βρίσκονται παραζαλισμένοι χωρίς ηθική πυξίδα. Η θρησκεία και η κατηχητικού χαρακτήρα θρησκευτική παιδεία μπορεί εντούτοις να δώσει στις επόμενες γενιές διάθεση υπέρβασης του προσωπικού ευδαιμονισμού, που απαιτεί η γέννηση άνω του ενός ή δύο παιδιών.

Κατανοητές και εδώ οι ποικίλης προέλευσης αντιρρήσεις. Πολύτεκνες κοινωνίες όμως είναι μόνον οι θρησκευόμενες κοινωνίες. Αντί άλλων λιγότερο κοντινών στην Ελλάδα παραδειγμάτων, ας δει κανείς το Ισραήλ. Διδαγμένοι πια από τη μεταπολεμική ηθικολογική καταπίεση, η ανάδειξη της θρησκείας μπορεί σήμερα να γίνει με τρόπο πολύ πιο απαλό και διακριτικό, αξιοποιώντας τη φυσιολογική, αδιόρατη αλλά πολύ ουσιαστική επίδραση της θρησκείας στην αλλαγή των προσωπικών προτεραιοτήτων.

Δια βίου επαγγελματική εξασφάλιση των πολύτεκνων γονέων στο Δημόσιο, αλλαγή θεσμικών προτεραιοτήτων για την οικογένεια, επανακατήχηση των πολιτών σε όποια θρησκεία καθένας ασπάζεται. Χωρίς τις τρεις αυτές παραμέτρους ας μην περιμένουμε επίλυση του δημογραφικού.

*Δ.Ν., Δικηγόρος