Ουκρανία, κρίσιμη εβδομάδα

Του Νικήτα Σίμου

Είναι μια κρίσιμη εβδομάδα, που άνοιξε την Δευτέρα (28/4), για την Ουκρανία. Όπως επιβεβαίωσε ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάρκο Ρούμπιο, στην πραγματικότητα τις επόμενες ημέρες οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αποφασίσουν, εάν η διαμεσολάβηση τους μεταξύ Κιέβου και Μόσχας θα συνεχιστεί. Σύμφωνα με τον υπουργό είναι " μια επιχείρηση στην οποία θα εκτιμήσουμε αν θέλουμε να συνεχίσουμε να συμμετέχουμε".

Εν τω μεταξύ, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε τετραήμερη "ανθρωπιστική" εκεχειρία , από τις 8 Μαΐου έως τα μεσάνυχτα της 11ης, με την ευκαιρία της 80ης επετείου από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. "Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου όλες οι στρατιωτικές ενέργειες θα σταματήσουν", ανάφερε το Κρεμλίνο, υποδηλώνοντας, ότι και η ουκρανική πλευρά θα έπρεπε να ακολουθήσει αυτό το παράδειγμα.

Η ανακοίνωση έρχεται, καθώς η Μόσχα συνεχίζει να απορρίπτει την έκκληση του Κιέβου για πλήρη και άνευ όρων κατάπαυση του πυρός, ως πρώτο βήμα προς μια ευρύτερη ειρηνευτική συμφωνία.  

Οι εξελίξεις, ακολουθούν τη σύντομη συνάντηση μεταξύ του Ντόναλντ Τραμπ και του Ουκρανού ηγέτη Βολοντίμιρ Ζελένσκι στον Άγιο Πέτρο, λίγο πριν από την κηδεία του Πάπα Φραγκίσκου το προηγούμενο Σάββατο.

Πρόταση ειρήνης ή συνθηκολόγησης;

Αν η αυτοσχέδια διμερής συνάντηση στον Άγιο Πέτρο έχει αναζωπυρώσει τις ελπίδες, τα εμπόδια για την ειρήνη στην Ουκρανία παραμένουν.

Το σχέδιο το οποίο πρότεινε ο Τραμπ, που αποκαλύφθηκε τις τελευταίες ημέρες από τον διεθνή τύπο και επιβεβαιώθηκε από τον αντιπρόεδρο Τζέι Ντι Βανς, προβλέπει το πάγωμα της σύγκρουσης στην πρώτη γραμμή, με τη Ρωσία να διατηρεί τον έλεγχο μεγάλου μέρους του Ντονμπάς, την αναγνώριση της ρωσικής κυριαρχίας στην Κριμαία, τη σταδιακή άρση των Δυτικών κυρώσεων και την παραίτηση του Κιέβου από κάθε φιλοδοξία ένταξης στο ΝΑΤΟ.

Σε αντάλλαγμα, η Ουκρανία θα λάβει μόνο αόριστες εγγυήσεις ασφαλείας, οι οποίες θα δοθούν από μια ασαφή "ομάδα ευρωπαϊκών και μη ευρωπαϊκών χωρών", αλλά χωρίς καμία άμεση δέσμευση από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι απτές παραχωρήσεις για το Κίεβο θα περιοριστούν στην εγγύηση της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας στον ποταμό Δνείπερο σε ορισμένες περιοχές και στην επιστροφή τμημάτων εδάφους κοντά στο Χάρκοβο.

Η πρόταση κρίθηκε ανεπαρκής από τον Ζελένσκι, ο οποίος αμφισβήτησε, ειδικότερα, την ιδέα της επίσημης αναγνώρισης της ρωσικής κυριαρχίας στην Κριμαία, η οποία προσαρτήθηκε από τη Ρωσία το 2014. 

Αυτή είναι ενδεχομένως μια ανυπέρβλητη κόκκινη γραμμή για το Κίεβο, παρά τις στρατιωτικές δυσκολίες μιας πιθανής ανακατάληψης της χερσονήσου. Ωστόσο, μιλώντας σε δημοσιογράφους, ο Τραμπ είπε, ότι πιστεύει ότι ο Ζελένσκι είναι "έτοιμος να εγκαταλείψει την Κριμαία".

Ευρωπαϊκό σχέδιο

Τα θεμέλια στα οποία στηρίζεται η αμερικανική διαμεσολάβηση, προκαλούν  μεγάλη ανησυχία στους Ευρωπαίους.

Τη Δευτέρα, ο Γερμανός υπουργός Άμυνας Μπόρις Πιστόριους  προειδοποίησε την Ουκρανία, να μην αποδεχθεί μια συμφωνία, η οποία θα προβλέπει μεγάλες εδαφικές παραχωρήσεις με αντάλλαγμα την κατάπαυση του πυρός.

Ο Γερμανός υπουργός δήλωσε, ότι η Ουκρανία γνωρίζει ότι θα πρέπει να παραχωρήσει μέρος του εδάφους της για να εξασφαλίσει εκεχειρία.  

"Αλλά σίγουρα δεν θα πάνε – ή δεν θα πρέπει να πάνε –  να συζητήσουν, όσα προέβλεπε η τελευταία πρόταση του Αμερικανού προέδρου", είπε ο υπουργός αποκαλώντας την προσφορά του Τραμπ "συνθηκολόγηση".

Το Κίεβο θα μπορούσε να έχει επιτύχει μόνο του αυτό το οποίο περιλαμβάνεται σε αυτή την πρόταση, οπότε "δεν μπορώ να δω καμία προστιθέμενη αξία σε κάτι τέτοιο", δήλωσε ο Πιστόριους.

Οι Ευρωπαίοι αναμένεται ότι θα απαντήσουν στην αμερικανική πρόταση με το δικό τους ειρηνευτικό σχέδιο, το οποίο καταρτίσθηκε σε συμφωνία με το Κίεβο, και το οποίο προβλέπει μια διερευνητική συζήτηση για το μέλλον των κατεχόμενων ουκρανικών εδαφών, μόνο μετά την έναρξη ισχύος της κατάπαυσης του πυρός.

Εν τω μεταξύ, η Ευρώπη επιθυμεί, οι Ηνωμένες Πολιτείες να παράσχουν σταθερές εγγυήσεις, με τη μορφή μιας ακλόνητης δέσμευσης, προκειμένου  να υποστήριζαν την Ουκρανία σε περίπτωση επίθεσης.

Σύμφωνα με το Reuters, οι ΗΠΑ προτείνουν να αναλάβουν τον έλεγχο του πυρηνικού σταθμού της Ζαπορίζια, ο οποίος επί του παρόντος κατέχεται από τη Ρωσία, με την πρόθεση να παρέχεται η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια τόσο στη Ρωσία όσο και στην Ουκρανία. Το ευρωπαϊκό σχέδιο δεν διευκρινίζει αυτό το σημείο.

Τεράστια η απόσταση Ουάσιγκτον και Βρυξελλών

Το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι ευρωπαϊκές χώρες προτείνουν διαφορετικά σχέδια, τα οποία είναι αντίθετα μεταξύ τους σε κρίσιμα σημεία, αποκαλύπτει, πόσο απέχουν οι θέσεις μεταξύ Ουάσιγκτον και Βρυξελλών.

Στην ρίζα αυτής της διαφωνίας βρίσκονται βαθιά διαφορετικές απόψεις, για το σενάριο λύσης του ουκρανικού και τις απειλές, οι οποίες απορρέουν από αυτό.

Οι Ευρωπαίοι πιστεύουν, ότι η "επιβράβευση” της ρωσικής επιθετικότητας στην Ουκρανία θα ενθάρρυνε μελλοντικές ρωσικές επιθέσεις εναντίον της υπόλοιπης Ευρώπης, ξεκινώντας από τις χώρες της Βαλτικής.

Η κυβέρνηση Τραμπ, αντίθετα, φοβάται ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να συρθούν σε άμεση σύγκρουση με τη Μόσχα.

Η κυβέρνηση Μπάιντεν ανησυχούσε επίσης για τον κίνδυνο κλιμάκωσης, αλλά σε αντίθεση με τον Τραμπ, συμμεριζόταν τη βαθιά δυσπιστία της Ευρώπης προς τον Πούτιν και την αποφασιστικότητά της να μην ανταμείψει τη ρωσική επιθετικότητα. 

Η αναγνώριση από τις ΗΠΑ της ρωσικής κυριαρχίας επί της Κριμαίας - η πρώτη αναγκαστική προσάρτηση εδαφών στην Ευρώπη από το 1945 - όχι μόνο θα ενθάρρυνε τη Ρωσία να διεκδικήσει εδάφη στην Ουκρανία και σε άλλα πρώην σοβιετικά κράτη, αλλά θα ενθάρρυνε και άλλες χώρες να παραβιάσουν όμορα σύνορα επικαλούμενες το εθνικό συμφέρον (πχ η Τουρκία σε βάρος της Ελλάδας, όπως τώρα πράττει στην Συρία).

Σε κάθε περίπτωση, επισημαίνουν οι Financial Times, η αντιμετώπιση της Ουκρανίας από τον Trump θα έχει επιπτώσεις σε όλο τον κόσμο: "Η επιμονή ( του Αμερικανού προέδρου) σε αυτό που το Κίεβο θεωρεί κόκκινη γραμμή, κινδυνεύει να τινάξει στον αέρα τις συνομιλίες, να δώσει την νίκη στην Μόσχα και να ρίξει την Ευρώπη στο χάος". 

Αν στο παρελθόν ο Ντόναλντ Τραμπ είχε εκφράσει θέσεις που πρόδιδαν κάποια προκατάληψη κατά της Ουκρανίας, μετά την πρόσφατη συνάντηση με τον Ζελένσκι η στάση του φάνηκε, τουλάχιστον σε τόνο, πιο μετριοπαθής.

Ωστόσο, η αλλαγή τόνου δεν φαίνεται να αντιστοιχεί σε κάποια ουσιαστική αλλαγή απόψεων προς το παρόν.  

Για να μπορούσαμε να μιλήσουμε για ένα πραγματικό σημείο καμπής, δύο στοιχεία θα ήταν απαραίτητα:

Αφενός, μια σαφής και άνευ όρων δέσμευση για την υποστήριξη των συμμάχων εκ μέρους των ΗΠΑ - ενώ ο Trump διατηρεί μια συγκρουσιακή σχέση με την Ευρώπη - Και αφετέρου η προθυμία να εμπλεκόταν ο Αμερικανός πρόεδρος σε μια άμεση, αν χρειαστεί ακόμη και σκληρή, αντιπαράθεση με τον Βλαντιμίρ Πούτιν, κάτι που δεν έχει εκδηλωθεί μέχρι στιγμής.

Ελλείψει αυτών των δύο προϋποθέσεων, φαίνεται δύσκολο να φανταστεί κάποιος ένα πραγματικό σημείο καμπής προς την ειρήνη.

* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής