Σχεδιάζουν οικονομικό στραγγαλισμό της Αυτοδιοίκησης. Πλοήγηση στις προκλήσεις σε αβέβαιους καιρούς.

Του Γιάννη Μανιάτη

Την εβδομάδα που μας πέρασε, παρουσιάστηκε το Πρόγραμμα Εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπου προβλέπεται ότι μέσα στο 2025 θα παρουσιαστεί η πρόταση για το νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) για την περίοδο 2028 – 2034. Στην πρόταση θα περιλαμβάνεται το ύψος του προϋπολογισμού, οι προτεραιότητες και οι διάφορες πολιτικές οι οποίες θα τύχουν χρηματοδότησης. 

Αυτή τη στιγμή, ο κοινός Ευρωπαϊκός Προϋπολογισμός αντιστοιχεί στο 1% του Ευρωπαϊκού ΑΕΠ, το οποίο με δυσκολία καλύπτει τις προτεραιότητες που έχουν τεθεί μέχρι τώρα. Για το λόγο αυτό, ο Ισπανός Πρωθυπουργός Pedro Sanchez, πρότεινε τον διπλασιασμό του, ώστε να μπορέσουμε να απαντήσουμε αποτελεσματικά στις προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας.  Κατά την άποψή μου, ο προϋπολογισμός της ΕΕ θα πρέπει να συμβάλει στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας των κοινωνιών και των οικονομιών μας, μη αφήνοντας κανέναν στο περιθώριο, προωθώντας την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, την καινοτομία, την ανταγωνιστικότητα και τη βιομηχανική μετάβαση. Θα πρέπει επίσης να δώσουμε προτεραιότητα στην εκπαίδευση, τις δεξιότητες, την ένταξη και την κοινωνική πρόνοια. Να ενισχύσουμε την ευρωπαϊκή Αμυντική Βιομηχανία και τις αποτρεπτικές μας ικανότητες. Να διασφαλίσουμε ότι η Κοινή Αγροτική Πολιτική θα έχει τη δυνατότητα να βοηθήσει τους αγρότες να προσαρμοστούν ομαλά στις νέες συνθήκες, επιτυγχάνοντας επισιτιστική επάρκεια και διατηρώντας ζωντανή την περιφέρεια της Ευρώπης. Πρόκειται για τομείς στους οποίους έχουμε ήδη σημειώσει πρόοδο, αλλά οφείλουμε να κάνουμε πολλά περισσότερα.  

Δυστυχώς, παρά τις ανάγκες αυτές, το νέο γεωπολιτικό περιβάλλον και το συνεχές των κρίσεων που συνεχώς οξύνονται, ο προϋπολογισμός δεν φαίνεται ότι θα αυξηθεί ώστε να μπορεί να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Οι περιορισμοί στους διαθέσιμους πόρους, κάνει ακόμα πιο σημαντική τη δομή του προϋπολογισμού. Μέχρι τώρα, σε ορισμένους τομείς, όπως τα προγράμματα Έρευνας και Ανάπτυξης (R&D) και ανταλλαγής φοιτητών (Erasmus), η διαχείριση γίνεται απευθείας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το μεγαλύτερο κομμάτι όμως των πόρων μοιράζεται σε Τομεακές Πολιτικές (Ταμεία Συνοχής, ΚΑΠ κα), όπου σε κάθε πολιτική υπάρχει ξεχωριστό κονδύλι για κάθε κράτος μέλος, με τη διαχείριση να γίνεται σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, με τις Περιφέρειες και τους Δήμους να παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο. 

Στο πλαίσιο της αναδιοργάνωσης που θέλει να κάνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μία από τις προτάσεις που ακούγονται είναι η σημαντικά πιο συγκεντρωτική προσέγγιση όσον αφορά την κατανομή των κονδυλίων της ΕΕ. Σύμφωνα με αυτήν την πρόταση ο εθνικός φάκελος θα είναι ένας και θα επαφίεται στο κάθε κράτος μέλος κεντρικά, να αποφασίσει ποια έργα και πολιτικές θα χρηματοδοτήσει. Όμως, μία τέτοια αδιανόητα συγκεντρωτική αρχιτεκτονική, όχι μόνο θα ήταν αναποτελεσματική και αντιπαραγωγική, αλλά και θα υπονόμευε τις βασικές αρχές της Πολιτικής Συνοχής, μιας κομβικής πολιτικής για την ίδια την ύπαρξη της ΕΕ. 

Με τη συγκέντρωση της εξουσίας και των πόρων στα χέρια της κεντρικής κυβέρνησης, η ΕΕ παραβλέπει τις βασικές αρχές της Επικουρικότητας και της Πολυεπίπεδης Διακυβέρνησης. Επιπλέον,  θα υπονόμευε την ικανότητα της ΕΕ να υλοποιεί τις βασικές προτεραιότητές της. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) επέκρινε το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF), -το οποίο βασιζόταν στην κεντρική διαχείριση από τις εθνικές κυβερνήσεις-, για καθυστερήσεις στην εκταμίευση των κονδυλίων και στην υλοποίηση των έργων, επισημαίνοντας τα σημαντικά κενά στη δημοσιονομική διαχείριση, τη λογοδοσία και τις συνολικές επιδόσεις αποτελεσματικότητας. 

Άλλωστε, και η Ελληνική εμπειρία κάθε άλλο παρά επιτυχημένη είναι. Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας σπατάλησε την ευκαιρία του Ταμείου Ανάκαμψης, αποφασίζοντας μόνη της, με πελατειακά κριτήρια, πώς θα αξιοποιήσει τις επιδοτήσεις και τα χαμηλότοκα δάνεια που είχαμε στη διάθεσή μας. Δεν υπήρξε καμία διαβούλευση ούτε με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, ούτε με τους φορείς και τις επαγγελματικές ενώσεις, με αποτέλεσμα να μην επιτευχθεί ο κεντρικός αναπτυξιακός στόχος του Ταμείου, δηλαδή η αλλαγή στο Παραγωγικό Μοντέλο, χωρίς επιπλέον να ενισχυθεί η Ανθεκτικότητα της Κοινωνίας και της Οικονομίας μας, όπως ήταν και ο άλλος βασικός στόχος του Ταμείου. 

Χαρακτηριστικά συντηρητική εξάλλου είναι η πολιτική επιλογή της συγκεντρωτικής Ελληνικής Κυβέρνησης στην κατανομή των κονδυλίων για τις πράσινες μορφές ενέργειας, όπου το σύνολο επενδύθηκε στα μεγάλης ισχύος φωτοβολταϊκά και τα (επίσης μεγάλης ισχύος) αιολικά πάρκα. Αντίθετα, π.χ. η Ιταλία (προ Μελόνι) και η Ισπανία, επένδυσαν κυρίως στα μικρά αποκεντρωμένα φωτοβολταϊκά, ενισχύοντας τις τοπικές και περιφερειακές πρωτοβουλίες και τις ενεργειακές κοινότητες, καθώς και τα αγροτικά συλλογικά σχήματα.

Τα Ευρωπαϊκά Ταμεία και ιδίως η Πολιτική Συνοχής, στη διαμόρφωση της οποίας η Ελλάδα, ξεκινώντας από τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (Μ.Ο.Π.), διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο, στοχεύει στην μείωση των περιφερειακών και κοινωνικών ανισοτήτων. Για να το πετύχουμε αυτό, πρέπει να ενισχύσουμε και όχι να μειώσουμε τον ρόλο των Περιφερειακών και Τοπικών Αρχών. Υπάρχουν βελτιώσεις που μπορούν να γίνουν στον τρόπο διαχείρισης των ευρωπαϊκών Ταμείων, η συγκέντρωση όμως της εξουσίας και των αποφάσεων στα χέρια των εθνικών κυβερνήσεων θα έχει το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα.  

Ο οικονομικός και προγραμματικός στραγγαλισμός της Τοπικής και Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης, με την παράλληλη ενίσχυση της κεντρικής εξουσίας, είναι η βέβαιη συνταγή αποτυχίας, σε μια εποχή που μόνο η αξιοποίηση όλων των αποκεντρωμένων πνευματικών, οικονομικών και παραγωγικών δυνάμεων μιας χώρας, μπορεί να δημιουργήσει την κρίσιμη μάζα εξόδου από τη στασιμότητα.

*Ευρωβουλευτής, Αντιπρόεδρος Ευρωπαίων Σοσιαλιστών και Δημοκρατών (S&D)
Πρ. Υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής