Τοξικότητα και κυβερνητικές παρεμβάσεις προς τη Δικαιοσύνη

Του Γεωργίου Ι. Μάτσου

Κατά τον πρωθυπουργό, "όσοι αμφισβητούν τους θεσμούς οδηγούν τη χώρα σε ‘κοινωνική ζούγκλα’". Όμως ο πρώτος που αμφισβήτησε την ικανότητα της Δικαιοσύνης να ασκεί αυτοδύναμα τα συνταγματικά της καθήκοντα ήταν ο ίδιος ο πρωθυπουργός με την από 6-3-2023 επιστολή του προς τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου για ανάθεση της δικογραφίας των Τεμπών σε εφέτη ανακριτή. Το έμμεσο αλλά σαφές νόημα της επιστολής ήταν ότι τάχα δεν γνώριζε καλά η Δικαιοσύνη τη δουλειά της και έπρεπε να της την υποδείξει ο πρωθυπουργός.

Μια τέτοια ενέργεια της κεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας υπόκειται σε καλοπροαίρετες και κακοπροαίρετες ερμηνείες.

Η πιο καλοπροαίρετη είναι ότι ο πρωθυπουργός προέβη σε (δυστυχώς όχι ασυνήθη) θεσμικό λαϊκισμό, για να δείξει το ενδιαφέρον του για την έρευνα.

Λιγότερο, αλλά πάλι καλοπροαίρετη θα ήταν η αντιπαρατήρηση στον πρωθυπουργό ότι, αντί να ασχολείται με τη Δικαιοσύνη, έπρεπε στην ίδια υπόθεση να ασχοληθεί με το έργο της κυβέρνησής του, που δεν μερίμνησε να εκτελέσει το κλιμάκιο της Διεύθυνσης Αντιμετώπισης Εγκλημάτων Εμπρησμού της Πυροσβεστικής τα προανακριτικά του καθήκοντα, καθώς μετέβη μεν στα Τέμπη στις 2-3-2023, αλλά αποχώρησε άπραγο την επομένη. Διενεργείται πια ΕΔΕ για εκείνη την παράλειψη. Όμως η Ελλάδα καυγαδίζει για τα αίτια της έκρηξης, διότι η αρμόδια υπηρεσία δεν ασχολήθηκε τότε με το ζήτημα.

Ο πρωθυπουργός έπρεπε να αναμένει και κακοπροαίρετες ερμηνείες, από όσους δεν διάκεινται θετικά στο κυβερνών κόμμα. Η προσφορότερη κακοπροαίρετη ερμηνεία είναι, ότι το πρωθυπουργικό αίτημα για "αναβάθμιση" της έρευνας αποσκοπούσε, ο ανώτερος δικαστικός λειτουργός που θα αναλάμβανε την υπόθεση να συγκαλύψει τυχόν κυβερνητικές ευθύνες.

Είναι παράλογη η κακοπροαίρετη ερμηνεία; Εκ πρώτης όψεως θα χειριστεί καλύτερα την υπόθεση ανώτερος στον βαθμό και στην εμπειρία δικαστικός λειτουργός. Η πραγματικότητα είναι όμως διαφορετική, διότι και οι δικαστές είναι άνθρωποι και το ανθρώπινο στοιχείο λειτουργεί εδώ τελείως φυσιολογικά ως εξής, όταν ενδέχεται να ανακύπτουν κυβερνητικές ευθύνες:

Καθώς οι πρόεδροι και οι αντιπρόεδροι των ανωτάτων δικαστηρίων ορίζονται από την κυβέρνηση, ένας αρεοπαγίτης με θεμιτές επαγγελματικές φιλοδοξίες, εξαρτάται απολύτως από την εκάστοτε κυβέρνηση. Για να συγκρουστεί λοιπόν αρεοπαγίτης με κυβέρνηση που μάλιστα δεν προβλέπεται να χάσει σύντομα την εξουσία, απαιτείται στοιχειώδης ηρωισμός, που πρέπει μεν να έχει κάθε δικαστής, όμως ανθρωπίνως δεν έχει κάθε δικαστής.

Αντίστοιχα, τις προαγωγές των λοιπών δικαστικών λειτουργών διενεργεί ανώτατο δικαστικό συμβούλιο, που συγκροτείται από αρεοπαγίτες. Αν εφέτης ή πρόεδρος εφετών φιλοδοξεί να γίνει αρεοπαγίτης, είναι απολύτως εύλογο, αν δεν ανήκει στην κατηγορία "ήρωας", να είναι αυθορμήτως "προσεκτικός" σχετικά με το τι θα μπορούσε να δυσαρεστήσει τους αρεοπαγίτες που θα τον κρίνουν, εάν φιλοδοξούν να προαχθούν σε αντιπροέδρους ή σε πρόεδρο.

Αντίστροφα ισχύουν στους πρωτοδίκες: Αφενός εκεί δεν είναι συχνές οι ανατροπές της επετηρίδας στις προαγωγές. Αφετέρου δεν είναι ορατό ποιο κόμμα θα είναι κυβέρνηση όταν θα μπορεί να προαχθεί ένας φιλόδοξος σημερινός πρωτοδίκης σε αρεοπαγίτη. Ώστε είναι πιθανότερο να δυσαρεστήσει μια κυβέρνηση ένας πρωτοδίκης ανακριτής, παρά ένας εφέτης ανακριτής.

Αυτά είναι γνωστή και φυσιολογική παθογένεια της Δικαιοσύνης, οφειλόμενη στον συνταγματικό τρόπο ορισμού των διοικήσεων των ανωτάτων δικαστηρίων. Αυτή η παθογένεια, όμως, καθιστά το πρωθυπουργικό αίτημα ορισμού εφέτη ανακριτή εξ αντικειμένου προβληματικό, χωρίς καν να χρειάζεται να αληθεύουν αιτιάσεις συγγενών των θυμάτων κατά του εφέτη ανακριτή.

Ακόμη πιο προβληματικές είναι οι παρεμβάσεις ουσίας, με τις οποίες η κυβέρνηση σπεύδει να προκαταλάβει την κρίση της Δικαιοσύνης.

Μετρώ μόνον τις παρεμβάσεις που θυμάμαι αβίαστα, χωρίς έρευνα.

- Την πρωθυπουργική βιασύνη της πρώτης ημέρας να αποδώσει την τραγωδία σε "ανθρώπινο λάθος".

- Τη συνέντευξη του πρωθυπουργού στις 21-3-2023, όπου δήλωσε με βεβαιότητα ότι η έκρηξη οφείλεται σε έλαια σιλικόνης – ερμηνεία που φαίνεται ότι πάσχει σοβαρά και έπασχε ήδη από τότε.

- Την αποστροφή του υπουργού Δικαιοσύνης ότι "όσοι μιλούν για μπάζωμα είναι για τα μπάζα" τον Μάρτιο του 2024. Προσφάτως ο ίδιος μετέβαλε τη θέση του σε: "το χώμα πήγε λίγο παραπέρα".

- Την πρωθυπουργική παραίνεση προς τον εφέτη ανακριτή, στις 29-1-2025 να "αξιολογήσει" τις πραγματογνωμοσύνες και "να ξεκινήσει η δίκη το συντομότερο δυνατόν" διότι "αυτό […] ζητά η κοινωνία και πρώτα από όλα οι γονείς". Η πρωθυπουργική θέση προκαταλαμβάνει ότι δεν θα εντοπίσουν οι πραγματογνωμοσύνες αδικήματα που δεν διερευνώνται σήμερα (έκρηξη, λαθρεμπορία, εγκληματική οργάνωση, θανατηφόρος έκθεση κλπ.).

- Τέλος, στις 13-2-2025 ο κυβερνητικός εκπρόσωπος σχολίασε ως εξής το πόρισμα για τα οψίμως εμφανισθέντα βίντεο της εμπορικής αμαξοστοιχίας: "δεν μετέφερε [η εμπορική αμαξοστοιχία] τίποτα πέρα των όσων είχαν δηλωθεί, άρα δεν υπήρχε ζήτημα φορτίου που δεν είχε δηλωθεί.". Συμπληρώνοντας ότι: "άλλο πράγμα είναι να διερευνηθεί τι προκάλεσε την έκρηξη κι άλλο να υποβόσκει πίσω από αυτή τη κρίσιμη διερεύνηση το ενδεχόμενο όλα αυτό να έχει γίνει με δόλο. Το γιατί έγινε η έκρηξη είναι ένα κρίσιμο ερώτημα που πρέπει να το απαντήσει η Δικαιοσύνη".

Η δήλωση ομνύει μεν στο ότι η Δικαιοσύνη θα απαντήσει το γιατί έγινε η έκρηξη, όμως έχει ήδη εκ των προτέρων αποκλείσει δύο τινά από τη διερεύνηση: Πρώτον, να οφείλεται αυτή σε μη δηλωμένο φορτίο και, δεύτερον, να υπήρχε οποιοσδήποτε δόλος. Καθίσταται συνεπώς προσχηματική η "κατά τα λοιπά" παραπομπή στη διερεύνηση της Δικαιοσύνης.

Ας σκεφτούμε την πιθανότητα να διαφωνήσει η Δικαιοσύνη με την κυβερνητική απόφανση για το ζήτημα. Τι θα πρέπει τότε να κάνει η κυβέρνηση; Αυτά που συνέβαιναν επί ΣΥΡΙΖΑ με τις τηλεοπτικές άδειες;

Τα ίδια επανέλαβε εντονότερα ο πρωθυπουργός στη συνέντευξη της 16-2-2025, εγκαλώντας για "λαϊκισμό", "άγνοια", "παρασιτισμό", "χυδαιότητα" κλπ. όσους τυχόν δεν αποδεχθούν την εκδοχή του για τυχόν δευτερογενή αίτια της τραγωδίας. Τούτο μάλιστα, όταν το πόρισμα για τα οψίμως εμφανισθέντα βίντεο ουδόλως υποστηρίζει την απόλυτη πρωθυπουργική βεβαιότητα καθώς:

α) Περιέχει ελάχιστη ανάλυση των βίντεο ως προς το μεταφερόμενο φορτίο: Λιγότερο από μισή σελίδα συνολικά (σελ. 25 του πορίσματος).

β) Λαμβάνει θέση μόνον με εκφράσεις του τύπου "δεν φαίνεται" ή "δεν διακρίνεται" άλλο φορτίο – και όχι "δεν υπάρχει".

Οι πρωθυπουργικές θέσεις διατυπώνονται χωρίς καμία αυτοκριτική για το ότι δεν μερίμνησε ότι θα λειτουργήσουν όλα σωστά εντός της εκτελεστικής εξουσίας (π.χ. πυροσβεστική). Οι σημερινές περιρρέουσες αντιφάσεις των δημοσιοποιούμενων στοιχείων της έρευνας οφείλονται πρωτίστως στις πλημμέλειες της προανάκρισης για την έκρηξη, τις αιτίες της και τη σημασία της ως δευτερογενούς αιτίας θανάτων από το καθ’ ύλην αρμόδιο Πυροσβεστικό Σώμα κατά τις κρίσιμες πρώτες ημέρες.

Ο πρωθυπουργός είχε αποστείλει εκείνες τις ημέρες στα Τέμπη τον υφυπουργό του ("παρά τω πρωθυπουργώ") κ. Τριαντόπουλο, συντονίζοντας έτσι σε πρωθυπουργικό επίπεδο τις ενέργειες. Ουδεμία ανάγκη αισθάνεται σήμερα ο πρωθυπουργός, να απολογηθεί διότι ο δια του υφυπουργού του δικός του συντονισμός της υπόθεσης κατέληξε σε σημαντικές προανακριτικές πλημμέλειες. Ουχ ήττον έκτοτε αποφαίνεται διαρκώς με περισσή βεβαιότητα για πλήθος ζητημάτων, πολύ πριν από τη Δικαιοσύνη.

Σε αντίθεση με τους διαδίκους, η κυβέρνηση δεν έχει θεσμικό δικαίωμα διατύπωσης ισχυρισμών στις εκκρεμείς δικαστικές υποθέσεις. Κάθε ισχυρισμός ουσίας ή διαδικασίας συνιστά ανεπίτρεπτη παρέμβαση στη Δικαιοσύνη, λόγω της υπέρτερης κυβερνητικής ισχύος.

Αν κάτι λοιπόν τροφοδοτεί με τοξικότητα τον δημόσιο βίο, είναι μάλλον οι πλείστες κυβερνητικές παρεμβάσεις προς τη Δικαιοσύνη στο ήδη προβληματικό ελληνικό θεσμικό περιβάλλον, όπως συνέβαινε και στην περίοδο ΣΥΡΙΖΑ. Είναι ακριβώς οι παρεμβάσεις αυτές που ευρίσκονται στη βάση των εντονότατων αντιδράσεων των μη διακείμενων θετικά προς την κυβέρνηση πολιτών.

Το χειρότερο είναι ότι οι παρεμβάσεις αυτές έχουν ήδη έχουν επιβληθεί στον δημόσιο λόγο ως "κανονικότητα". Μάταια συνεπώς θα προσδοκούσαμε κάτι διαφορετικό στο μέλλον: Η τοξικότητα θα διευρύνεται και θα εμβαθύνεται χωρίς εμφανές τέλος.

* Δ.Ν., Δικηγόρος