Ρωσικό φυσικό αέριο στην Ευρώπη, προς το τέλος μιας εποχής;

Του Νικήτα Σίμου

Η 1η Ιανουαρίου 2025 θα μείνει στην ιστορία ως ιστορική ημερομηνία για την ενεργειακή αγορά της Ευρώπης.

Για πρώτη φορά από το 1984, το έτος που τέθηκε σε λειτουργία ο αγωγός Urengoy-Pomary-Uzhhorod, με διαχειριστή την Gazprom, η Γηραιά Ήπειρος δεν θα προμηθεύεται ρωσικό φυσικό αέριο μέσω αγωγού, ο οποίος διέρχεται από την Ουκρανία.

Ο αγωγός Uregony-Pomary-Uzhorod μετέφερε φυσικό αέριο, το οποίο αντλείται από ρωσικά κοιτάσματα στη Σιβηρία, συνεισφέροντας περίπου το 5% στις προμήθειες  των ευρωπαϊκών χωρών.

Η διαδρομή του αγωγού διέρχεται από τη ρωσική πόλη Sudzha, η οποία καταλήφθηκε τον Αύγουστο από τις ουκρανικές δυνάμεις, κατά τη διάρκεια της εισβολής στην περιφέρεια Kursk.

Όπως υπενθύμισαν οι New York Times, "ο αγωγός ήταν ο τελευταίος μεγάλος διάδρομος φυσικού αερίου της Ρωσίας προς την Ευρώπη, μετά το σαμποτάζ του αγωγού Nord Stream προς τη Γερμανία, το 2022, πιθανώς από την Ουκρανία, και το κλείσιμο της τροφοδοσίας της Πολωνίας μέσω της Λευκορωσίας".

Παρά τη ρωσική εισβολή της 24ης Φεβρουαρίου 2022, η κυβέρνηση του Βολοντίμιρ Ζελένσκι τήρησε τη συμφωνία, η οποία τα τελευταία πέντε χρόνια επέτρεψε την προμήθεια 15 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ρωσικού φυσικού αερίου  στην Ευρώπη, μέχρι τη λήξη της, αλλά αρνήθηκε να εξετάσει την ανανέωσή της.

Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, το τέλος του ρωσικού αερίου στην Ευρώπη.

Ένα μεγάλο μερίδιο (87%), των  προμηθειών από τη Ρωσία συνεχίζει να προέρχεται από την αγορά υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG,) για τροφοδοσία κυρίως της Γαλλίας, της Ισπανίας και του Βελγίου.

Πρόκειται βέβαια για προμήθειες, ο όγκος των οποίων απέχει πολύ από εκείνο των προ του Ρώσο-Ουκρανικού πολέμου χρόνων και έναν τομέα, στον οποίο η Μόσχα έχει να αντιμετωπίσει τις συνέπειες του ανταγωνισμού από προμηθευτές, όπως, μεταξύ άλλων, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Κατάρ, οι οποίοι δραστηριοποιούνται στον ευρωπαϊκό χώρο τα τελευταία χρόνια.

Γιατί δεν ανανεώθηκε η συμφωνία;

Η Ουκρανία είχε καταστήσει σαφές, πριν αρκετούς μήνες, ότι η συμφωνία για τη διαμετακόμιση ρωσικού φυσικού αερίου στο έδαφός της δεν θα ανανεωνόταν. Ακόμη και ο Βλαντιμίρ Πούτιν στη συνέντευξη Τύπου για το τέλος του έτους  (19 Δεκ.) κατέστησε σαφές, ότι η Μόσχα είχε προβλέψει εδώ και καιρό αυτό το σενάριο.

Η Ουκρανία απέρριψε κάθε προοπτική διαλόγου για τις ροές φυσικού αερίου μέσα από το έδαφός της για δύο λόγους.

Από τη μία πλευρά, το Κίεβο συμπαρατάσσεται με τους δυτικούς συμμάχους του, στην προσπάθειά του να βλάψει την πολεμική μηχανή του Κρεμλίνου μειώνοντας τα ρωσικά έσοδά. Με αυτό κατά νου, εκτιμάται ότι έως και $ 6,5 δισεκ. έσοδα θα μπορούσαν να αφαιρεθούν από τον ετήσιο προϋπολογισμό της Gazprom, του ρωσικού κρατικού ενεργειακού γίγαντα.

Από την άλλη πλευρά, μια κατάσταση είχε καταστεί μη βιώσιμη για την Ουκρανία, καθώς ενώ έρεε το ρωσικό αέριο μέσω του εδάφους της, η Ρωσία ταυτόχρονα βομβάρδιζε κρίσιμες  ουκρανικές υποδομές, όπως σταθμούς παραγωγής και μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, με σκοπό να τεθούν σε δύσκολη θέση οι ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις στο μέτωπο, και η οικονομία και η κοινωνία, να εκτεθούν στο κρύο του χειμώνα.

Τον Οκτώβριο, το Κατάρ είχε προσπαθήσει να μεσολαβήσει για μια συμφωνία, με στόχο να δεσμεύσει τη Ρωσία και την Ουκρανία να σταματήσουν να επιτίθενται στα ενεργειακά δίκτυα η μια της άλλης, αλλά χωρίς επιτυχία.

Ως εκ τούτου, το Κίεβο έκανε μια δραστική επιλογή, αποφασίζοντας να θυσιάσει τα δικαιώματα του από τη διαμετακόμιση, τα οποία για το 2024 ήταν της τάξης του $1 δισεκ. περίπου.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η απώλεια του 5% των προμηθειών, που συνεπάγεται η λήξη της συμφωνίας για τη διαμετακόμιση ρωσικού φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας, είναι ενδεχόμενο να συμβάλει περισσότερο στην περίπλοκη κατάσταση κατακερματισμού των ευρωπαϊκών προμηθειών.

Μεταξύ 2022 και 2023, η Γηραιά Ήπειρος βίωσε μια εξαιρετικά ταραγμένη διετή περίοδο, λόγω του τέλους των προνομιακών σχέσεων με έναν προμηθευτή, την Ρωσία, που εγγυόταν περίπου το 40% των εισαγωγών της.

Πολλές ευρωπαϊκές χώρες έπρεπε σε σύντομο χρονικό διάστημα, να προσφύγουν σε εναλλακτικές λύσεις προμήθειας, είτε  μέσω αγωγών είτε με την εισαγωγή του ακριβότερου LNG.

Ποιοι πλήττονται

Ο τερματισμός των ροών στον αγωγό φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας θα έχει σκληρό αντίκτυπο στην αποσχισθείσα μολδαβική φιλορωσική περιοχή της Υπερδνειστερίας, στην οποία η Ρωσία παρείχε φυσικό αέριο χωρίς κόστος. Στην Υπερδνειστερία, έχουν ήδη αναφερθεί περικοπές στην παροχή θέρμανσης και νερού σε ιδιώτες χρήστες.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, από την άλλη πλευρά, η κατάσταση είναι ιδιαίτερα προβληματική στις, Αυστρία,  Ουγγαρία, Σλοβακία.

Η Αυστρία μέχρι τις αρχές του 2024 εισήγαγε το 98% του φυσικού αερίου της από τη Ρωσία. Προς το παρόν αναφέρεται, ότι δεν υπάρχουν διακοπές εφοδιασμού χάρη στη δυνατότητα εισαγωγών από τα αποθέματα της Γερμανίας και της Ιταλίας, με μεγαλύτερο όμως κόστος.  

Η Ουγγαρία, ωστόσο, δεν σκοπεύει να εγκαταλείψει το ρωσικό φυσικό αέριο, συνδεόμενη με τον αγωγό TurkStream-Balcan Stream, ο οποίος ξεκινά από τη Ρωσία, διασχίζει την Τουρκία, φτάνει στη Βουλγαρία και, μέσω της Σερβίας, στην ουγγρική γη.

Η χώρα η οποία δεν έχει εναλλακτικές πηγές τροφοδοσίας, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, είναι η Σλοβακία.

Ο πρωθυπουργός της χώρας Robert Fico επισκέφθηκε τον Πούτιν στις 22 Δεκ., όπoυ προσφέρθηκε να μεσολαβήσει μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, επικρίνοντας σκληρά τον Zelensky.

"Η διακοπή της διαμετακόμισης φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας, θα έχει δραστικό αντίκτυπο σε όλους μας στην ΕΕ, αλλά όχι στη Ρωσική Ομοσπονδία" δήλωσε.

Ο Φίτσο φοβάται την αύξηση του πληθωρισμού στη χώρα του τους επόμενους μήνες, λόγω ακριβότερων εισαγωγών αερίου, και απείλησε τον Ζελένσκι, ότι η Σλοβακία είναι έτοιμη να μειώσει τις εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας στην Ουκρανία, ως απάντηση στην μη ανανέωση της συμφωνίας Ουκρανίας με την Gazprom.

Ενδεικτικά, η τιμή του  φυσικού αερίου στο TTF του Άμστερνταμ είναι περίπου στα 44 ευρώ/ΜWh (10/1/2025),με πρόβλεψη μείωσης.

Αυτού του επιπέδου τιμές, απέχουν πολύ από το μέγιστο των 300 €/MWh, που είχε σημειωθεί το καλοκαίρι του 2022 στην κορύφωση της ενεργειακής κρίσης, και είναι δυό φορές η μέση τιμή πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, η οποία μετά τον Covid-19 ήταν κατά μέσο όρο 20 €/MWh.

Όσον αφορά το LNG (υγροποιημένο φυσικό αέριο), η εξάρτηση από το ρωσικό LNG έχει μειωθεί δραστικά, καθώς κατά το 1ο εξάμηνο του 2024, οι εισαγωγές από την Ρωσία ανήλθαν σε 11 δισεκ. κυβικά μέτρα έναντι 35,23 δισεκ. κυβικών μέτρων από τις ΗΠΑ.  

Σημαντική όμως παραμένει η εξάρτηση των, Γαλλίας, Ισπανίας και Βελγίου, καθώς οι χώρες αυτές απορροφούν το 87% των ρωσικών εξαγωγών LNG στην Ευρώπη, όπως προαναφέραμε.

Γενικά, η ΕΕ δεν έχει κατορθώσει να χαράξει μια ενιαία πολιτική προμήθειας φυσικού αερίου, είτε μέσω αγωγών, είτε ως LNG, παρά τα σημαντικά οικονομικά οφέλη, τα οποία κατά πάσα πιθανότητα θα αποκόμιζαν τα τροφοδοτούμενα κράτη μέλη από μια συνολική διαπραγμάτευση με τους προμηθευτές . Η κατακερματισμένη πολιτική προμηθειών φυσικού αερίου είναι ένα ακόμη δείγμα των διαφοροποιημένων προθέσεων των κρατών μελών της Ένωσης, όπως τις υπαγορεύουν τα επί μέρους εθνικά συμφέροντα.

Θα είναι ενδιαφέρον, αν η διακοπή των προμηθειών από την Gazprom και το τέλος της διαμετακόμισης με αγωγούς μέσω της Ουκρανίας, θα καλυφθεί από τις επηρεαζόμενες χώρες με διαρκείς, σταθερές προμήθειες- άλλοι αγωγοί, LNG-  ικανές να εγγυηθούν ένα επαρκές περιθώριο ασφαλείας και συνέχειας της τροφοδοσίας.

Προς την κατεύθυνση αυτή περισσότερο παρά ποτέ επείγει η χάραξη μιας επί τούτου ευρωπαϊκής πολιτικής.

Σημειωτέον, ότι η Ελλάδα δεν επηρεάζεται από την εξέλιξη στην Ουκρανία, καθώς η τροφοδοσία της σε φυσικό αέριο καλύπτεται με τους αγωγούς Turkstream, μέσω Μαύρης Θάλασσας-Τουρκίας και Tap, μέσω Τουρκίας από Κασπία. Υπάρχουν επίσης και εισαγωγές LNG, προς τον σταθμό της Ρεβυθούσας, με προέλευση από ΗΠΑ (65% επί των εισαγωγών), Ρωσία, Νορβηγία, Αλγερία κ.α.

Είναι ακόμη σημαντικό, ότι περίπου το 45% των ενεργειακών αναγκών της Ελλάδος καλύπτονται από ανανεώσιμες πηγές, γεγονός το οποίο ενισχύει την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας. 

* Ο Νικήτας Σίμος είναι οικονομολόγος, γεωπολιτικός αναλυτής