Η Αυτοκράτειρα φον ντερ Λάιεν επί το έργον

Του Νικήτα Σίμου

Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν εγκαινίασε τη δεύτερη θητεία της στο τιμόνι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με στυλ.  

Στις αρχές Δεκεμβρίου, πέταξε στο Μοντεβιδέο για να οριστικοποιήσει μια αμφιλεγόμενη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με τις χώρες της Mercosur της Λατινικής Αμερικής.

H πρόεδρος αγνόησε την γκρίνια ορισμένων χωρών, που ξεκινούσε από τη Γαλλία, και επέλεξε να αναλάβει τον κίνδυνο να γίνει μάρτυρας νέων και ενοχλητικών διαδηλώσεων από αγρότες, γύρω από ευρωπαϊκές πόλεις.

Η συμφωνία θα φτάσει στο τραπέζι των υπουργών και των αναπληρωτών και θα εναπόκειται σε αυτούς, να αποφασίσουν αν θα την επικυρώσουν, ή όχι.

Δυναμικότερη Επιτροπή

Μήπως η πρωτοβουλία της κ. φον ντερ Λάιεν είναι αποκαλυπτική για τα επόμενα πέντε χρόνια;

Θα δούμε μια Επιτροπή, που θα είναι περισσότερο ανεξάρτητη από τα κράτη μέλη, πιο προσεκτική στα θεσμικά της προνόμια και λιγότερο διακυβερνητική στη μέθοδο εργασίας της;    

Στο βιβλίο των απομνημονευμάτων του ο Jacques Delors παραδέχεται, ότι μόνο κατά τη διάρκεια της δεύτερης θητείας του μπόρεσε να θέσει σοβαρά τα θεμέλια του ενιαίου νομίσματος.

Στην εσωτερική πολιτική της ‘Ενωσης, δεν λείπουν τα ανοικτά κεφάλαια στη νομοθετική ατζέντα, τα οποία είναι όλα επαχθή: η γέννηση μιας ευρωπαϊκής άμυνας, η αναζωογόνηση της οικονομικής ανταγωνιστικότητας, η δημιουργία μιας ενιαίας χρηματοπιστωτικής αγοράς.

Υπέρβαση των αντιθέσεων

Ένα πρώτο στοιχείο αβεβαιότητας είναι οι παθογενείς αντιθέσεις μεταξύ των κρατών μελών της Ένωσης.

Όπως και σε άλλες περιστάσεις της ιστορίας της, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι δραματικά διχασμένη μεταξύ ολοκλήρωσης και αποσύνθεσης. 

Αλλά ενώ το 2008 η αναταραχή ήταν οικονομική και χρηματοπιστωτική, σήμερα είναι πολύ περισσότερο πολιτική.

Ο ρωσικός πόλεμος στην Ουκρανία, η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο, η τεχνολογική καθυστέρηση της Ευρώπης, θέτουν υπό αμφισβήτηση τις παλαιές ισορροπίες και το ίδιο το μέλλον της Ένωσης.

Η   πρόεδρος φον ντερ Λάιεν υποσχέθηκε κατά τις πρώτες εκατό ημέρες της θητείας της να υποβάλει προτάσεις στους τομείς της άμυνας, της οικονομίας και της γεωργίας.

Ουσιαστικά, ο στόχος πρέπει να είναι, να αποκτήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση τη δική της αμυντική δομή και, πάνω απ' όλα, τη δική της ενιαία οικονομική πολιτική, η οποία θα αντιμετωπίζει τόσο την απαλλαγή της βιομηχανίας από τις ανθρακούχες εκπομπές, όσο και την αναζωογόνηση της ανταγωνιστικότητας. Οι έννοιες της στρατηγικής αυτονομίας και της ευρωπαϊκής κυριαρχίας έχουν ριζώσει, ακόμη και σε παραδοσιακά πιο προσεκτικές χώρες, όπως η Σουηδία ή η Φινλανδία. Η Δανία φαίνεται να ασπάζεται την ιδέα ενός νέου κοινού χρέους. Η Γερμανία συζητά τώρα ανοιχτά τη μελλοντική σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Εν ολίγοις, οι κυβερνήσεις, αν όχι όλες, έχουν επίγνωση της σοβαρότητας της στιγμής και είναι έτοιμες να αναθεωρήσουν ορισμένες παλιές πρακτικές.

Ωστόσο, υπάρχουν αντιτιθέμενες δυνάμεις οι οποίες θα μπορούσαν να δημιουργήσουν δυσκολίες στην πρόεδρο φον ντερ Λάιεν, τους επόμενους μήνες και ίσως χρόνια.

Πρώτα απ 'όλα, η πολιτική αδυναμία πολλών χωρών μελών, και ιδιαίτερα του γαλλογερμανικού ζεύγους.

Εκείνη την εποχή, ο Ζακ Ντελόρ παραδέχτηκε  ότι η Γαλλία και η Γερμανία ήταν "το δέντρο της ζωής" στην εργασία της ΕΕ.

Όμως η έλλειψη ηγεσίας και η ευθραυστότητα των κυβερνήσεων, έστω και προσωρινή, θα εμποδίσουν το έργο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ή αντ' αυτού θα της προσφέρουν νέο περιθώριο ελιγμών; 

Το παράδειγμα της Mercosur μπορεί να αξιολογηθεί, μόνο όταν το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο αποφασίσουν, εάν θα επικυρώσουν ή όχι τη συνθήκη, αλλά εν τω μεταξύ αποτελεί καλό οιωνό.

Κινητή άμμος

Το δεύτερο στοιχείο αβεβαιότητας έχει να κάνει με τον κατακερματισμό του Κοινοβουλίου.  

Στο Στρασβούργο, ο φιλοευρωπαϊκός συνασπισμός Λαϊκό Κόμμα-Σοσιαλιστές-Φιλελεύθεροι είναι πολύ λιγότερο σταθερός από ό,τι στο παρελθόν.

Την περίοδο 2014-2019 υπολόγιζε σε πλειοψηφία 63%, η οποία μειώθηκε στο 59% τα επόμενα πέντε χρόνια και στο 56%, στην τρέχουσα νομοθετική περίοδο. Η κομματική πειθαρχία θα μπορούσε να αποδειχθεί οφθαλμαπάτη. Δεν λείπουν οι διαιρέσεις στις κοινοβουλευτικές ομάδες, όπως έδειξαν οι πρώτες ψηφοφορίες, ιδίως εκείνη που αφορά το νομοθετικό κείμενο, με το οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση θέλει να καταπολεμήσει την αποψίλωση των δασών σε τρίτες χώρες.

Στο τραπέζι ήταν μια πιθανή χαλάρωση του κανονισμού - που αργότερα τελικά απορρίφθηκε από το Συμβούλιο -. Το Λαϊκό Κόμμα ψήφισε σχεδόν συνολικά μαζί με τα δεξιά κόμματα, δηλαδή τους συντηρητικούς, τους πατριώτες και τους υπέρμαχους της εθνικής κυριαρχίας, αποκτώντας πλειοψηφία. Οι σοσιαλιστές ψήφισαν κατά. Οι φιλελεύθεροι, από την άλλη πλευρά, ήταν απίστευτα διχασμένοι: 29 υπέρ, 20 κατά, 24 αποχές.

Ο κίνδυνος είναι ότι το αποτέλεσμα των κοινοβουλευτικών ψηφοφοριών εξαρτάται από τους "ελεύθερους σκοπευτές" καθώς και από τα εθνικά συμφέροντα.

Τούτου λεχθέντος, όπως συχνά αναφέρεται, οι πλειοψηφίες στο Στρασβούργο δεν είναι ποτέ γραμμένες σε πέτρα. Πρέπει να αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης κατά περίπτωση. Οι κοινοβουλευτικοί συνασπισμοί διευρύνονται και συρρικνώνονται κρυφά, συχνά αποκρύπτοντας απροσδόκητες συμμαχίες.

Σε έναν πολιτικό, εθνικό και ευρωπαϊκό κόσμο, διαποτισμένο από ανούσιο καιροσκοπισμό και επικοινωνία αυτό-συγχαρητηρίων, οι πολιτικές μετακινήσεις μικρής κλίμακας είναι πάντα προ των πυλών.

Ούτε η κ. φον ντερ Λάιεν  έχει ανοσία.

Μια κριτική η οποία της ασκείται είναι, ότι κατά την πρώτη θητεία της, ενέδωσε συχνά στη βούληση των κρατών μελών, αντί να αξιοποιήσει πλήρως την εξουσία νομοθετικής πρωτοβουλίας και τον ρόλο της ως θεματοφύλακα των Συνθηκών.

Γνωρίζουμε ότι οι θεσμικές ισορροπίες είναι λεπτές. Γνωρίζουμε επίσης, ότι η φιλοδοξία χωρίς θάρρος μπορεί να είναι ένας επικίνδυνος αυτοσκοπός.

* Ο Νικήτας Σίμος είναι οικονομολόγος, γεωπολιτικός αναλυτής