Η Άγκυρα σε δεσπόζουσα θέση μέσα στη συριακή ομίχλη

Του Νικήτα Σίμου

Αν και πολλά άγνωστα επιφυλάσσει το μέλλον της Συρίας, για το πρόσφατο παρελθόν και για το τι συνέβη τις τελευταίες εβδομάδες, οι αναλυτές φαίνονται να συμφωνούν, λίγο-πολύ. Η αστραπιαία προέλαση των ανταρτών και η επιτυχία τους ήταν, τουλάχιστον εν μέρει, συνέπεια των πολέμων της Ρωσίας με την Ουκρανία και του Ισραήλ με την Χεζμπολάχ στο Λίβανο και κατ' επέκταση έμμεσα με το Ιράν.

Ρωσία και Ιράν συμβιβάζονται με την ήττα

Για την εικόνα της Μόσχας – όπου έχουν καταφύγει ο Άσσαντ και η οικογένειά του – η κατάρρευση του καθεστώτος στη Δαμασκό, τον κύριο σύμμαχό της στη Μέση Ανατολή από τις ημέρες της Σοβιετικής Ένωσης, είναι ένα σοβαρό πλήγμα σε μια εποχή, που αρχίζει ένα λεπτό παιχνίδι με τη μελλοντική διοίκηση Τραμπ για τον πόλεμο στην Ουκρανία.

"Αν δεν υπήρχε ο πόλεμος Ρωσίας – Ουκρανίας, κατά την Hanne Note (FT) δεν θα υπήρχε η πτώση του Άσσαντ. Ή τουλάχιστον, οι Ρώσοι θα ήταν πρόθυμοι να κάνουν περισσότερα".

Όπως η Ρωσία, και το Ιράν – το οποίο χρηματοδοτεί τον λεγόμενο Άξονα της Αντίστασης από την Υεμένη ως την Παλαιστίνη – είχε υποσχεθεί δημοσίως να υποστηρίξει το καθεστώς, αλλά αποδυναμωμένο από τις δυτικές κυρώσεις και ένα χρόνο έντονης αντιπαράθεσης με το Ισραήλ, δεν μπορούσε να κάνει τίποτα περισσότερο, από το να δει το συριακό καθεστώς να καταρρέει.

Η πρεσβεία της Τεχεράνης στη Δαμασκό λεηλατήθηκε και σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες ρωσικά πλοία από την Ταρτούς πλέουν προς Βεγγάζη (10/12), ενώ τα συστήματα από την ρωσική αεροπορική βάση στην Λαττάκεια μεταφέρθηκαν σε ρωσικούς προορισμούς.

Άγκυρα, ο κερδισμένος

Στο αντίθετο μέτωπο, η Τουρκία δεν κρύβει ότι έχει ταχθεί με τις ομάδες των ανταρτών και αρκετοί παρατηρητές ισχυρίζονται, ότι η Άγκυρα διαδραμάτισε κρίσιμο ρόλο στην ανατροπή του Άσσαντ.

"Αναμένουμε από τους διεθνείς παράγοντες, ειδικά από τα Ηνωμένα Έθνη, να δώσουν χείρα βοηθείας στον συριακό λαό και να υποστηρίξουν τη δημιουργία μιας διοίκησης χωρίς αποκλεισμούς κάποιων. Η Τουρκία, η οποία έχει απλώσει το χέρι της στους Σύριους αδελφούς της σε δύσκολους καιρούς, θα είναι μαζί τους σε αυτή τη νέα σελίδα που έχει ανοίξει στη Δαμασκό", δήλωσε ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Hakan Fidan.

Η Άγκυρα αναδύεται, σύμφωνα με πολλούς, ως ο πραγματικός νικητής της νέας συριακής πραγματικότητας ενισχύοντας την εικόνα του Ερντογάν ως περιφερειακού ηγέτη.

Κατά τη διάρκεια του μακρού εμφυλίου πολέμου στη Συρία, η Τουρκία έχει υποδεχθεί περισσότερους από 3 εκατομμύρια πρόσφυγες, έχει προμηθεύσει όπλα, έχει εκπαιδεύσει και έχει χρηματοδοτήσει ομάδες τζιχαντιστών ανταρτών.

Προ μηνών, ο Ερντογάν έκανε ανοίγματα στον Άσσαντ, τα οποία όμως απορρίφθηκαν. Αν και βρίσκεται σε θέση ισχύος ο Τούρκος πρόεδρος, δεν είναι σαφές σε ποιο βαθμό η Τουρκία έχει τον έλεγχο της κατάστασης και πόση επιρροή θα διατηρήσει στον ηγέτη της ομάδας HTS, Abu Mohammad al Golani, τώρα που αυτός και οι σύμμαχοί του ελέγχουν μεγάλο μέρος της χώρας.

Είναι ήδη σαφές, ότι μεταξύ των απαγορευτικών προκλήσεων που θα πρέπει να διαχειρισθεί η Συρία, υπάρχει αυτή, της δύσκολης σχέσης με τις γύρω δυνάμεις.

Δύσκολη μετάβαση σε νέα ισορροπία

Εν τω μεταξύ, οι αντάρτες έχουν διορίσει, στη Δαμασκό, ως μεταβατικό πρωθυπουργό μέχρι τον Μάρτιο 2025 τον Mohammed al-Bashir, ο οποίος ηγείτο της de facto κυβέρνησης των τζιχαντιστών της Hayat Tahrir al-Sham στην επαρχία του Idlib  στη βορειοδυτική Συρία. 

"Στη Δαμασκό, οι άνθρωποι εξακολουθούν να προσπαθούν να καταλάβουν πώς να αντιμετωπίσουν τη νέα πραγματικότητα. Η παλιά τάξη έχει καταρρεύσει και η νέα έρχεται. Το ερώτημα που όλοι θέτουν είναι, αν θα είναι ειρηνική ή χαοτική", αναφέρει ο ανταποκριτής του Al Jazeera από τη συριακή πρωτεύουσα, σύμφωνα με τον οποίο ο κύριος στόχος, αυτή τη στιγμή, είναι "ο σχηματισμός μιας νέας κυβέρνησης, η διατήρηση της τάξης και της ασφάλειας" και ουσιαστικά η αποφυγή της δημιουργίας ενός επικίνδυνου κενού εξουσίας.

Η πτώση του καθεστώτος του Μπασάρ αλ-Άσσαντ σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής και ανοίγει μια φάση γεμάτη αβεβαιότητα, όχι μόνο για τη Συρία αλλά και για τις μελλοντικές γεωπολιτικές δομές της Μέσης Ανατολής.

Ισραήλ και ΗΠΑ ανησυχούν

Στις 8 Δεκεμβρίου, λίγες ώρες μετά την πτώση της κυβέρνησης στη Δαμασκό, το Ισραήλ κατέλαβε τα υψίπεδα του Γκολάν. Η κατάληψη της νεκρής ζώνης κατά μήκος των συνόρων είναι "περιορισμένη και προσωρινή" και υπαγορεύεται "από λόγους ασφαλείας", διαβεβαίωσε ο Ισραηλινός υπουργός Εξωτερικών, Γκίντεον Σάαρ.

Αλλά η μετακίνηση αρμάτων μάχης και πεζικού πέρα από μια προηγουμένως αποστρατικοποιημένη ουδέτερη ζώνη, καταδικάστηκε με τον πιο έντονο τρόπο από την Αίγυπτο, η οποία την αποκάλεσε "κατοχή συριακού εδάφους" και "σοβαρή παραβίαση" της συμφωνίας ανακωχής του 1974.

Παράλληλα, μετά την νέα κατάσταση, η ισραηλινή αεροπορία έχει διενεργήσει πυκνούς βομβαρδισμούς έχοντας καταφέρει άνω των 300 πληγμάτων (9/12) σε συριακά αεροδρόμια, χώρους αποθήκευσης συμβατικών και βιοχημικών όπλων και συριακές ναυτικές μονάδες στην Λαττάκεια. Ισραηλινά τεθωρακισμένα έχουν πλησιάσει την Δαμασκό, σε μια επίδειξη αποφασιστικότητας, με στόχο την δημιουργία ζώνης ασφαλείας για το Ισραήλ και κλοιού για τους τζιχαντιστές.

Ο Ισραηλινός υπουργός για την Διασπορά, Amichai Chikli, παρά την οδηγία από το πρωθυπουργικό γραφείο για αποφυγή δηλώσεων, σχετικά με τις εξελίξεις στην Συρία, είπε ότι: "Τα γεγονότα στην Συρία απέχουν πολύ από του να είναι αιτία εορτής. Αν και η Hayat Tahrir Al-Sham και ο αρχηγός της, εμφανίζονται ως κάτι νέο, στο τέλος της ημέρας, το μεγαλύτερο μέρος της Συρίας είναι τώρα υπό τον έλεγχο θυγατρικών οργανώσεων της Al-Qaeda. Τα καλά νέα είναι, η δύναμη των Κούρδων και ο εκ μέρους τους έλεγχος της Β.Α. Συρίας". 

Είναι προφανής η επιθυμία ισραηλινών κύκλων για ενίσχυση του κουρδικού παράγοντα, ειδικά μετά την απροκάλυπτη ενίσχυση των τζιχαντιστών από την Τουρκία. Η εξέλιξη αυτής της τάσης θα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. 

Υπήρξαν και ισραηλινά μέσα, τα οποία σχολίασαν, ότι η πτώση του καθεστώτος Άσσαντ θα μπορούσε να είναι άσκημα νέα για το Ισραήλ, διότι το Τελ-Αβίβ εργαζόταν να αποδυναμώσει το συριακό καθεστώς, όχι όμως να το ανατρέψει.

Αποφασισμένες να διατηρήσουν την θέση τους εμφανίζονται και οι ΗΠΑ, οι οποίες βοηθούμενες από μικρές ομάδες των βρετανικών ειδικών δυνάμεων, έχουν μια σημαντική παρουσία στην Β.Α και Β. Συρία (900 προσωπικό), όπου χρησιμοποιούν βάσεις προστατευόμενες από Σύριους Κούρδους, προκειμένου να αποτρέπουν ενέργειες του ISIS.

"Οι ΗΠΑ και οι εταίροι τους θέλουν να διασφαλίσουν, ότι το Ισλαμικό Κράτος, το οποίο εξακολουθεί να έχει παρουσία στη Συρία, δεν θα  μπορεί να καλύψει το κενό εξουσίας και να ασκήσει ξανά έλεγχο σε μεγάλες περιοχές της χώρας" δήλωσε τη Δευτέρα η εκπρόσωπος του Πενταγώνου Sabrina Singh.

Οι ΗΠΑ διενέργησαν αεροπορικές επιδρομές την Κυριακή,  σε άνω των 60 ισλαμικών στόχων στην έρημο της Συρίας. Η αναταραχή μετά τα τελευταία γεγονότα, έχει εγείρει φόβους για αναζωπύρωση του Ισλαμικού Κράτους στην Συρία και οι ΗΠΑ κινούνται προληπτικά.

"Ο ISIS θα προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει αυτή την περίοδο, για να αποκαταστήσει τις δυνατότητές του, και να δημιουργήσει ασφαλή καταφύγια", δήλωσε τη Δευτέρα ο ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν. "Όπως δείχνουν τα χτυπήματα ακριβείας μας το Σαββατοκύριακο, είμαστε αποφασισμένοι να μην το αφήσουμε αυτό να συμβεί".

Θα πρέπει όμως να αναμένεται και η τοποθέτηση της κυβέρνησης Τραμπ. Εκτιμάται πάντως, ότι οι ΗΠΑ θα απέφευγαν γενικότερα ενέργειες, οι οποίες θα υπέσκαπταν την ασφάλεια του Ισραήλ. 

Και ενώ υπάρχει το ερώτημα, μέσα σε αυτό το σύνθετο πλαίσιο, για την πραγματική ικανότητα και την προθυμία της Hayat Tahrir al-Sham, να ηγηθεί της πολιτικής μετάβασης για την οικοδόμηση μιας περιεκτικής νέας Συρίας, στην οποία θα διασφαλίζονται τα δικαιώματα όλων των εθνοτικών και θρησκευτικών συνιστωσών της, ένα γεγονός είναι εμφανές προς το παρόν: Ο αυξημένος ρόλος της Τουρκίας και η αποδυνάμωση του Ιράν και της Ρωσίας στην ισορροπία δυνάμεων στη χώρα και την περιοχή. Ωστόσο, μένει να δούμε αν και πώς, η Άγκυρα θα κεφαλαιοποιήσει αυτή την άνευ προηγουμένου "δεσπόζουσα θέση".

* Ο Νικήτας Σίμος είναι οικονομολόγος, γεωπολιτικός αναλυτής