"Προσληψιμότητα" και "Απασχολητικότητα": Δύο νέες λέξεις για τη νέα εργασιακή τάξη πραγμάτων

Του Γιώργου Ι. Κωστούλα

"Στο εξής, τη δυστυχία τού να είσαι υποκείμενο εκμετάλλευσης, θα την διαδεχθεί η δυστυχία τού να μην είσαι πια εκμεταλλεύσιμος…". Η φράση ανήκει στον Γάλλο συγγραφέα Πασκάλ Μπρυκνέρ, που πρόσφατα συναντήθηκε και συζήτησε, επί παντός, με τον Έλληνα πρωθυπουργό, στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών.

Με αυτή την αφορμή το σημερινό μου κείμενο. 

Λίγα, "αφοριστικά", θεωρητικά περί εργασίας, με τα λόγια άλλων. 

Από τη εποχή του "Ora et labora" -"προσευχήσου και εργάζου"-, κύλησε πολύ νερό στ’ αυλάκι. 

Σε άλλους καιρούς δύο ήταν τα βασικά ερωτήματα που έπρεπε να απαντήσει ο κάθε εργαζόμενος: Πρώτα αν η δουλειά του είναι τίμια και μετά αν είναι χρήσιμη.

Σήμερα, η ψυχική ισορροπία ενός εργαζόμενου είναι πιο πολύπλοκη και εξαρτάται από το πόσο ικανός αισθάνεται για τη δουλειά που κάνει, πόσο τον ευχαριστεί να την κάνει και πόσο υπερήφανος είναι να την κάνει. 

Συνήθης αιτία παγίδευσης των εργαζόμενων; Η αδυναμία ξεκάθαρης απάντησης στα τρία κρίσιμα συναφή ερωτήματα, γύρω από τα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία της εργασίας που, κατά καιρούς, τούς προσφέρεται: "Μπορώ να την κάνω"; "Μού αρέσει να την κάνω"; "Αξίζει να την κάνω";

Εργάζομαι σημαίνει: Θέλω και συμμετέχω ενεργά, με τις ατομικές μου δυνατότητες στην κοινή προσπάθεια για τη διατήρηση και την προκοπή της ζωής. Ανταμείβομαι γι’ αυτό με δυο σημαντικές αμοιβές: Με τις υλικές προϋποθέσεις για την ατομική μου επιβίωση, αλλά και με ένα κύριο συστατικό της ατομικής ψυχικής υγείας, το αίσθημα της προσωπικής αξιοπρέπειας.

Η Εργασία είναι η πιο συναρπαστική και συγχρόνως η πιο επίπονη από όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Το κλειδί στην παραπάνω φράση είναι η λέξη "συγχρόνως". Αφαιρώντας από την εργασία το επίπονο, αφαιρείς και το συναρπαστικό.
 
Η σημερινή εργασιακή πραγματικότητα

Μεταφερόμενοι στο σήμερα, την κατάσταση περιγράφει επακριβώς η φράση: "Οι νέοι πρέπει να συνηθίσουν στην ιδέα ότι δεν θα μπορούν να έχουν μόνιμη δουλειά για όλη τους τη ζωή". Κοντινό αποτέλεσμα: η ανασφάλεια του σημερινού εργαζόμενου. Συνακόλουθο αποτέλεσμα: η απομάκρυνση από τη φύση της εργασίας, της ατομικής ψυχικής υγείας και της προσωπικής αξιοπρέπειας. Μόνη ανταμοιβή; Η επιβίωση. Σε αντίθεση με κάθε έννοια κοινωνικής ευημερίας και προόδου, μια βίαιη απορρύθμιση υποβάθμισε την εργασία σε κάτι άλλο από αυτό που θα έπρεπε να είναι: μοχλός ζωής και δημιουργίας. 
 
Τα παρακάτω στατιστικά είναι εύγλωττα. Μαύρη εργασία: Το 38% των εργοδοτών δεν δηλώνουν τους υπαλλήλους τους. 1,1 εκατ. εργαζόμενοι στην Ελλάδα σε σύνολο 4,5 εκατ. δεν υπάρχουν για την πολιτεία. Σε 8 δις ευρώ αποτιμάται η εισφοροδιαφυγή. Δουλειές του ποδαριού: Το 40% των εργαζομένων στην Ε.Ε. παλινδρομούν μεταξύ προσωρινής και μερικής απασχόλησης. Οικονομική μετανάστευση: 200 εκατ. άνθρωποι ζουν σε χώρα διαφορετική από αυτήν που γεννήθηκαν. Σε 30 χρόνια θα φτάσουν το 1 δις. 

Η ανεργία, δυστυχώς, ήλθε για να μείνει ως κεντρικό πρόβλημα σε μια ενοποιημένη παγκόσμια αγορά, όπου εκατ. άνθρωποι εγκαταλείπουν παρωχημένους τρόπους ζωής και παραγωγής και προσπαθούν να εργαστούν, διαθέτοντας μόνο αυτή την παρωχημένη επίσης μορφή εργασίας, τη χειρωνακτική. Αυτή η μάζα της μετακινούμενης ανεργίας ίσως είναι η νέα και απελπισμένη αμιγώς εργατική δύναμη, που δεν έχει τίποτα να χάσει, παρά μόνο τις αλυσίδες της.

Δυο νέες λέξεις για τη νέα τάξη πραγμάτων στην αγορά εργασίας

Ήδη, η δημιουργία  δύο νέων λέξεων ενσωματώνει, εν προκειμένω, τους φόβους και αποδίδει τη νέα τάξη πραγμάτων στην αγορά εργασίας- για να επαληθευθεί ο γλωσσολογικός κανόνας: "όπου δεν υπάρχει η έννοια, δεν υπάρχει και η λέξη" Η πρώτη νέα λέξη: "Απασχολητικότητα". Ήτοι, "η ικανότητα διαχείρισης της σταδιοδρομίας για τη διασφάλιση της απασχόλησης, με την εφαρμογή μιας στρατηγικής συνεχούς αναβάθμισης και εκσυγχρονισμού των κομβικών επαγγελματικών προσόντων, η οποία επιτυγχάνεται με την δια βίου αυτοδιαχειριζόμενη μάθηση και επιμόρφωση". 

Οι εργαζόμενοι δείχνουν να το έχουν αντιληφθεί καλά. Όλο και λιγότερο εμπιστεύονται τα συνδικάτα, τα οποία δείχνουν επίσης ανήμπορα να αντισταθούν στη συμμαχία κυβερνήσεων και επιχειρηματιών που, τρεχόντως, συμπλέουν με ταυτόσημες απόψεις για τη στήριξη της εθνικής ανταγωνιστικότητας.

Πρώτη αντίδραση των εργαζομένων η  μετατόπιση  των προτεραιοτήτων τους στις σχέσεις τους με τους εργοδότες. Οι εργαζόμενοι δεν περιμένουν πια από τις εταιρείες  να τους προσφέρουν  εργασιακή ασφάλεια.  

Περιμένουν, όμως,  από τους τελευταίους την εξασφάλιση συνθηκών για συνεχή  ανάπτυξη των επιδεξιοτήτων τους. Και εδώ εμφανίζεται η δεύτερη νέα λέξη: "Προσληψιμότητα". Η ικανότητα, δηλαδή να είσαι ανταγωνιστικά ελκυστικός, ανά πάσα στιγμή, ώστε να μπορείς, αν χρειαστεί, να αναζητήσεις αλλού το εφικτότερο ισοζύγιο μεταξύ εταιρικών και ατομικών στόχων.

Την "προσληψιμότητα", όμως, τίποτα άλλο δεν μπορεί να την εξασφαλίσει πληρέστερα από την επαγγελματική επάρκεια. Η τελευταία, επομένως, πρέπει να είναι το ζητούμενο κάθε εργαζόμενου. Όχι για τα αυτονόητα, δηλαδή, χρήματα, τίτλους, προαγωγές, εξουσία, δύναμη, κοινωνικό status κ.λπ., που στο κάτω κάτω, ίσως να είναι και εξασφαλισμένα, αλλά για κάτι άλλο πολυτιμότερο: την ευκαιρία απελευθέρωσης που αυτή μπορεί να προσφέρει.

Τι εννοώ με τη λέξη απελευθέρωση: Όταν, στην επαγγελματική καθημερινότητα επικρατούν ασφυκτικές, συμβατικές οριοθετήσεις συμπεριφοράς, λειτουργίας και  ανοχής, όταν οι χαμηλότερες ταχύτητες επιβάλλουν σταθερά το ρυθμό τους και, κυρίως, όταν το ελάχιστο του ατομικού σεβασμού έχει χαθεί, τι απομένει στον εργαζόμενο, για την υπεράσπιση της επαγγελματικής του αξιοπρέπειας; Θεωρώ την υποβολή τής παραίτησης ως το ηδονικότερο επαγγελματικό δικαίωμα. Επαναλαμβάνω: το ηδονικότερο, όχι το προσφορότερο. Ούτε το καταλληλότερο. Να μη λέμε μεγάλες κουβέντες... Το αναφέρω απλώς ως ένα κριτήριο, ένα μέτρο αυτοαξιολόγησης. 

Το ιδανικό σημείο εργασιακής ισορροπίας των εργαζομένων: "Αυτοί να μπορούν αλλάξουν δουλειά, αλλά να μην θέλουν να το κάνουν". Πόσοι όμως, από τους σημερινούς εργαζομένους, μπορούν να υπαχθούν σ’ αυτήν την κατηγορία;

O κ. Κωστούλας είναι τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα. E-mail: gcostoulas@gmail.com