Εμπορικός Πόλεμος ΗΠΑ-ΕΕ: Όταν ο λύκος φωνάζει για τα πρόβατα…

Της Βικτώριας Πιστικού

Κοιτώντας αρκετά χρόνια πίσω, και συγκεκριμένα το 1947, η Δύση θέσπιζε τη γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου, με σκοπό να ρυθμίσει το παγκόσμιο εμπόριο και να το πλαισιώσει σε ένα φιλελεύθερο σύστημα μείωσης δασμών και μη δασμολογικών μέτρων, το οποίο συνεχίζει να τηρεί υπό όρους και ανάλογα με τα συμφέροντά της. 

Μετά την εκλογή Τραμπ, είναι διάχυτη στο δημόσιο διάλογο η ανησυχία για επικείμενο εμπορικό πόλεμο των ΗΠΑ έναντι της Ε.Ε., δεν είναι όμως η πρώτη φορά που δύο παγκόσμιες δυνάμεις του εμπορίου συγκρούονται. Συγκεκριμένα, η Ε.Ε. έχει προσφύγει στο μηχανισμό επίλυσης διαφορών κατά των ΗΠΑ, για 35 υποθέσεις, με καταγγέλουσα την ίδια, ενώ οι ΗΠΑ έχουν 25 υποθέσεις ενάντια στην Ε.Ε.. Επιπλέον, ως λύση και τρόπος αντιμετώπισης του επικείμενου κινδύνου προτάθηκε η επίσπευση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η οποία δεν προκύπτει από πουθενά ως λογική συνέπεια του επικείμενου εμπορικού προστατευτισμού, για τους εξής λόγους:

Πρώτον, σπασμωδικές κινήσεις. Ξαφνικά, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση εξαρτάται και από τις εκλογές στις ΗΠΑ. Γιατί θα ήταν εξαιρετικά παραγωγικό και χρήσιμο να προστεθεί μία ακόμα παράμετρος στο ήδη περίπλοκο πλαίσιο της ενοποίησης. Ιστορικά, η Ευρώπη προχωράει στην ενοποίηση σε περιόδους κρίσης, ωστόσο ανάλογα φαινόμενα, όπως η άνοδος της ακροδεξιάς και του ευρωσκεπτισκισμού, ακόμα και η έκθεση Ντράγκι, δεν στάθηκαν ικανά να θορυβήσουν τους ευρωπαίους αξιωματούχους, περισσότερο από την εκλογή Τραμπ. 

Δεύτερον, "κομίζεις γλαύκα εις Αθήνας". Ο πιο ολοκληρωμένος τομέας πολιτικής σε σχέση με τους υπόλοιπους είναι η Κοινή Εμπορική Πολιτική, στην οποία η Ε.Ε. είναι η μόνη αρμόδια να νομοθετεί και κάθε νομικό αποτέλεσμα εφαρμόζεται υποχρεωτικά από όλα τα κράτη-μέλη. Άρα, εφόσον το εμπόριο είναι ο τομέας με τη μεγαλύτερη εμβάθυνση γιατί δεν μπορεί να αντιμετωπίσει ένα καθαρά εμπορικό ζήτημα; Γιατί μια περαιτέρω εμβάθυνση σε τομείς που ακόμα είναι σε ειδική αρμοδιότητα της Ε.Ε., όπως η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας, θα ενισχύσει την Ευρώπη; 

Τρίτον, "καθείς και τα όπλα του". Η Ε.Ε. έχει τα μέσα, τις πολιτικές και τις θεσμικές διαδικασίες που απαιτούνται για να αντιμετωπίσει έναν ενδεχόμενο εμπορικό πόλεμο από τις ΗΠΑ. Την 1η Αυγούστου 2018, το Υπουργείο Εμπορίου των ΗΠΑ επέβαλε δασμούς κατά των επιδοτήσεων και αντιντάμπινγκ, μεταξύ 30% και 44% συνδυαστικά στις εισαγωγές ισπανικών ώριμων ελιών, ανάλογα με την εμπλεκόμενη εταιρεία. Η ΕΕ θεώρησε αδικαιολόγητα τα μέτρα των ΗΠΑ και τα αμφισβήτησε στον ΠΟΕ. Ο ΠΟΕ αποφάνθηκε υπέρ της ΕΕ, διαπιστώνοντας ότι οι δασμοί κατά των επιδοτήσεων που εφαρμόζουν οι ΗΠΑ παραβιάζουν τους κανόνες του. Συνολικά, οι υποθέσεις εμπορικών διαφορών που έχει εμπλακεί η Ε.Ε. στον ΠΟΕ ανέρχονται σε 209. Συνεπώς, δεν είναι η πρώτη φορά που θα αντιμετωπίσει τέτοιες πρακτικές. 

Τέταρτον, διγλωσσία. Ενώ σε ευρωπαϊκό επίπεδο τονίζεται η ανάγκη για περαιτέρω εμβάθυνση, σε διμερές επίπεδο κανένα κράτος-μέλος δεν "θυσιάζει" την στρατηγική του σχέση με τις ΗΠΑ, ενώ αντίθετα όλοι επενδύουν σε μια πιο προνομιούχα σχέση με τις ΗΠΑ.  

Πέμπτον, υποκρισία. Η Ε.Ε. έχει καταδικαστεί στον ΠΟΕ για πρακτικές προστατευτισμού και στρέβλωσης του ανταγωνισμού σε βάρος των ΗΠΑ. Για παράδειγμα, η επιδότηση της Airbus (ευρωπαϊκών συμφερόντων) που έπληττε την αμερικανικών συμφερόντων Boeing. Επιπλέον, ο δωδεκαετής "πόλεμος της μπανάνας", που καθιστούσε τεχνητά ακριβότερες τις αμερικανικής προέλευσης μπανάνες στην ευρωπαϊκή αγορά είχε επίσης το ίδιο αποτέλεσμα, δηλαδή την καταδίκη της Ε.Ε. και την επιβολή δασμών από τις ΗΠΑ σε βάρος ευρωπαϊκών προϊόντων, ως αντίποινα. Επιπλέον, η προστατευτική πολιτική που υποστηρίζει ο Τραμπ οφείλεται σε αρκετά μεγάλο βαθμό στο ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο που ταλαιπωρεί την αμερικανική οικονομία, εδώ και μία δεκαετία. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με στοιχεία της eurostat, το ευρωπαϊκό εμπορικό πλεόνασμα σε σχέση με τις ΗΠΑ κινείται λίγο πάνω από τα 150 δις. ευρώ, ενώ η αξία των ευρωπαϊκών εξαγωγών στα αγαθά ανήλθε το 2023 κοντά στα 500 δις ευρώ. Όταν η Ε.Ε. βρίσκεται σε ανάλογη δύσκολη θέση, επίσης καταφεύγει σε πολιτικές προστατευτισμού, όπως στην περίπτωση με την Κίνα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το 2022 το εμπορικό έλλειμμα της Ε.Ε. με την Κίνα έφθασε σε ιστορικό χαμηλό, αγγίζοντας τα 396 δις ευρώ. Πώς αντέδρασε σε αυτό η Ε.Ε.; Σύμφωνα με δημοσίευμα των New York Times, η Ε.Ε. ανεβάζει τους δασμούς στις εισαγωγές ηλεκτρικών αυτοκινήτων από την Κίνα κατά 45% προκειμένου να προστατεύσει τον ήδη λαβωμένο κλάδο της Γερμανίας. Άρα η εν λόγω εμπορική πολιτική εφαρμοσμένη από τον Τραμπ χαρακτηρίζεται λαϊκιστική, κρατικοκεντρική και παράλογη ενώ η ίδια πολιτική για την ευρωπαϊκή, φιλελεύθερη οικονομία της αγοράς είναι "καλώς γενόμενη". 

Η διεθνής αγορά μοιάζει με οικογενειακό τραπέζι – όλοι συμφωνούν μέχρι να σερβιριστεί το φαγητό, κι έπειτα ξεκινά η διαμάχη για το μεγαλύτερο κομμάτι, τραγουδώντας όλοι μαζί το ρεφρέν της "ελεύθερης αγοράς". Γιατί, όπως φαίνεται, η ηθική του ελεύθερου εμπορίου είναι διπλή και τα σκήπτρα κρατά ο Βορράς!

*Η Βικτώρια Πιστικού είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης