Ρωσία και BRICS αμφισβητούν την παγκόσμια διακυβέρνηση

Του Νικήτα Σίμου

"Το μεγαλύτερο διπλωματικό γεγονός που διοργανώθηκε ποτέ στη Ρωσία". Αυτά είναι τα λόγια που χρησιμοποίησε ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντιμίτρι Πεσκόφ για να περιγράψει στον Τύπο τη 16η σύνοδο κορυφής των BRICS, που πραγματοποιήθηκε στο Καζάν ( 22-24 Οκτ.), πρωτεύουσα της ρωσικής δημοκρατίας του Ταταρστάν.

Το μπλοκ διευρύνεται

Στη σύνοδο κορυφής, την πρώτη μετά τη διεύρυνση της ομάδας με τέσσερα  νέα μέλη πέρυσι, συμμετείχαν είκοσι αρχηγοί κρατών, συμπεριλαμβανομένων των ηγετών των πέντε χωρών του αρχικού μπλοκ (Ρωσία, Κίνα, Ινδία, Βραζιλία και Νότια Αφρική) και εκείνων των νεοεισερχόμενων (Ιράν, Αίγυπτος, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Αιθιοπία).

Η εκδήλωση αποκτά ιδιαίτερη σημασία υπό το πρίσμα του διεθνούς πλαισίου, με την ολοένα και πιο πυκνή διαστρωμάτωση των σεναρίων κρίσης: από τη μία πλευρά, ο πόλεμος στην Ουκρανία, με τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν έτοιμο να δείξει, ότι η Μόσχα απέχει πολύ από το να είναι απομονωμένη. 

Από την άλλη, η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, όπου ο Παγκόσμιος Νότος κατηγορεί την "καθοδηγούμενη" από τις ΗΠΑ Δύση, για δύο μέτρα και δύο σταθμά, δηλ. με την καταδίκη της Ρωσίας από την μια πλευρά και την επίμονη υποστήριξή της στο Ισραήλ από την άλλη.

Τα οικονομικά ζητήματα όμως είναι εκείνα τα οποία παραμένουν στο επίκεντρο της ατζέντας των BRICS, και την πρώτη ημέρα της συνάντησης συζητήθηκαν σε μεγάλη έκταση οι επενδύσεις του μπλοκ και η αποδολαριοποίηση.

Εξετάζοντας το παγκόσμιο ΑΕΠ σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης, από το 2018 οι BRICS έχουν ξεπεράσει τις χώρες της G7 στο παγκόσμιο μερίδιο (35% έναντι 30%), αλλά αυτό που γεννήθηκε ως πλατφόρμα αναδυόμενων οικονομιών είναι τώρα επίσης ένα μπλοκ ήπιας πολιτικής ισχύος, ενωμένο από την επιθυμία να αμφισβητήσει τις δομές εξουσίας στη διεθνή σκηνή και την πρωτοκαθεδρία της Δύσης υπό την ηγεσία των ΗΠΑ.

Αν και, όπως επισημαίνουν οι επικριτές, το μπλοκ είναι κάθε άλλο παρά ένας μονόλιθος με ακριβή και ξεκάθαρη βούληση. Είναι σημαντικό όμως, ότι οι BRICS αντιπροσωπεύουν το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Ο Πούτιν πραγματοποίησε μια μακρά σειρά διμερών συναντήσεων στο περιθώριο της συνάντησης του Καζάν.                                                                                 

Μεταξύ των πιο πολυαναμενόμενων, για προφανείς λόγους, ήταν αυτή με τον Κινέζο πρόεδρο Σι και στη συνέχεια με τον Ινδό πρωθυπουργό Narendra Modi. Ο Πούτιν συναντήθηκε με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν την Τετάρτη - με την Άγκυρα να έχει υποβάλει αίτηση για ένταξη στις BRICS, η μόνη χώρα μέλος του ΝΑΤΟ, η οποία ανέλαβε μια τέτοια πρωτοβουλία- και τον Ιρανό πρόεδρο Μασούντ Πεζεσκιάν.

Τέλος, μεγάλη προσοχή δόθηκε στην πολυαναμενόμενη συνάντηση της Πέμπτης με τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, την πρώτη μεταξύ των δύο ανδρών μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022. Απών, ωστόσο, ήταν ο Βραζιλιάνος πρόεδρος Ντα Σίλβα, ηγετικό στέλεχος των ΒRICS, ο οποίος ακύρωσε την αυτοπρόσωπη συμμετοχή του - προγραμματισμένη βιντεοσύνδεση - εξηγώντας ότι είχε ένα σοβαρό οικιακό ατύχημα.

Για τη Ρωσία, η σύνοδος κορυφής του Καζάν ήταν μια ευκαιρία να δείξει ότι δεν είναι απομονωμένη, δυόμισι χρόνια μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία και ότι συνεχίζει να έχει μια διεθνή πολιτική απήχηση.

Ο Πούτιν, από την πλευρά του, μπόρεσε να αναλάβει το ρόλο του οικοδεσπότη και τελικά να συμμετάσχει αυτοπροσώπως, ειδικά αν αναλογισθούμε ότι πέρυσι, όταν το μπλοκ συναντήθηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ, έπρεπε να μείνει στη Ρωσία για να αποφύγει τη σύλληψή του με ένταλμα από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης (η Νότια Αφρική έχει υπογράψει το Καταστατικό της Ρώμης).

Αποδέσμευση από το δολάριο   

Την πρώτη ημέρα των εργασιών, ο Πούτιν είχε επίσης συνάντηση με την πρώην πρόεδρο της Βραζιλίας Ντίλμα Ρούσεφ, νυν πρόεδρο της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας των BRICS, ενός θεσμού που σχεδιάστηκε ως εναλλακτική λύση στην Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Οι χώρες του Παγκόσμιου Νότου επικρίνουν αυτούς τους θεσμούς, επειδή αντιλαμβάνονται τις οικονομικές πολιτικές τους, που συχνά συνοδεύονται από άκαμπτες συνθήκες όπως η λιτότητα, ως ευνοϊκές για τα συμφέροντα των πλούσιων χωρών, επιδεινώνοντας τις ανισότητες και περιορίζοντας την ανάπτυξη των αναδυόμενων οικονομιών.

"Η αύξηση της χρήσης τοπικών νομισμάτων στο εμπόριο, μας επιτρέπει να μειώσουμε τον κίνδυνο χρέους, να αυξήσουμε την οικονομική ανεξαρτησία των χωρών μελών των BRICS και να ελαχιστοποιήσουμε τους γεωπολιτικούς κινδύνους, απελευθερώνοντας την οικονομική ανάπτυξη από την πολιτική, όσο το δυνατόν περισσότερο στον σημερινό κόσμο", δήλωσε ο Ρώσος ηγέτης, αναβιώνοντας το θέμα της αποδολαριοποίησης, το οποίο βρίσκεται εδώ και καιρό στο επίκεντρο της οικονομικής ατζέντας των BRICS.

Ο Πούτιν υποστήριξε επίσης, ότι η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα των BRICS έχει καλές προοπτικές ανάπτυξης, υπενθυμίζοντας ότι από το 2018 η τράπεζα έχει χρηματοδοτήσει έργα συνολικής αξίας 33 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Η πρόεδρος της Τράπεζας, Ρούσεφ, από την πλευρά της, σημείωσε ότι οι χώρες του Παγκόσμιου Νότου "έχουν μεγάλη ανάγκη χρηματοδότησης".

Η Ρωσία στοχεύει να αποδυναμώσει την κυριαρχία του δολαρίου και να δημιουργήσει μέσω των BRICS, ένα νέο χρηματοπιστωτικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένης της παράκαμψης των δυτικών κυρώσεων. Αλλά ακόμη και σήμερα, περίπου το 60% των πληρωμών παγκοσμίως πραγματοποιούνται με το αμερικανικό νόμισμα.

Η γεωπολιτική παράμετρος

Η σημασία των BRICS, ωστόσο, δεν περιορίζεται σε καθαρά οικονομικά ζητήματα.

Η σύνοδος κορυφής του Καζάν έρχεται σε μια περίοδο γεωπολιτικών εντάσεων και επαναπροσδιορισμού της δυναμικής μεταξύ των διεθνών δυνάμεων.

Σύμφωνα με τους πιο επικριτικούς παρατηρητές, το μπλοκ πάσχει από ορισμένους διαρθρωτικούς περιορισμούς, αρκετά σημαντικούς, οι οποίοι υπονομεύουν την πρόθεση να λειτουργήσει ως αντίβαρο στο ευρω-ατλαντικό σύστημα (ΝΑΤΟ, ΕΕ).

Ένας βασικός περιορισμός είναι το γεγονός, ότι η αντιπολίτευση προς τη Δύση φαίνεται να είναι ο κύριος συνεκτικός ιστός του μπλοκ, πολιτικός στόχος ο οποίος είναι ιδιαίτερα  ρευστός και χωρίς κάποιο βαθύτερο περιεχόμενο. Χαρακτηριστικά, γεγονός το οποίο υποδηλώνει και μια εσωτερική διαίρεση, είναι οι σχέσεις με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, οι οποίες, ως προς τη Βραζιλία και τη Νότια Αφρική δεν διάκεινται εχθρικά, έχοντας μεγάλες οικονομικές σχέσεις, ενώ πχ ως προς τη Ρωσία και την Κίνα, η κατάσταση είναι διαφορετική.

Ενδεικτικό μιας εσωτερικής διαφοροποίησης είναι, και το ότι ο Ινδός ηγέτης Μόντι τόνισε κατά την σύνοδο, εκ νέου, την ανάγκη για ειρήνευση στην Ουκρανία, ενώ από παλαιότερα έχει καταδικάσει τις δηλώσεις Πούτιν για ενδεχόμενη χρήση τακτικών πυρηνικών από την Ρωσία.

Σε οικονομικό επίπεδο η κυριαρχία της Κίνας επί των άλλων μελών του μπλοκ είναι εμφανής, τόσο που στην σχέση  με τη Ρωσία, η Μόσχα έχει αναπόφευκτα βρεθεί στο ρόλο του εταίρου μειοψηφίας.

Κάθε μια από τις συμμετέχουσες χώρες φαίνεται να επιθυμεί να χρησιμοποιήσει την πλατφόρμα BRICS, προκειμένου να προωθήσει μάλλον το δικό της όραμα, παρά ένα κοινό σχέδιο.

Για παράδειγμα, η Ινδία και η Κίνα ανταγωνίζονται για την ηγεσία στον Παγκόσμιο Νότο και έχουν ανοιχτές συνοριακές διαφορές. Αν και, προνοητικά, ανακοινώθηκαν από τις δύο χώρες  κοινές περιπολίες στις αμφισβητούμενες μεταξύ τους συνοριακές περιοχές- ενώ είχαν σχετικά πρόσφατα υπάρξει συγκρούσεις -  ευνοώντας ένα πιο χαλαρό κλίμα μεταξύ των δύο ασιατικών γιγάντων στη σύνοδο κορυφής του Καζάν.

Σε ένα μακροσκελές κοινό ανακοινωθέν των συμμετεχόντων στην διάσκεψη, έγινε μεταξύ άλλων, ιδιαίτερη μνεία για εκεχειρία στην Γάζα και την ανθρωπιστική κρίση, εκφράστηκε η ανησυχία του μπλοκ για τις οικονομικές κυρώσεις από την Δύση (Ρωσία, Κίνα), υπογραμμίστηκε η ανάγκη τροποποίησης του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος και η καθιέρωση διασυνοριακών πληρωμών και χαιρετίστηκε η ρωσική πρωτοβουλία καθιέρωσης μιας εμπορικής πλατφόρμας για το εμπόριο των σιτηρών μεταξύ των BRICS (The BRICS grain exchange).

Ως προς το θέμα της Ουκρανίας τονίσθηκε εμφατικά στο ανακοινωθέν, ότι όλες οι χώρες  θα πρέπει να δρουν σύμφωνα με τις καταστατικές αρχές των Ηνωμένων Εθνών και ότι εκτιμώνται όλες οι προτάσεις διαμεσολάβησης, που σκοπεύουν σε μια ειρηνική λύση με διάλογο και διπλωματία.

Αναντίρρητα, η δημιουργία και ισχυροποίηση της ομάδας των BRICS σκοπεύει να επιτρέψει στις χώρες οι οποίες την αποτελούν, να καταλάβουν  το κενό το οποίο δημιουργείται από την φθίνουσα ηγεμονική θέση των ΗΠΑ στην παγκόσμια σκηνή και να κερδίσουν τις χώρες του Νότου. Δεν διακρίνεται όμως εκείνη η ηγετική χώρα, η οποία θα καθόριζε κάποια ενιαία πολιτική απέναντι στην Δύση, γεγονός το οποίο από τα πράγματα οδηγεί σ ένα πολυπολικό σύστημα ισχύος.

Η Ρωσία καθώς φάνηκε από το ανακοινωθέν της συνόδου, δεν έχει κατορθώσει να κερδίσει χώρες, οι οποίες θα αποδέχονταν την εισβολή της στην Ουκρανία και η σύνοδος δεν επέτρεψε στον Πούτιν να αναδειχθεί σε ηγετική μορφή του μπλοκ των BRICS παρόλες τις προσπάθειες της ρωσικής διπλωματίας.

Δεν στερείται ενδιαφέροντος, ότι οι συμμετέχοντες στην διάσκεψη είχαν ειδοποιηθεί να έχουν ρευστό διεθνές συνάλλαγμα ($;) -  λόγω αποκλεισμού της Ρωσίας από το σύστημα των δυτικών διεθνών πιστωτικών καρτών.

* Ο Νικήτας Σίμος είναι οικονομολόγος, γεωπολιτικός αναλυτής