Η θεωρία του χάους και η πλανητική πραγματικότητα

Του Ανδρέα Μήλιου

"Ο κάλλιστος κόσμος είναι τυχαία χυμένος"

Ηράκλειτος

Η θεωρία του χάους είναι μια από τις σημαντικότερες επιστημονικές θεωρίες του 20ου αιώνα. Αναπτύχθηκε αρχικά από τον Henri Poincare το 1887 και εξελίχθηκε  το 1961 από τον Edward  Lorenz και άλλους επιστήμονες. Η θεωρία εξετάζει τη συμπεριφορά των μη γραμμικών δυναμικών συστημάτων και φαινομένων, που εξελίσσονται στον χρόνο και είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις αρχικές τους συνθήκες. Βρίσκει εφαρμογή σε μια πληθώρα  επιστημονικών πεδίων και τομέων, όπως στη φιλοσοφία, στην ιστορία, στην κοινωνιολογία, στην ιατρική, στην ψυχολογία, στην ψυχιατρική, στην οικονομία και στις φυσικές επιστήμες. Πρόκειται ουσιαστικά για τη θεωρία που προσπαθεί να κατανοήσει και να ερμηνεύσει την πολυπλοκότητα των φαινομένων του κόσμου και τη σύνθετη πραγματικότητα της σύγχρονης ζωής, δανειζόμενη εργαλεία από άλλες καθιερωμένες θεωρίες, όπως η Συστημική και οι  θεωρίες της Πληροφορίας, των Κοινωνικών Δικτύων και των Αποφάσεων.

Στο ενδιαφέρον δοκίμιό του με τον τίτλο "Η θεωρία του χάους στην ανθρώπινη ιστορία", ο ιατρός Γεώργιος Φρούντζος πραγματεύεται το θέμα της εν λόγω θεωρίας με περιεκτικό, μεθοδολογικό και συστηματικό  τρόπο. Χρησιμοποιώντας πληροφορίες και διεπιστημονικά επιχειρήματα και παραδείγματα από πολλές επιστήμες, στοιχειοθετεί τις απόψεις του με σαφήνεια και ενάργεια κατανοητή από κάθε αναγνώστη. Με την ανάγνωση του βιβλίου, ο αναγνώστης γίνεται κοινωνός των βασικών εννοιών που σχετίζονται με τη Θεωρία του Χάους, όπως οι ελκυστές και τα fractals, και είναι σε θέση  να εξηγήσει στη συνέχεια φαινόμενα και γεγονότα της κοινωνικο-οικονομικής ζωής που περιέρχονται σε γνώση του. Η εξέταση του θέματος από τον συγγραφέα είναι πολυπρισματική, αναλυτική και κατανοητή από τον καθένα και η εξηγητική του εργαλειοθήκη πλούσια, με διεπιστημονικά επιχειρήματα και παραδείγματα. Ενημερωμένη και εμπεριστατωμένη είναι και η βιβλιογραφία που χρησιμοποιεί  ο συγγραφέας, καθώς περιλαμβάνει  τα σημαντικότερα κλασικά και σύγχρονα έργα που πραγματεύονται το θέμα. Τα αποδεικτικά παραδείγματα από την ιστορία, την ιατρική, τις φυσικές επιστήμες, την οικονομία και την κοινωνία που παραθέτονται καθιστούν το κείμενο ένα ευχάριστο εγκυκλοπαιδικό ανάγνωσμα για κάθε αναγνώστη.

Στο βιβλίο εξηγούνται οι συσχετισμοί και οι συνδέσεις μεταξύ της Θεωρίας του Χάους και των άλλων γνωστών θεωριών και με τη βοήθεια αποδεικτικού υλικού από την Ιστορία, τη Φιλοσοφία, την Ιατρική, τη Φυσική, την οικονομία και την κοινωνία και  στοιχειοθετείται με επάρκεια η βασική θέση του συγγραφέα ότι η πολυσυστημική και πολυπαραγοντική δομή της κοινωνίας  μας είναι μια διαδικασία χάους, μέσω της οποίας πραγματώνεται ο μετασχηματισμός της. Καθοριστική συμβολή στον μετασχηματισμό των κοινωνιών έχουν, κατά τον συγγραφέα,  οι ελκυστές της ανθρώπινης συμπεριφοράς (ιδέες, ιδεολογίες, θρησκευτικές πεποιθήσεις, οικονομικές θεωρίες, πολιτισμικές πεποιθήσεις, ιδεότυποι, κ.α.). Ενδιαφέρουσες είναι και οι απόψεις του συγγραφέα ότι η πληροφορία είναι φορέας ενέργειας, διότι έχει τη δυνατότητα να παράγει έργο, καθώς και ότι ο χρόνος είναι καταλυτικός δημιουργός της πραγματικότητας που βιώνουμε και της ζωής.  

Πρωτότυπη και αναλυτικά διατυπωμένη είναι και η θέση του συγγραφέα που αφορά τον Ηράκλειτο (544-484 π.Χ). Τον χαρακτηρίζει πατέρα της Θεωρίας του Χάους, καθώς είναι ο πρώτος που διατύπωσε τη θέση ότι "ο κάλλιστος κόσμος είναι τυχαία χυμένος", και τον εξετάζει ως έναν αναλυτή της αιώνιας πραγματικότητας,  οπλισμένο με  ριζοσπαστική σκέψη και στοχασμό. Η θέση του συγγραφέα για τον Ηράκλειτο στοιχειοθετείται επιτυχημένα με μια εμπεριστατωμένη ερμηνεία  του έργου αυτού του σημαντικού προσωκρατικού φιλοσόφου.  

Διαβάζοντας το βιβλίο του κ. Γεωργίου Φρούντζου, ο αναγνώστης αποκτά μια σφαιρική εικόνα για τον ρόλο που διαδραματίζει η  Θεωρία του Χάους στην εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας, η οποία (εικόνα) του παρέχει τη δυνατότητα να κατανοεί, να αξιολογεί  και να εξηγεί την πολύπτυχη πλανητική πραγματικότητα, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο αυτή διαμορφώνεται, με τη βοήθεια των κυρίαρχων ιδεών και των ιστορικών και κοινωνικο-οικονομικών θεωριών και γεγονότων. 

*Ο Ανδρέας Μήλιος είναι διδάκτωρ Πολιτειολογίας του πανεπιστημίου της Φρανκφούρτης, οικονομολόγος με ειδίκευση στο μάρκετινγκ και συγγραφέας