Η παραβατικότητα των ανηλίκων

Του Λέανδρου Ρακιντζή

Η  παραβατικότητα των ανηλίκων αποτελεί διαχρονικά ένα κοινωνικό φαινόμενο, που βιώνει η κοινωνία μας σε διάφορες μορφές έντασης και που οφείλετε στις ιδιάζουσες περιστάσεις της περιόδου της εφηβείας  του ατόμου, που διαμορφώνονται από τις διάφορες επιδράσεις και το κοινωνικό περιβάλλον. Η γκάμα της παραβατικότητας των ανηλίκων είναι τόσο μεγάλη, που συνήθως η κοινωνία  σε ήπιες μορφές την αφήνει να εξελιχθεί μέχρι του σημείου που μπορεί να αντιμετωπισθεί με κοινωνικά  μέτρα.

Προκύπτουν όμως ακραίες περιπτώσεις για τις οποίες απαιτείται νομική αντιμετώπιση (ποινική ή αστική) για την οποία η Πολιτεία θέσπισε  και εφάρμοσε ένα  πλέγμα διατάξεων.

Τον τελευταίο καιρό η παραβατικότητα των ανηλίκων αυξάνονταν με προοδευτικό ρυθμό, ώσπου  αυτές τις μέρες έγινε η μεγάλη έκρηξη  με πληθώρα βίαιων και αξιόποινων εκ μέρους των ανηλίκων επεισοδίων σε διάφορα μέρη της χώρας, ασύνδετων μεν μεταξύ τους, αλλά που δείχνει τη μεγάλη τοπική εξάπλωση της παραβατικότητας λόγω όσμωσης της νεολαίας σε ενιαίο συνονθύλευμα νεαρών ντυμένων στα μαύρα, με το ίδιο κούρεμα, που δεν συνομιλούν παρά μόνο ασχολούνται με τα κινητά τους, ενίοτε οπλοφορούν με αγχέμαχα όπλα, με ποδοσφαιρικό και όχι πολιτικό πρόσημο που ενίοτε διαπληκτίζονται βίαια μεταξύ τους όχι μόνο για οπαδικούς λόγους. Η συμπεριφορά αυτή παρά τις αποκαλύψεις  και τη κατακραυγή του κόσμου συνεχίζεται.

Η παραβατικότητα των νεαρών Ρομά αποτελεί ξεχωριστό αυτοτελές κεφάλαιο με δικούς του κανόνες και καταβολές, για την αντιμετώπιση της οποίας απαιτείται ισχυρή και συνεχής πολιτική βούληση. Η προβολή των προσφάτων επεισοδίων από  τα ΜΜΕ κυρίως της επίθεσης κατά της 14χρονης στη Γλυφάδα προκάλεσε κατάπληξη και ανησυχία όχι μόνο στην κοινή γνώμη, γιατί δεν είχε συνειδητοποιήσει ούτε το μέγεθος, ούτε το είδος της παραβατικότητας των ανηλίκων με ανάδειξη της ευθύνης των γονέων των ανηλίκων, αλλά και στη κυβέρνηση, που το ζήτημα εξετάστηκε στο Υπουργικό Συμβούλιο, ενώ με δηλώσεις του Υπουργού Δικαιοσύνης εξαγγέλθηκε  αυστηροποίηση των ποινών των ασκούντων εποπτεία επί των παραβατικών ανηλίκων.

Φυσικά η παραβατικότητα των ανηλίκων δεν αντιμετωπίζεται μόνο με σωφρονιστικά ή αναμορφωτικά μέτρα ή με κυρώσεις σε βάρος των ασκούντων την εποπτεία επί αυτών, που πρέπει να επιβάλλονται μόνο στην έσχατη ανάγκη (ultimum remedium), γιατί έχει αποδειχθεί ότι τα καταστήματα κράτησης νέων αποτελούν πολλές φορές σχολείο εγκλήματος, αλλά με κοινωνικά , εκπαιδευτικά και προληπτικά μέτρα ιδίως με τη δημιουργία στους ανηλίκους ενδιαφερόντων και εξωσχολικής απασχόλησης κυρίως με τη συμμετοχή και ενθάρρυνση της οικογένειας και την αποφυγή μετάδοσης σκηνών βίας από τα ΜΜΕ.

Πρωτίστως όμως απαιτείται η ενεργή συμπαράσταση ολόκληρης της κοινωνίας σε κάθε δημόσια ή ιδιωτική προσπάθεια για την αντιμετώπιση της παραβατικότητας και όχι αποχή, όπως πρόσφατα στη Γλυφάδα, όπου μια συμμορία ανηλίκων έδερνε παρουσία πλήθους μια ανήλικο και κανένας δεν κινήθηκε να τη βοηθήσει, ίσως από το φόβο των αντιποίνων λόγω της εμπλοκής τους. Υπάρχουν πολλά σχετικά περιστατικά, όπως στη Κρήτη η επίθεση πατέρα μαθητή σε διευθυντή σχολείου, αλλά και δικαστικές περιπέτειες καθηγητών, που θέλησαν να επιβάλλουν τη τάξη. 

Το όγδοο κεφάλαιο του ΠΚ με τίτλο "Ειδικές διατάξεις για ανηλίκους" (άρθρα 121-135) ρυθμίζει τη νομική αντιμετώπιση της παραβατικότητας των ανηλίκων, το άρθρο 360 ΠΚ την ευθύνη από τη παραμέληση της εποπτείας των ανηλίκων και το άρθρο 923 ΑΚ την αστική ευθύνη εκείνου που εποπτεύει άλλον για τις ζημιές που προκάλεσε ο ανήλικος. Σύμφωνα με το άρθρο 121 ΠΚ ανήλικοι νοούνται αυτοί που κατά το χρόνο της τέλεσης της πράξης έχουν ηλικία μεταξύ του δωδεκάτου και δέκατου ογδόου έτους της ηλικίας τους συμπληρωμένων (με τον παλιό ΠΚ ίσχυε το 17ο), που πρέπει να επανέλθει. Στο σημείο αυτό παρατηρώ ότι σύμφωνα με το νόμο ο πολίτης έχει το δικαίωμα του εκλέγειν, όταν συμπληρώσει το 17ο έτος της ηλικίας του, ενώ θεωρείται ποινικά ανήλικος!!! μέχρι τα 18 χρόνια του, δηλαδή την τύχη της χώρας μπορεί να καθορίσουν άτομα περιορισμένης ποινικής ευθύνης. 

Οι ανήλικοι υποβάλλονται σε αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα ή σε περιορισμό σε ειδικά καταστήματα κράτησης νέων σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 122 επ.ΠΚ. Το άρθρο 360ΠΚ ορίζει: "Όποιος, ενώ έχει υποχρέωση εποπτείας ανηλίκου παραλείπει να τον παρεμποδίσει από την τέλεση αξιόποινης πράξης τιμωρείται με φυλάκιση ενός έτους", που όπως εξάγγειλε ο Υπουργός Δικαιοσύνης θα αυξηθεί στο ανώτατο ύψος της ποινής, δεν γνωρίζω όμως αν τελικά θεσπιστεί κατά τροποποίηση του άρθρου 127ΠΚ να διατάσσεται ο περιορισμός του ανηλίκου σε ειδικό κατάστημα από ηλικίας 14 ετών αντί των 15 που ορίζει το άρθρο. Αμφιβάλλω όμως αν η αυστηροποίηση των παραπάνω διατάξεων θα έχει αισθητό αποτέλεσμα από μόνη της για τον περιορισμό της παραβατικότητας των ανηλίκων χωρίς δέσμη κοινωνικών μέτρων και κυρίως για την ενίσχυση των οικογενειακών δεσμών και τον περιορισμό των σκηνών  βίας, που προβάλλουν τα διάφορα video games και οι τηλεοράσεις χωρίς το ΕΣΡ να επεμβαίνει, όπως έχει υποχρέωση για τις σκηνές βίας, που μεταδίδονται από τα ΜΜΕ.

Σαφώς οι γονείς έχουν ευθύνη για τις πράξεις των ανηλίκων παιδιών τους αλλά ταυτόχρονα πολλοί από αυτούς είναι τα μεγάλα θύματα από τη συμπεριφορά των παιδιών τους γιατί η οικογένεια επιδρά κατά 5ο/ο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα, το δε 95ο/ο από εξωτερικούς παράγοντες. Σε κάθε περίπτωση οι γονείς πρέπει να επιμορφωθούν για την αντιμετώπιση της βίαιης συμπεριφοράς των παιδιών τους με κατάλληλα προγράμματα και από καταλλήλους  δασκάλους, που όπως φαίνεται δεν υπάρχουν, όπως υπάρχει τεράστια έλλειψη από επιμελητές ανηλίκων και άσυλα ανηλίκων, που καλούνται να επιβλέψουν τα αναμορφωτικά μέτρα, που επιβάλλουν τα δικαστήρια σε ανηλίκους. 

Η Πολιτεία αναθέτει την υλοποίηση ορισμένων μέτρων, όπως την απαγόρευση λειτουργίας των κινητών τηλεφώνων στα σχολεία και τον περιορισμό της σχολικής βίας (μπούλιγκ) σε δασκάλους και καθηγητές χωρίς όμως να προβλέπει δίκτυ προστασίας των καθηγητών από τη μήνη των γονέων ακόμα και αν γίνεται νόμιμα με άσκηση αγωγών, γιατί κανένας ΔΥ δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε δικαστικούς αγώνες και πρέπει να θεσπιστεί η υπεράσπιση του από το ΝΣΚ.

Σαφώς οι γονείς των μαθητών που σε περίπτωση κατάληψης του σχολείου προξένησαν υλικές ζημίες σε σχολικές εγκαταστάσεις πρέπει να αποκαταστήσουν τις ζημίες, αλλά προς αποφυγή προστριβών μεταξύ γονέων και δασκάλων πρέπει κατά δέσμια  αρμοδιότητα να αναλάβουν τη δικαστική διεκδίκηση της αποζημίωσης  οι ΟΤΑ.

Σε κάθε όμως περίπτωση η εφαρμογή των νέων διατάξεων, που κινούνται στη σωστή κατεύθυνση , εξαρτάται από την ανέλεγκτη δικαστική κρίση και πολλοί δικαστές διστάζουν να εφαρμόσουν πολύ αυστηρούς νόμους  κυρίως σε βάρους των γονέων, που ενδεχόμενη φυλάκιση τους  θα προκαλέσει περισσότερα προβλήματα στην οικογένεια  τους.

* Ο Λέανδρος Τ. Ρακιντζής είναι Αρεοπαγίτης ε.τ.