Πόση τεχνητή νοημοσύνη αντέχουν τα δικαιώματά μας;

Του Ανδρέα Παπαμιμίκου

Ιδιωτικότητα, δεδομένα, πλατφόρμες επιγραμμικών υπηρεσιών, ελεύθερος ανταγωνισμός και τεχνητή νοημοσύνη αποτελούν το κυρίαρχο νομοθετικό μέλημα της Ε.Ε. τα τελευταία χρόνια, σε τέτοιο βαθμό που έχει κατηγορηθεί ότι σκοτώνει την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία στον τομέα της τεχνολογίας και αποτρέπει τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων στα κράτη-μέλη της. Στον παγκόσμιο τεχνολογικό στίβο, οι Η.Π.Α. και η Κίνα ανταγωνίζονται χωρίς νομοθετικούς περιορισμούς, ενώ η Ευρώπη  επιλέγει τη ρύθμιση και τους περιορισμούς, προσαρμόζοντας τις παγκόσμιες τεχνολογικές εξελίξεις στα μέτρα της. Ειδικά ο Κανονισμός για την τεχνητή νοημοσύνη, ο οποίος δημοσιεύθηκε στις 12 Ιουλίου στην Επίσημη Εφημερίδα της Ε.Ε., με υποχρεωτική εφαρμογή των απαγορεύσεων και των γενικών του διατάξεων από τις 2 Φεβρουαρίου 2025, θέτει σε νέα βάση την αντιμετώπιση της τεχνητής νοημοσύνης σε παγκόσμιο επίπεδο. Πλέον οποιοσδήποτε παράγει, εισάγει, θέτει σε λειτουργία ή χρησιμοποιεί συστήματα τεχνητής νοημοσύνης εντός της Ε.Ε. έχει υποχρεώσεις βάσει του Κανονισμού και αντιμετωπίζει τον κίνδυνο βαρύτατων προστίμων.

Με την σταθερά ανθρωποκεντρική νομοθετική προσέγγιση της, η Ε.Ε. δημιούργησε έναν κρίσιμο Κανονισμό με βάση τον κίνδυνο της τεχνητής νοημοσύνης για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες.. Ενδεικτικά, απαγορεύει τα συστήματα social scoring, αυτά δηλαδή που αξιολογούν τους ανθρώπους με βάση την κοινωνική τους συμπεριφορά και τους "τιμωρούν" μειώνοντας την πρόσβαση π.χ. σε υπηρεσίες υγείας ή σε κοινωνικά επιδόματα. Απαγορεύει, επίσης, τα συστήματα που χρησιμοποιούνται για την πρόβλεψη αξιόποινων πράξεων μέσω κατάρτισης προφίλ καθώς και τα συστήματα βιομετρικής αναγνώρισης σε πραγματικό χρόνο.

Τα συστήματα που χρησιμοποιούνται στην εκπαίδευση, τη διαχείριση των εργαζομένων, τη διαχείριση της μετανάστευσης,ή  στις υποδομές ζωτικής σημασίας επιτρέπονται αλλά θεωρούνται υψηλού κινδύνου, ενώ τα συστήματα άμεσης διάδρασης με τον άνθρωπο (π.χ. τα chatbot) θεωρούνται χαμηλού ρίσκου για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες. 

Σε μία Ευρώπη, όμως, η οποία κλυδωνίζεται από πολιτικές αναταράξεις και αβεβαιότητα, από τεράστιες μεταναστευτικές ροές, από την κλιματική κρίση και από τον κίνδυνο ενός γενικευμένου πολέμου, αρκεί ένας τέτοιος Κανονισμός για να αποφευχθεί το δυστοπικό μέλλον στο οποίο μπορεί να μας οδηγήσει η τεχνητή νοημοσύνη; Η Ευρώπη προσπαθεί να μειώσει τους κινδύνους και να απολαύσει τα οφέλη της τεχνολογίας που παράγεται κυρίως εκτός αυτής, όμως το παιχνίδι δύσκολα θα κερδηθεί από τη γηραιά ήπειρο χωρίς τη συμμετοχή των Η.Π.Α. και της Κίνας, οι οποίες δε δείχνουν διαθέσιμες να περιορίσουν τις τεχνολογικές τους δυνατότητες για χάρη της προστασίας των δημοκρατικών αξιών,  των δικαιωμάτων και της ηθικής. Δε διαφαίνεται, εντούτοις, να επαρκεί η νομοθετική προσπάθεια της Ευρώπης με το ακόμα αυστηρότερο πλαίσιο να κρίνεται πιο αναγκαίο από ποτέ.

Και σε κάθε περίπτωση το μεγάλο διακύβευμα του φιλελεύθερου Δυτικού Κόσμου, "Δημοκρατία σημαίνει Ελευθερία με Ασφάλεια” αποτελεί μια  πολύπλοκη και δύσκολη εξίσωση, η επίλυση της οποίας είναι αναγκαία συνθήκη επιβίωσης για την Ευρώπη. Τα ατομικά δικαιώματα όπως έρχονται από την γαλλική επανάσταση αμφισβητούνται από την επανάσταση της τεχνολογικής εξέλιξης. Τα ζητήματα δεν είναι απλώς νομοθετικά ρυθμιστικά και αποτέλεσμα διαβουλεύσεων σε κλειστά γραφεία. Είναι βαθιά ιδεολογικά, κοινωνικά, και πολιτικά και αποτελούν τις νέες διαχωριστικές γραμμές της ιστορίας.

*Ο Ανδρέας Παπαμιμίκος είναι δικηγόρος, συνιδρυτής της Rhetor Law Firm