Ο ανορθολογισμός στη ζωή μας

Του Δρα Κωνσταντίνου Λυμπερόπουλου

Έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που η διαφορετική σκέψη, πίστη ή πράξη είχε ως αποτέλεσμα την καθιέρωση ως μεθόδου πειθούς τα φρικτά βασανιστήρια, τον διαμελισμό, το γδάρσιμο, τον ανασκολοπισμό, τον θάνατο στην πυρά ή στις επιεικέστερες περιπτώσεις τον αποκεφαλισμό.  Ευτυχώς ζούμε σε μια εποχή που αυτές οι μέθοδοι θεωρούνται όχι μόνο αναχρονιστικές και ξεπερασμένες, αλλά και ηθικά ανεπίτρεπτες μετά την κυριάρχηση των ιδεών του Διαφωτισμού στον δυτικό κόσμο.  Στις χώρες βέβαια όπου ισχύει η σαρία, οι ομοφυλόφιλοι πετιούνται ακόμα από τις ταράτσες των σπιτιών και όπως αποκάλυψε η Διεθνής Αμνηστία, ο ποινικός κώδικας του Ιραν προσδιορίζει το ακριβές μέγεθος των λίθων που πρέπει να χρησιμοποιηθούν στους λιθοβολισμούς για τον αργό θάνατο των μοιχαλίδων.! 

Ευτυχώς στις χώρες του δυτικού πολιτισμού η σημερινή τιμωρία της αποκλίνουσας ή της ανορθολογικής σκέψης, εφόσον δεν εξελίσσεται σε παράνομες πράξεις, τιμωρείται με την ειρωνία ή τον γέλωτα.  Απ’ αυτή την "τιμωρία" εξαιρούνται βέβαια εκατομμύρια ευκολόπιστοι αφελείς που είναι πρόθυμοι να πιστέψουν σε μεταφυσικά φαινόμενα, σε παραδοξολογίες, σε θεωρίες συνομωσίας ή σε νέες φαιδρές και παράλογες θεωρίες που επιχειρούν να εξηγήσουν με τις περιορισμένες αλλά υπερεκτιμημένες από τους ίδιους γνώσεις τους, όσα θεωρούνται γενικά ανεξήγητα.  Οι θεωρίες τους δεν βασίζονται φυσικά στην ύπαρξη κριτηρίων διαψευσιμότητας ή σε εξακριβωμένη και τεκμηριωμένη με λογικά επιχειρήματα γνώση, ούτε νομίζουν οι οπαδοί τους ότι χρειάζονται αποδείξεις ή επιστημονικά διαπιστωμένες δυνατότητες πρόβλεψης.  Φυσικά δεν αποδεικνύουν με επιστημονικούς επαγωγικούς ή παραγωγικούς συλλογισμούς την ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας μεταξύ προκειμένων προτάσεων και συμπερασμάτων.  Αυτοί  δεν χρειάζεται να πειστούν για την εγκυρότητα και την αξιοπιστία των μεθόδων τους, αλλά απλά να πιστέψουν σ’ αυτές κυρίως με συναισθηματικά κριτήρια συμπάθειας – αντιπάθειας, βάσει των επικοινωνιακών ικανοτήτων επίδοξων "σωτήρων" ή παραδεδεγμένων σε άλλες εποχές υποθέσεων και θεωριών.  Ως χαρακτηριστικά ελάχιστα παραδείγματα ανορθολογισμού μπορούμε να αναφέρουμε:

Υπάρχουν ακόμη άνθρωποι στη σημερινή εποχή που πιστεύουν στην επίπεδη γη (ιδίως στις ΗΠΑ), παρά τις σχετικά ακριβείς μετρήσεις του Ερατοσθένη (276-194 π.Χ.) που υπελόγισε την περιφέρεια της γης και τον περίπλου του Μαγγελάνου αρκετούς αιώνες αργότερα, κλπ.

Είναι πολύ διαδεδομένες και οι θεωρίες των αεροψεκασμών για τον έλεγχο της συμπεριφοράς μας ή τις δοκιμές βιολογικών και χημικών όπλων. 
Τα τσιπάκια Μπιλ Γκέϊτς για την παρακολούθησή μας.
Την  υποτιθέμενη αλλοίωση του ανθρώπινου γονιδιώματος με το πρόσχημα των εμβολιασμών.

Την ευπιστία ορισμένων ανθρώπων για τις δυνατότητες ελέγχου της μοίρας τους ως εύκολη διέξοδο για τις ασθένειες, το γήρας και την φτώχεια με την αγορά μαγνητών, κρυστάλλων, φυλακτών και βιβλίων που υπόσχονται παντός είδους θεραπείες με "υπερβατικό διαλογισμό", τσάκρα, ενεργειακά κέντρα, κινέζικη αρχαία ιατρική και σωτήρες γκουρού που διδάσκουν την ιατρική του ινδικού πολιτισμού, κλπ. ξεμπλοκάρισμα των ενεργειακών κέντρων του σώματος, αποβολή της αρνητικής ενέργειας με κρυσταλλοθεραπεία, ενεργειακά βραχιολάκια, δακτυλίδια κολιέ, σκουλαρίκια, κλπ.

Ανορθολογικές είναι και όλες οι προλήψεις και δεισιδαιμονίες για μαύρη μαγεία, κακό μάτι, μετενσάρκωση σε επόμενες ζωές, μάγισσες, φαντάσματα, μαύρες γάτες, κραυγές κουκουβάγιας, ο σπασμένος καθρέπτης, ο χυμένος καφές, το κόψιμο νυχιών ορισμένες μέρες της εβδομάδας, κλπ.

Άρνηση της αντιμετώπισης των επιδημιών (ευλογιάς, πολιομυελίτιδας, βακτηριακής μηνιγγίτιδας, ιλαράς, παρωτίτιδας, ερυθράς, Covid, κλπ.) με εμβόλια με επιχειρήματα ηθικά, θρησκευτικά (θέληση Θεού), θεωρίες συνωμοσίας, αμφισβήτηση της επικινδυνότητας των ασθενιών ή αντιμετώπισής τους με εναλλακτικές μεθόδους (ομοιοπαθητικά εμβόλια, υιοθέτηση μη αποδεδειγμένων  προσεγγίσεων, κλπ.).  Τέτοιες ήταν και  οι συστάσεις αρχηγών κρατών όπως Τζόνσον,  Μπολσονάρο και  Τραμπ (ο οποίος αργότερα ασθένησε), οι οποίοι, αντίθετα με όλες τις οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας συνιστούσαν στους πολίτες τους την κατάποση χλωριούχων διαλυμάτων για την αντιμετώπιση του Covid χωρίς εμβόλια που, τα οποία πρέπει να απορρίπτονται γιατί υποστηρίζονται και χρηματοδοτούνται από μεγάλες πολυεθνικές φαρμακευτικές εταιρίες!

Οι πρωινές εκπομπές όλων των τηλεοπτικών σταθμών, αλλά και των περισσότερων εφημερίδων και περιοδικών αφιερώνουν χρόνο και χώρο για τη γνωστοποίηση των επαγγελματικών και ερωτικών μελλούμενων κάθε γεννηθέντος σε κάποιες ορισμένες ημερομηνίες, ως έχοντες κοινά χαρακτηριστικά βιολογίας και προσωπικότητας!  Φυσικά είναι σήμερα γνωστό ακόμη και στον πιο αδαή περί την αστρονομία, ότι τα άστρα ενός αστερισμού είναι προβολές φωτεινών σημείων, δηλαδή ετερόκλητα φαινομενικά συμπλέγματα αστέρων που απέχουν μεταξύ τους έτη φωτός και δεν υπάρχει καμμία αποδεδειγμένη συσχέτιση μεταξύ αστρολογικών όψεων, ανθρώπινων χαρακτήρων και προβλέψεων για το μέλλον.  Είναι ντροπή σύγχρονοι άνθρωποι να διαβάζουν ωροσκόπια με "προβλέψεις" όπως π.χ. "Ο Ήλιος θα βρίσκεται σε σύνοδο με τον Ερμή και συνεπώς έμφαση θα πρέπει να δοθεί στις συζητήσεις και στις συνεργασίες" ή "Η Σελήνη στον Καρκίνο ενισχύει την προσοχή σου στην καθημερινότητα και στην ευεξία, Η επίλυση μικροσυγκρούσεων στα αισθηματικά είναι κρίσιμες"! κλπ.  αναρίθμητης ευρηματικότητας ανοησίες. 

Οι παραδοσιακές φαιδρές προβλέψεις ερωτικών και επαγγελματικών γεγονότων με το φλυτζάνι του καφέ, τη χαρτομαντεία και τη χειρομαντεία!

Στην κατηγορία των επιστημονικά αναπόδεικτων ισχυρισμών πρέπει να προστεθούν και οι ψυχολογικά κατανοητές, αλλά επιστημονικά πολύ αμφίβολες ελπίδες για ιατρικά και άλλα θαύματα κατά την περιφορά εικόνων ή με το προσκύνημα σκηνωμάτων ή μέρους του σώματος ή των εξαρτημάτων της αμφίεσης και υπόδησης αγίων και οσίων.

Ο παραλογισμός στις ημέρες μας έφθασε στη χώρα μας στο σημείο να καταφέρει κάποιος φιλόδοξος πολιτικός αρχηγός να πείσει πριν από την καταδίκη του κάποιες δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους ότι δεν χρειάζεται να πληρώσουν τις υποχρεώσεις τους στις τράπεζες ή στην εφορία στις οποίες έστελνε εξώδικο, γιατί ανελάμβανε να τους καλύψει ο ίδιος, εφοδιάζοντάς τους με κάποια αντίστοιχα πιστοποιητικά!  Αυτός, "ως πολέμαρχος της παγκόσμιας ελευθερίας"(!) είχε ιδρύσει ΜΚΟ και πολιτικό φορέα και ισχυριζόταν ότι μπορεί να ξεπληρώσει τα δυσβάστακτα χρέη της Ελλάδος και της Κύπρου.  Μετά την αποφυλάκισή του ζήτησε πάλι την ψήφο του λαού για το Ευρωκοινοβούλιο και κατάφερε να τον εμπιστευθούν στις Ευρωεκλογές του Ιουνίου 2024 κάποιοι (ευτυχώς πολύ λιγότεροι) συμπολίτες μας από τις Ευρωεκλογές του 2019.

Δεν θα περίμενε κανείς να υπάρχει στη σύγχρονη εποχή τέτοια παραβίαση κάθε λογικής, που οι οπαδοί κάποιου καταδικασμένου αμερικανού πολιτικού ηγέτη θα έκαναν συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας έξω από το δικαστήριο που τον καταδίκασε και θα συγκέντρωναν κάποιες εκατοντάδες εκατομμύρια δολλάρια για την ενίσχυσή του.  Επίσης,  πέραν πάσης λογικής είναι και η πίστη σε πολιτικούς ηγέτες που χρησιμοποιούν για την εκλογή τους αφελείς μύθους για επιστολές του Ιησού και κηραλειφές για την απώλεια μαλλιών ή άλλων οπαδών άλλου κόμματος που δεν διακρίνουν την λογική αντίφαση μεταξύ της διακηρυσσόμενης "αριστερής ριζοσπαστικής ιδεολογίας" που υποτίθεται ότι πρεσβεύει ο ουρανοκατέβατος αρχηγός τους και της ξεδιάντροπης επίδειξης πλούτου, του υπερφίαλου λόγου και της αλαζονικής του συμπεριφοράς που ζητά από τον σκληρά δοκιμαζόμενο και εκμεταλλευόμενο από το βρώμικο καπιταλιστικό σύστημα λαό να τον ψηφίσει γιατί κι’ αυτός αποτελεί μέρος του!

Σε όλα τα παραπάνω παραδείγματα ανορθολογισμού μπορούμε να προσθέσουμε και την απώλεια της ικανότητας ελεύθερης και αυτόβουλης βούλησης και ενέργειας με την ένταξη του ατόμου σε παράνομες ομάδες και ακραίες πολιτικές ή αθλητικές ή κομματικές οργανώσεις που καλλιεργούν τη μισαλλοδοξία, τον φανατισμό και τη μαζική υστερία, λειτουργώντας ως διέξοδοι σε ατομικές ή συλλογικές νευρώσεις και συμπλέγματα.  Σ’ αυτές αποδυναμώνεται η αυτόνομη βούληση και κυριαρχούν ο συναισθηματισμός πάνω στη λογική, η αδιαλαξία, η  ανευθυνότητα και η δογματική απλοποίηση της σκέψης, ατροφεί το κριτικό πνεύμα, ενισχύεται το αγελαίο ένστικτο, εκμηδενίζεται το αίσθημα ευθύνης, ενισχύεται η πίστη σε συλλογικούς μύθους και ατροφεί πλήρως το κριτικό πνεύμα για τις αναγκαίες συλλογικές δράσεις.

Συμπερασματικά υπογραμμίζουμε ότι ο ανορθολογισμός στην εποχή μας έχει μειωθεί σημαντικά σε σχέση με τις κοινωνίες προηγούμενων εποχών, όταν ο φοβισμένος άνθρωπος θεοποιούσε τις ανεξήγητες δυνάμεις της φύσης και έδινε αυθαίρετες και απλοϊκές εξηγήσεις για όσα συνέβαιναν στη ζωή του.  Στηριζόταν μόνο σε συλλογικές βεβαιότητες και απόλυτη πίστη σε θρησκοληψίες, δεισιδαιμονίες, προλήψεις, μεταφυσικές πεποιθήσεις και φυλετικές, εθνικιστικές, θρησκευτικές ή σεξιστικές προκαταλήψεις και απόλυτες πεποιθήσεις για την ορθότητα των απόψεών του και τον τρόπο ζωής που έμαθε να ακολουθεί.

Δυστυχώς ακολουθείται η αγελαία κονφορμιστική συμπεριφορά και υπάρχει ακόμη πολύ μεγάλος δρόμος που πρέπει να διανυθεί για να πεισθούν οι σύγχρονοι άνθρωποι ότι πρέπει για τις πολιτικές αποφάσεις τους να στηρίζονται περισσότερο στη λογική των ειδικών και λιγότερο στο θυμικό.  Θα πρέπει όμως παράλληλα να τολμήσουν να στοχάζονται αυτόνομα και ελεύθερα, απαλλαγμένοι από κάθε είδους έξαλλους φανατισμούς, στερεότυπα, προκαταλήψεις, προλήψεις, δεισιδαιμονίες, κομματικές πειθαρχίες και αυθεντία οποιουδήποτε υποτιθέμενου "χαρισματικού" ηγέτη με πατερναλιστική αυταρχική συμπεριφορά και μεσσιανικές απόψεις.

Οποιαδήποτε θεωρία δεν έχει ακολουθήσει τον πειραματικό έλεγχο και σειρά επιστημονικών παρατηρήσεων που είναι στατιστικά σημαντικές και πληρούν τις προϋποθέσεις εγκυρότητας και αξιοπιστίας αυτονόητα δεν θα πρέπει βέβαια να γίνεται ευρύτερα αποδεκτή στη σύγχρονη εποχή.

Η λογική όμως πρέπει να θεωρείται  και βάση της ηθικής.  Κατά τον Ι. Kant, η λογική μας επιβάλλει ότι πρέπει να ενεργούμε ελεύθερα κατά τρόπο όμως που κάθε πράξη μας να μπορούσε να εφαρμοσθεί ως καθολικός νόμος, χωρίς να παραβιάζονται οι ελευθερίες άλλων ανθρώπων.  Ο σκοπός άσκησης εξουσίας επάνω σε άλλους ανθρώπους παρά τη θέλησή τους θα πρέπει να επιβάλλεται μόνο για την αποτροπή βλάβης σε οποιαδήποτε άλλα μέλη μιας πολιτισμένης κοινότητας (John Stuart Mill)).    

Καμμία κοινωνία δεν μπορεί να εξασφαλίσει τη μακροχρόνια συνέχειά της εάν τα μέλη της δεν έχουν διαμορφώσει κοινά παραδεκτούς ηθικούς κανόνες και κοινές αντιλήψεις σε ό,τι αφορά τον τρόπο αρμονικής συμβίωσής τους που εκφράζονται ως θρησκείες ή ιδεολογίες.  Επομένως ηθικό πρέπει να θεωρείται ό,τι γενικευμένα ευνοεί ή δεν εμποδίζει την ευημερία μιας κοινότητας και το μέλλον της.

Η επιβίωση κάθε μεμονωμένου ατόμου όμως θα πρέπει να βασίζεται μόνο σε κοινά παραδεδεγμένες αρχές λογικής που ισχύουν διεθνώς βάσει του επιπέδου ανάπτυξης  κάθε επιστημονικού κλάδου και όχι σε απλοϊκές φαντασιώσεις μη ειδικών ή σε λανθασμένες εκτιμήσεις της αντιπροσωπευτικότητας των διαθεσίμων σε καθένα στοιχείων.

* τ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ