Μπορούν στ’ αλήθεια να υπάρξουν αδιάφορες εκλογές; Βοήθησε ποτέ, κάπου, η αποχή;

Του Νίκου Κασκαβέλη

Ένα ερώτημα που αγγίζει πολλές πτυχές της πολιτικής. Την Κυριακή έχουμε τη διεξαγωγή των "Ευρωεκλογών", όπου θα εκλέξουμε τους εκπροσώπους μας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για τα επόμενα πέντε χρόνια. Αυτό είναι το πρώτο άμεσο αποτέλεσμα. Το άλλο είναι ο συσχετισμός των πολιτικών δυνάμεων στο Κοινοβούλιο αυτό, που επίσης θα καθορίσει πολλά για το μέλλον. Το δικό μας μέλλον. Θα προκύψουν συνεργασίες, συμβιβασμοί και συμφωνίες, θα ανατεθούν αξιώματα και θα διαμορφωθούν οι βασικές συνθήκες από τις οποίες θα προκύψουν όλες οι κρίσιμες αποφάσεις για το επόμενο διάστημα. Από το περιβάλλον και τα αγροτικά, μέχρι την οικονομία και τα λοιπά στρατηγικά.  

Δεν είναι μικρό πράγμα αυτό, όσο και αν δεν έχει γίνει πλήρως αντιληπτό. Και για το ότι δεν έχει γίνει τόσα χρόνια, φταίνε πολλοί. Φταίει και η Ευρώπη, με τον τρόπο που δρα και παίρνει (ή όχι) αποφάσεις. Φταίει και το εγχώριο κομματικό σύστημα και ο τρόπος που διαχρονικά παρουσιάζει την Ευρώπη, δηλαδή την Ένωση. Ένα απόμακρο διοικητικό μηχανισμό, ίσως "ψυχρό και τεχνοκρατικό" που επιβάλει ρυθμίσεις. Τις "ευνοϊκές" τις παρουσιάζει ως εθνικές κατακτήσεις, τις "δυσάρεστες" ως αναπόφευκτη επιβολή. Δεν είναι βέβαια έτσι τα πράγματα. 

Ο τρόπος λήψης των αποφάσεων "εκεί" είναι ένα αρκετά σύνθετο και πολυεπίπεδο μόρφωμα, ένα πεδίο συνεχούς διαπραγμάτευσης και διαμόρφωσης συμμαχιών. Όχι κάτι εύκολο να παρουσιαστεί με τρόπο απλοϊκό στην κοινή γνώμη, έτσι ώστε να εμπεδωθεί πλήρως, αν όμως σκεφτούμε πως η Ελλάδα είναι ήδη μέλος αυτού του εγχειρήματος, πάνω από 40 χρόνια, ε τότε αυτό θα έπρεπε να έχει επιτευχθεί. Δεν αντιμετωπίζεται φυσικά από όλα τα κόμματα με τον ίδιο τρόπο, αλλά η γενική γραμμή -και στα ΜΜΕ-  είναι αυτή: οι εκλογές προβάλλονται ως "χαλαρές" και με ατζέντα απολύτως εθνική, παρουσιαζόμενες παραδοσιακά ως ευκαιρία για μηνύματα διαμαρτυρίας και άλλα παρόμοια. 

Στην ουσία, αντιμετωπίζονται ως μια επίσημη δημοσκόπηση, πιο έγκυρη από τις δεκάδες λοιπές και τα συμπεράσματά της αναλύονται αποκλειστικά με βάση τα εσωτερικά θέματα και την εσωτερική σκηνή. Τα ευρωπαϊκά, μόνο παρεμπιπτόντως και μόνο από μία σφαίρα ειδικών και λοιπών "ελίτ". Σα να μην έχουν άμεση πρακτική σημασία για τις ζωές μας. Από την τσέπη μας, μέχρι την ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε. Το θέμα της επιλογής των υποψηφίων από τα κόμματα, έχει υπεραναλυθεί. Ίσως θα έπρεπε να κυριαρχούν άλλα κριτήρια επιλογής, με βάση την πραγματική καταλληλότητα για έναν τέτοιο ρόλο. Αλλά και αυτό, σε τελική ανάλυση, θα το αποφασίσουν οι πολίτες. Αν εκείνοι έμπαιναν λίγο παραπάνω στη βάσανο της ανάλυσης του προφίλ του κάθε υποψηφίου και αναδείκνυαν τους περισσότερο άξιους, τα κόμματα θα το ξανασκέφτονταν. Αν πάλι πρωτεύσουν, με τη δημοκρατική, ελεύθερη ψήφο, οι συνήθεις "επώνυμοι", ας μην διαμαρτυρόμαστε. 

Το θέμα της διαδικασίας εκλογής, με το ενιαίο στην Επικράτεια ψηφοδέλτιο, ενώ υπήρχε η σκέψη της επανεξέτασής του, αυτό δεν έγινε. Έχει αδιαμφισβήτητα το πλεονέκτημα της δημοκρατικότητας της διαδικασίας. Έχει όμως και το μειονέκτημα ότι δίνει απόλυτο πλεονέκτημα στους εκτεθειμένους για χρόνια στη δημοσιότητα. Ασχέτως του λόγω της διασημότητας. Ίσως έρθει η ώρα της επανεξέτασης, με ένα μεικτό σύστημα, όπως πρόσφατα είπε και ο Πρωθυπουργός. 

Πέραν όμως όλων αυτών των γενικών σκέψεων, οι εκλογές, όπως και κάθε εκλογή, αποτελούν την κορυφαία στιγμή της δημοκρατικής διαδικασίας. Είναι η ώρα που ο λόγος δίνεται στους πολίτες, όχι μόνο για να μιλήσουν, αλλά για να λάβουν απόφαση. Μια απόφαση απολύτως δεσμευτική για όλα τα όργανα και τους θεσμούς. Μπορεί κάτι τέτοιο, επί της ουσίας, να είναι κάτι αδιάφορο; Ακόμα και αν το άμεσο διακύβευμα (η διακυβέρνηση) δεν είναι μεγάλο ή επίδικο, η κυρίαρχη απόφαση του εκλογικού σώματος, δεν γίνεται να είναι αδιάφορη. Είναι άλλο πράγμα το στενά δημοσιογραφικό ενδιαφέρον και άλλο η δημοκρατική αναγκαιότητα. Στην ουσία, η εκλογική διαδικασία και η ψήφος του πολίτη, είναι το "καύσιμο" με το οποίο κινείται το πολίτευμα, το όλο "όχημα" της Πολιτείας. Δίχως το καύσιμο αυτό, το όχημα τελικά παραλύει και σταματά. 

Επομένως, στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει αδιάφορη ψήφος. Από την πιο "συντηρητική", έως την πιο "προοδευτική/ανατρεπτική", η ψήφος είναι συμμετοχή και αποδοχή της διαδικασίας. Συντελεί στην εν γένει νομιμοποίηση όλης της δημοκρατικής λειτουργίας μιας Πολιτείας. Αποτελεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο ζούμε και κινούμαστε. Αντίθετα, η αδιαφορία, μέσω της αποχής, δεν δίνει απλά μήνυμα δυσαρέσκειας. Απονομιμοποιεί τη διαδικασία, θέτει ένα υπόκωφο "μπουρλότο" στα θεμέλιά της και στρώνει στο δρόμο σε άλλες καταστάσεις, ακόμα και δυνητικά επικίνδυνες. Για όποιον αυτά ακούγονται υπερβολικά, μάρτυρας είναι η ίδια η Ιστορία.  

Σε μια οποιαδήποτε εταιρεία, η Γενική Συνέλευση των μετόχων θεωρείται έως και "ιερή". Οι μέτοχοι σπεύδουν να ασκήσουν το δικαίωμα ψήφου τους, για να μη χάσουν τα δικαιώματά τους. Στην κοινωνία, με τις εκλογές, όπου κρίνονται πράγματα απείρως πιο πολύπλευρα και σημαντικά, γιατί αυτό δεν θεωρείται εξίσου αυτονόητο; Εκείνοι που επιλέγουν την αποχή, ποιον στα αλήθεια τιμωρούν; Απλώς, εκχωρούν το δικαίωμά τους για συναπόφαση σε κάποιον άλλο, που συμμετέχει. Η ψήφος εκείνου αποκτά διπλάσια ισχύ.  

Κι όσο κι αν φαίνεται πως μια "απλή" ψήφος, δεν έχει μεγάλο αποτέλεσμα, έχει αποδειχθεί πως δεν είναι αλήθεια. Στους αριθμούς αυτούς, που προκύπτουν από τους συμμετέχοντες, βασίζονται στη συνέχεια όλες οι κρίσιμες αποφάσεις. Και βέβαια, όσοι συνειδητά "ιδιωτεύουν" ("idiots" στα αγγλικά, ας κάνουμε το συνειρμό), χωρίς βέβαια να απαγορεύεται από πουθενά (η ιδιότητα του πολίτη είναι εγγενής και μόνο εξαιρετικά μπορεί να στερηθεί), προκύπτει ως λογική συνέπεια, πως η κριτική τους μετά, είναι κάπως εκ του περισσού.  

Μπορεί λοιπόν να μην προκύπτει από κάπου πως την Κυριακή θα έχουμε κάτι το συνταρακτικό και η εικόνα να παραμείνει περίπου όπως σήμερα. Έχουμε όμως εκλογές. Καλούμαστε να λάβουμε αποφάσεις. Που μας αφορούν εσωτερικά, αλλά και που θα διαμορφώσουν την Ευρώπη των προσεχών ετών. Μια Ευρώπη που ή θα προχωρήσει μπροστά και θα αναλάβει τις ευθύνες της, ή θα οπισθοχωρήσει, φλερτάροντας ακόμα και με την ουσιαστική εκμηδένιση, όσον αφορά την πραγματική διεθνή της σημασία και ισχύ. Στο χέρι μας είναι να αποφασίσουμε με υπευθυνότητα και σύνεση, δίνοντας την κυρίαρχη λαϊκή εντολή, που θα επιτρέψει στους διοικητικούς τροχούς να κινούνται ομαλά για το χρόνο που προβλέπεται. Η ψήφος μας, θέλοντας και μη σε μια δημοκρατία, γίνεται πάντα σεβαστή. Η αποχή, όσο και αν ερμηνεύεται και αυτή, απλώς εκχωρεί αλλού την ευθύνη, ζημιώνοντας μόνο τον απέχοντα-μέτοχο. Αλλά φυσικά, όλα επιτρέπονται, ακόμα και ο αυτοτραυματισμός. 

*Δικηγόρος (ΜΔΕ-ΜSc)