Ποιος κυβερνά αυτή την…ήπειρο;

Της Βικτωρίας Πιστικού

Η Ευρώπη, ως πολιτικός και οικονομικός χώρος, είναι αναμφίβολα μια από τις πιο ενδιαφέρουσες περιπτώσεις της Ιστορίας. Κι αυτό γιατί το πιο βασικό χαρακτηριστικό  είναι η επανάληψη λαθών και κακών πρακτικών που οδηγεί εκ νέου σε λάθος επιλογές, οι οποίες αγνοούνται επιδεικτικά από τις ευρωπαϊκές ηγεσίες. Πολύ παλαιότερα, τα λάθη αποδίδονταν στις αυταρχικές ηγεσίες, στις σύγχρονες όμως δημοκρατίες τα λάθη ποιος τα φορτώνεται; Οι Ευρωπαίοι πολίτες ή οι Ευρωπαίοι ηγέτες; Και σε τι βαθμό;

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Το διακύβευμα των φετινών ευρωεκλογών είναι η δημοκρατία και η άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων. Ακούμε συνεχώς στο δημόσιο διάλογο για τις αρνητικές επιπτώσεις που θα έχει στη δημοκρατία ένα νέο πολιτικό περιβάλλον στο οποίο θα κυριαρχούν οι ακραίες θέσεις. Όμως, δεν έχουμε ακούσει ούτε ένα ψήγμα αυτοκριτικής, ούτε ένα ψίθυρο των πραγματικών αιτιών που οδηγούν στα άκρα την εκλογική συμπεριφορά, καθώς οι νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις τα έχουν κάνει όλα τόσο καλά, που δεν μπορούν να δικαιολογήσουν γιατί οι πολίτες δίνουν στην ψήφο τους χαρακτηριστικά αρνητικής έκφρασης και διαμαρτυρίας. Γιατί θα ήταν τουλάχιστον αφελής κάποιος να πιστέψει ότι ξαφνικά, οι πολίτες ασπάζονται ακραίες αρχές ενός κόμματος που ψηφίζουν ίσως για πρώτη φορά. Άλλωστε, κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατο, καθώς εκπαιδευόμαστε εξ απαλών ονύχων να είμαστε πιστοί σε αρχές, όπως η ελευθερία και η δημοκρατία.

Χωρίς αμφιβολία, η Ευρώπη παραμένει στάσιμη σε ότι έχει να κάνει με τον τομέα της ολοκλήρωσης. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην έλλειψη ηγετικού κεφαλαίου αλλά και στη "διγλωσσία" των κρατών-μελών σε αρκετούς τομείς πολιτικής και πρωτίστως στην εξωτερική πολιτική. Για παράδειγμα, η Διεθνής Αμνηστία κατήγγειλε τη γερμανική κυβέρνηση, ότι έχει δύο μέτρα και δύο σταθμά σε ότι αφορά στη διένεξη Ισραήλ - Χαμάς, καθώς από τη μία δηλώνει υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και από την άλλη προμηθεύει το Ισραήλ με όπλα, ενώ ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ απηύθυνε έκκληση στην Ε.Ε. να σεβαστεί το διεθνές δίκαιο στη Γάζα όπως κάνει και στην Ουκρανία. Αυτό το χαρακτηριστικό του "ναι μεν αλλά" και της επαμφοτερίζουσας στάσης διατρέχει σχεδόν όλους τους τομείς πολιτικής και δημιουργεί ένα ομιχλώδες τοπίο, που επόμενο είναι να τροφοδοτεί την άνοδο της άκρας δεξιάς και την παγίωσή της ως έκφραση διαμαρτυρίας και δυσαρέσκειας. Η Ευρώπη όχι μόνο δεν μπορεί να "σηκώσει" θεσμικά και επιχειρησιακά το ρόλο που της αναλογεί ως παγκόσμια δύναμη, αλλά αντίθετα φαίνεται να "σέρνεται" σε επιλογές που της υπαγορεύονται από τρίτες χώρες ή αναγκαστικά από τις εξελίξεις. Παρατίθενται λοιπόν, ορισμένα στοιχεία που τεκμηριώνουν την παραπάνω θέση.

Η οικονομική αστάθεια, η ανεργία και η δυσαρέσκεια απέναντι στην αποτυχία των παραδοσιακών κομμάτων να αντιμετωπίσουν τα οικονομικά προβλήματα έχουν οδηγήσει τους ψηφοφόρους προς τις ακροδεξιές εναλλακτικές. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Eurostat, η Ευρωζώνη βρίσκεται στη μέση μιας ακόμα ύφεσης, ενώ η οικονομική μεγέθυνση κινείται κοντά στο μηδέν. Η μόνιμη δικαιολογία των κυβερνήσεων είναι πως γι’ αυτό ευθύνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία. Όμως δεν μας δίνουν μια πειστική απάντηση σχετικά με το γιατί η Ε.Ε. δεν προστάτεψε την ενεργειακή της ανεξαρτησία. Ή ακόμα περισσότερο, γιατί η Γερμανία επαναλειτούργησε τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας από άνθρακα; Αυτό δεν αντιτίθεται στη συμφωνία περί πράσινης ανάπτυξης και του περιβόητου green deal; Γιατί η χρήση ΑΠΕ να μην έχει δρομολογηθεί εδώ και μία δεκαετία ή τουλάχιστον από την πρώτη επέμβαση της Ρωσίας στην Κριμαία το 2014; Και αφού, σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου η Ε.Ε. στράφηκε σε τρίτες χώρες για την αποκατάσταση του ενεργειακού ελλείμματος, όπως η Σαουδική Αραβία, γιατί εξακολουθεί να υπάρχει αβεβαιότητα στον ενεργειακό τομέα και άρα συνεχείς ανατιμήσεις; Και σε συνδυασμό με τον πόλεμο στη Μ. Ανατολή, τι στάση προτίθεται να κρατήσει η Ε.Ε. απέναντι στο Ισραήλ και τον αραβικό κόσμο; Ίσως επειδή μυωπικές αναλύσεις ανάλογες με εκείνες της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007 εξακολουθούν να μην έχουν επαφή με την πραγματικότητα, ασκούν όμως επιρροή στη λήψη αποφάσεων.   

Γίνεται ιδιαίτερη μνεία και καταναλώνεται πολύ φαιά ουσία περί συμμετοχής των ευρωπαϊκών δυνάμεων στο πλευρό της Ουκρανίας. Πρωτοστατούν έννοιες όπως η "παγκόσμια ειρήνη", η γενοκτονία, ο άδικος εκτοπισμός του γηγενούς πληθυσμού κλπ. Λίγο πιο ανατολικά, ο πόλεμος στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ χαρακτηρίστηκε ως η επιτομή της γενοκτονίας των Αρμενίων με τις ευλογίες της Τουρκίας, όμως η εμπλοκή της Ε.Ε. περιορίζεται στην αποστολή επιπλέον 500.000 ευρώ σε ανθρωπιστική βοήθεια. Το ευρωβαρόμετρο, στον τομέα της ασφάλειας, της άμυνας και των εξωτερικών σχέσεων κάνει ειδική αναφορά στην εμπλοκή της Ε.Ε. στην Ουκρανία όμως ξεχνάει να αναφερθεί στην αστάθεια που επικρατεί περιφερειακά. 

Η αλληλεγγύη πρέπει να είναι αμφίδρομη και όχι υπό όρους. Δεν είναι κατανοητό γιατί οι Ευρωπαίοι εταίροι πιέζουν την Ελλάδα, στο πλαίσιο της αλληλεγγύης, να στείλει ζωτικής και κρίσιμης σημασίας για την άμυνά της στρατιωτικό εξοπλισμό στην Ουκρανία, ενώ την ίδια στιγμή η Ισπανία εξοπλίζει την πολεμική βιομηχανία της Τουρκίας, με αποτέλεσμα να ενισχύει  τις παραβιάσεις του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου.  

Κάποιος πρέπει να μιλήσει για το προφανές, "τον ελέφαντα στο δωμάτιο". Κι ο ελέφαντας αυτός δεν είναι άλλος από τα εθνικά συμφέροντα που διαμορφώνουν ή όχι την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας καθώς και την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας. Έως τώρα η στασιμότητα είναι κυρίαρχη εξαιτίας της γαλλογερμανικής αντίθεσης τόσο σε θέματα ασφάλειας όσο και στο θέμα της Ουκρανίας. Όμως αυτό οφείλεται ξεκάθαρα στη μη σύμπτωση των εθνικών προτεραιοτήτων και συμφερόντων των χωρών. Και η Ουκρανία είναι απλώς ένα παράδειγμα. Η επιδείνωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων ποτέ δεν έφερε τόσο έντονα στο προσκήνιο την ενιαία συνεργασία στην άμυνα, όσο το ζήτημα της Ουκρανίας. Οι λόγοι είναι οι συνήθεις ύποπτοι: τα εθνικά συμφέροντα και η ισχύς. Όσο οι νέο-φιλελεύθεροι της απόλυτης ορθοδοξίας της αγοράς τείνουν να αγνοούν ότι η συμπεριφορά των κρατών διέπεται και καθορίζεται από το εθνικό συμφέρον και την ισχύ τόσο η πραγματικότητα θα τους διαψεύδει. Αλλά αυτό προϋποθέτει αυτοκριτική και την παραδοχή  ότι θα πρέπει να γίνει στροφή σε ένα πιο ρεαλιστικό πλαίσιο συνεργασίας, χωρίς το μανδύα της ολοκλήρωσης, της αλληλεγγύης και άλλων παραμυθιών. 

Συμπερασματικά, εάν η εντολή των Ευρωπαίων πολιτών είναι λιγότερη Ευρώπη, ή Ευρώπη αλά καρτ, τότε οι ηγεσίες, εάν σέβονται τη λαϊκή κυριαρχία, θα πρέπει να υιοθετήσουν πολιτικές που απομακρύνονται από την ολοκλήρωση. Ή μήπως μαζί με αυτό απομακρύνονται και δυνάμεις που έχουν συμφέρον να συντηρούν αυτό το αφήγημα; Γιατί εάν τα οφέλη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δεν φτάνουν στους πολίτες της τότε σίγουρα το πρόβλημα δεν είναι επικοινωνιακό αλλά βαθύτερο και ουσιαστικότερο και η ανάγκη αλλαγών καθίσταται επιτακτική. Όμως, για να αναφερθώ και στα λόγια του Noam Chomsky: "Τίποτε δεν είναι αναπόφευκτο - Το μέλλον μπορεί να είναι διαφορετικό. Αλλά δεν μπορείς να αλλάξεις τα πράγματα αν δεν αρχίσεις, τουλάχιστον, να τα κατανοείς".

* Η Βικτώρια Πιστικού είναι Επίκουρη Καθηγήτρια Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών