Άστεγος και ανέστιος

Του Κωνσταντίνου V. Νικολόπουλου

Ο ανέστιος δεν είναι ο άστεγος. Δεν είναι εκείνος που μετοίκησε ή ξενιτεύτηκε, ούτε εκείνος που εκδιώχθηκε, ούτε είναι κάποιος από όσους έριξαν μαύρη πέτρα· αλλά είναι αυτός που αλλοτριώθηκε ως προς τον τόπο του, εκείνος που αποξενώθηκε από τον χώρο, ανεξάρτητα εάν είναι ή όχι κάτοικος σ’ αυτόν.

Ο κτιστός τόπος λογίζεται ως κατοικία σε κάποια εκδοχή της ανάμεσα στις πολλές.

Η διαχείριση της κατοικίας μπορεί να είναι αυτή που κατά διαστήματα προκαλεί κρίσεις σε άλλους τομείς της ζωής. Λόγου χάρη, σήμερα στην Ευρώπη και εντονότερα σε κάποιες χώρες της όπως, ενδεικτικά,  στη Γερμανία ταλανίζει πάνω από εννέα εκατομμύρια άτομα το στεγαστικό πρόβλημα. Αυτό συμβαίνει λόγω της μείωσης του εισοδήματος και της αγοραστικής ικανότητας σε συνδυασμό με το υψηλό κόστος ενοικίου και αγοράς. Αλλού αυτό προκαλείται λόγω των τεχνασμάτων της "χρυσής βίζας" αλλού λόγω του εργασιακού μοντέλου της gig οικονομίας, που επιτρέπει τη νομαδική μετακίνηση σε τόπους υψηλής ζήτησης, αλλού λόγω της βραχυπρόθεσμης μίσθωσης κι αλλού επειδή απλώς αποτελεί περίσταση εκμετάλλευσης πάνω στις ατέλειες μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. Άλλωστε, η χρηματοπιστωτική κρίση του 2009 ξέσπασε με αφορμή την, δίχως θεμελίωση, υπερεπένδυση στο κτίσμα,  και εξαπλώθηκε δραματικά στην παγκόσμια οικονομία, αφού η κατοικία συνιστά όχι μόνο μέσον στέγασης αλλά και κερδοσκοπίας, πείτε το "επένδυση".

Ωστόσο, οι ρόλοι της κατοικίας πληθαίνουν επειδή έχουν ήδη ανακαλυφθεί πολλαπλές, αναγκαίες και μη, χρήσεις ή καλύτερα έχουν εφευρεθεί ευκαιρίες.

Η κατοικία άλλοτε ως σπίτι κι άλλοτε ως επαγγελματική στέγη είτε ως καταφύγιο άλλοτε ως κρησφύγετο, χώρος παρασκευής τροφής και πρωταρχική εστίαση συνδεδεμένη με όρους όπως διακύβευση, προίκα, επιτήδευμα και καταπίστευμα.

Για τη γεωγραφία, την κοινωνία και την οικονομία η φύση του κτίσματος ενέχει κυριαρχικούς ρόλους του ανθρώπου στη Γη και κάθε παράγωγο εξουσίας. 

Το κτίσμα συνδέεται με τον τίτλο και την ιδιοκτησία, είναι  σύνορο – όριο και ορισμός, είναι ενίσχυση της ύπαρξης, είναι υπόσχεση, είναι χώρος εργασίας και εμπορική έδρα. Σχετίζεται με όρους όπως συντελεστές δόμησης, αντικειμενική αξία, πολεοδομία, με το εντός και εκτός σχεδίου, με καλαισθησία, με αρχιτεκτονική, με δύναμη, με ματαιοδοξία (άλλωστε η Βαβέλ ήταν κτίσμα προσέγγισης και σύγκρισης με το θεϊκό μεγαλείο). 

Η υποθήκη της, ως η κύρια εγγύηση, αποτελεί πηγή δανεισμού, ωστόσο, η κατοικία ενέχει το ρόλο της φωλιάς ή ακόμη και της ερωτικής φωλιάς, του τόπου σύλληψης και γέννησης των ανθρώπων, του χώρου φιλοξενίας, του ξενοδοχείου, ενώ έχει υπάρξει ακόμη αιτία φονικού και βεντέτας όταν καταπατείται αλλά και  η σκέψη – σύμβολο του πολεμιστή ταυτισμένη με τον όρο πατρίδα! Νοσταλγία! Έννοια συνυφασμένη αποκλειστικά με την οικία, που περαιτέρω αποτελεί την ετυμολογική βάση μιας ιμπεριαλιστικής επιστήμης, αυτής της οικονομικής, ως της διαχείρισης των πραγμάτων του οίκου. 

Η κατοικία συνθήκη συνόλου και  συσπείρωσης – εστία, ενότητας, οσμής - αισθήσεων όπως ο πλανήτης μας αλλά και βάση απογείωσης για …αλλού! Εντούτοις, το ανέστιο επικεντρώνεται στην αναζήτηση μέλλοντος σε άλλο πλανήτη κατόπιν της κακοποίησης της εστίας  μετά από κατάχρηση, καθώς περιφρονούμε και αποδιώχνουμε την πυρηνική σχέση ατόμου και οίκου.

Η κατοικία, ως στοιχείο ταυτότητας του προσώπου, συνδέεται με την κοινωνική σχέση, "που μένεις;", ως στοιχείο μετάβασης σε νέα οικογενειακή "στέγη" καθώς επίσης ως κριτήριο ταξινόμησης αλλά και προσωπικότητας· το παραμύθι με τα τρία γουρουνάκια επενδύει στην ευφυΐα της ισχυρής κατασκευής και αποτελεί παραδειγματισμό.

Η κατοικία για την οικονομία αποτελεί υλικό κεφάλαιο, είναι πάγιο στοιχείο περιουσίας, για το δημόσιο υπολογίζεται ως πηγή φορολογικού εσόδου και τεκμήριο πλουτισμού του πολίτη, για τον οποίον είναι το ουσιώδες της διαγενεακής αναδιανομής. Η κατοικία αποτελεί διακριτό παράγοντα του οικονομικού συστήματος. Η αστικοποίηση, η συγκέντρωση και η αποκέντρωση συνάδει με την οικιστική δομή και ιστορικά επέδρασε στην ανάδειξη της μετάβασης στο καπιταλιστικό δράμα πριν μερικούς αιώνες. Η έλλειψή της οδηγεί σε φτώχεια έως εξαθλίωση και α-στεγία. Το είδος της είναι βασικό στοιχείο οικονομικής κατάστασης, είναι πολιτιστικό προϊόν. Το υλικό της πχ. τσιμέντο, πέτρα, ξύλο, γυαλί κλπ. επιδρά στο κλίμα ή προστατεύει από το ακραίο κλίμα· ήδη στις πλούσιες αλλά υπέρθερμες πόλεις τα κτίσματα βυθίζονται στη γη, στο χώμα – τρωγλοδύτες εκ νέου. 

Είτε ως Real Estate είτε ως η βάση των αναγκών της πυραμίδας του A. Maslow μπορεί να συνιστά την πρώτη κατοικία, την εξοχική κατοικία, τη νέα κατοικία είτε την Ιθάκη - προορισμό του Οδυσσέα πάντα θα έχει δύο αναπόσπαστους και αδιαπραγμάτευτους ρόλους. Και οι δύο είναι μεταφυσικοί, καθώς αφορούν στην κατοικία των Θεών στους ουρανούς αλλά και στους επί γης οίκους τους κι ο άλλος, ο συναπτός με την ματαιότητα, εκείνος της τελευταίας κατοικίας κάθε έμβιου που είναι απόλυτα ικανός να διαγράψει όλα τα παραπάνω μονομιάς.

Εκτείνοντας το βλέμμα  αγναντεύεις. 
Αγροικίες, κατοικίες επαύλεις και πανάκριβα στενόκουτα τύπου Άμστερνταμ – city. Όσο απέχει κανείς από την επίγνωση τόσο αναδεικνύει όλους τους παραπάνω ρόλους. Ωστόσο, κυρίαρχη αξία συμβαίνει να είναι η οικονομική. Η επένδυση των κυρίαρχων του πλούτου σε υψηλής ποιότητας οικήματα. Επειδή η κατοικία είναι ελάχιστα στέγη και περισσότερο πλούτος για τον ιδιώτη επενδυτή και πηγή εσόδων για το κράτος.

Οικειότητα – εξοικείωση! 

Άραγε, η τιμή και τα τετραγωνικά πόσο ταπεινά φαντάζουν και ταυτόχρονα πόσο αναγκαία για μια αξιοπρεπή καθημερινότητα κατά το σύντομο, προσωρινό πέρασμα από τον "τόπο"!

Κατά τον Χάιντεγκερ (Κτίζειν, κατοικείν, σκέπτεσθαι, εκδόσεις Πλέθρον 2008), 
"…ο ανέστιος είναι ο σύγχρονος άνθρωπος καθώς μετατρέπει τον κόσμο σε αντικείμενο μιας αυτάρεσκης διαύγασης και τεχνικής χειραγώγησης, καθώς μετατρέπει τα πράγματα σε αντικείμενα και τον εαυτό του σε αυτάρεσκο υποκείμενο που τα αξιοποιεί και τα εκμεταλλεύεται με βάση τις δικές του ανάγκες, η ικανοποίηση των οποίων έχει λάβει τη μορφή μιας κατηγορικής προσταγής." 

Η κατοικία μάς πονάει!

*Ο Δρ. Κωνσταντίνος V. Νικολόπουλος είναι συγγραφέας, καθηγητής Οικονομικών και Κοινωνικής Πολιτικής