Διλήμματα εξουσίας και αχρείαστοι δισταγμοί

Του Νίκου Κασκαβέλη

Τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, μετά από τα δύσκολα χρόνια της οικονομικής κρίσης, γινόμαστε μάρτυρες παράδοξων συμπεριφορών στα πολιτικά πράγματα. Από την απαρχή της πολιτικής επιστήμης (στα νεότερα χρόνια, με την εμφάνιση του κομματικού φαινομένου) τα πράγματα ήταν λίγο πολύ ξεκάθαρα. Από τον ορισμό της έννοιας, τα κόμματα είναι μηχανισμοί που σκοπό έχουν την κατάληψη και άσκηση της πολιτικής εξουσίας. Η ίδια η πολιτική διαδικασία, όπως εξελίσσεται καθημερινά, είναι ο στίβος της μάχης, την έκβαση της οποίας, περιοδικά, κρίνει η απόφαση του κυρίαρχου λαού. 

Όλα λοιπόν τα κόμματα, θεωρητικά, έχουν τον ίδιο στόχο. Να καταλάβουν την εξουσία και να κυβερνήσουν, εφαρμόζοντας το Πρόγραμμά τους, δηλαδή πολιτικές που εκφράζουν τις κοινωνικές εκείνες δυνάμεις που τα στήριξαν και τα έφεραν στη θέση αυτή. Αυτά τα λίγο-πολύ γνωστά, έχουν κάπως διασαλευτεί. Εκτός του ότι δεν είναι πλέον εντελώς ξεκάθαρες οι κοινωνικές δυνάμεις που στηρίζουν τον κάθε χώρο, μια και έχουν μπερδευτεί τόσο τα κοινωνικά όρια, όσο και οι πολιτικές που το κάθε κόμμα υπηρετεί (οι βασικές αρχές του κάθε χώρου είναι περίπου οικουμενικές αξίες, όπως τόσο πχ το κοινωνικό κράτος, όσο και η ελεύθερη οικονομία), ακόμα και τα κόμματα δεν μοιάζουν και τόσο πρόθυμα να κάνουν αυτό που ο (θεωρητικός) προορισμός τους, επιβάλλει. Να αναλάβουν δηλαδή την εξουσία, ή έστω το μερίδιο που τους αναλογεί. 

Και εάν δεν γίνεται αμέσως αντιληπτό αυτό, αν δούμε τι συμβαίνει τα τελευταία χρόνια θα το καταλάβουμε. Από τον πρώτο καιρό της οικονομικής κρίσης, με τις πολιτικές που εν πολλοίς προέκυπταν ως αναγκαιότητα από τα Μνημόνια διάσωσης της οικονομίας και ενώ ήταν πασιφανές πως για την εφαρμογή τους, γρήγορα και αποτελεσματικά, θα ήταν αναγκαία μια σύμπραξη περισσότερων δυνάμεων (όπως έγινε και αλλού), δεν ήταν πολλοί οι πρόθυμοι. Υπήρχε βέβαια η "δικαιολογία" του πολιτικού κόστους ή και της έλλειψης πατρότητας των ανωτέρω πολιτικών. Ναι, αλλά η χώρα, τότε και πάντα, χρειαζόταν καπετάνιο και μάλιστα ντόπιο. Εκτός αν, επίσημα παραδεχόμαστε πως δεν μπορούμε μόνοι να διαχειριστούμε το "πλοίο" μας και πέρα από εγχειρίδιο, χρειαζόμαστε και αλλοδαπό καπετάνιο. 

Τα κόμματα, με τη σειρά τους, προσήλθαν τελικά στη διακυβέρνηση, μια και η αναγκαιότητα υπήρξε ακαταμάχητη. Οι όλες δε αναταράξεις από την εποχή, άλλαξαν το γνωστό σκηνικό. Παρελθόν η παντοδυναμία 2 κομμάτων, με άθροισμα άνω του 80%, νέα κατάσταση ο πολυκερματισμός, τα κόμματα ευκαιρίας/διαμαρτυρίας και άλλα παρόμοια. Κυρίως όμως, έμεινε ως κληρονομιά μια καινοφανής αντίληψη: η διστακτικότητα ή δυσανεξία στη συμμετοχή στην διακυβέρνηση του τόπου. Πολλοί το αποδίδουν στην έλλειψη κουλτούρας συνεργασίας, που υπάρχει αλλού, αλλά και αυτή για να δημιουργηθεί, πρέπει να πατήσει σε ιστορικά προηγούμενα. Άλλωστε, είχαμε συνεργατικά παραδείγματα την τελευταία δεκαετία και έφεραν κάποια αποτελέσματα (προς αξιολόγηση). 

Αυτό που έχει περάσει στην αντίληψη ολόκληρων χώρων (πέραν εκείνων που, εθιμικά, απλώς δεν κυβερνούν) είναι πως η συμμετοχή στη διακυβέρνηση είναι επιζήμια. Έχει κόστος και καλό είναι να αποφεύγεται. Ας βγάλει άλλος τα κάστανα από τη φωτιά. Είναι απείρως ευκολότερο και βέβαια πιο ευχάριστο, να έχει κάποιος τα όποια προνόμια από τη νομή θέσεων (οιονεί) εξουσίας, από τα κοινοβουλευτικά έδρανα, ασκώντας ανέξοδη κριτική, παρά να πασχίζει να βρει λύσεις σε πολύπλοκα προβλήματα, αντιμέτωπος με τα πολυδαίδαλα θέματα μιας πραγματικότητας που απαιτεί πλήρη επάρκεια και εγρήγορση. Πίσω από διάφορες δικαιολογίες και ακροβατικούς συλλογισμούς, κόμματα με διαμετρικά αντίθετο παρελθόν, ούτε καν συζητούν ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Κρατούν μακριά "το ποτήριον τούτο". Όταν δε ερωτηθούν, δεν λένε σαφώς τι επιλέγουν. Δεν μιλούν για κάποια άλλη συνεργασία, δε λένε "όταν γίνουν εκείνα αυτοδύναμα", το αφήνουν "φλου". Όταν οι συνθήκες είναι πιο ώριμες… 

Με ποιον, ποιος; Αυτά είναι πολυτέλειες, τα αφήνουμε για τους αναλυτές. Ναι, αλλά η χώρα πρέπει να κυβερνάται και τελικά κυβερνάται από εκείνους που θέλουν και μπορούν. Και εκεί έρχεται το επόμενο δίλημμα, που τίθεται στους πρόθυμους εκείνους, που έχουν λάβει την εντολή: μήπως όντως είναι βαρύ και έχει δυσανάλογο κόστος το "κυβερνάν"; Μήπως η εφαρμογή ενός Προγράμματος είναι ιδιαίτερα επώδυνη και απλώς έχει τη συνέπεια της φθοράς και της νομοτελειακής επαναφοράς στην εξουσία των "άλλων"; Η απάντηση είναι και "ναι" και "όχι" και "εξαρτάται". 

Πρώτα απ’ όλα η εφαρμογή μιας πολιτικής, εάν γίνει σωστά, θα ικανοποιήσει εκείνους στο όνομα των οποίων εφαρμόζεται και θα δυσαρεστήσει άλλους που "ξεβολεύονται". Οι τελευταίοι βέβαια συνήθως φωνάζουν πιο δυνατά από τους άλλους και φαίνονται περισσότεροι, ίσως και ισχυρότεροι απ' ό,τι αληθινά είναι. Κι αυτό μπορεί να "νοθεύσει" πολιτικές, με αποτέλεσμα, τελικά ούτε οι πρώτοι να είναι ικανοποιημένοι, από μία στο περίπου και πάντως "νερωμένη", πολιτική.  Η δημοκρατία φυσικά είναι δυναμικό πολίτευμα, στο οποίο όλοι και διαρκώς μπορούν να διεκδικούν και να διαπραγματεύονται. Αλλά, η Κυβέρνηση είναι ο αλχημιστής εκείνος που πρέπει να παράγει το ικανοποιητικό μείγμα που θα φέρνει αποτέλεσμα. 

Για την παρούσα Κυβέρνηση, μετά τη θριαμβευτική επανεκλογή της και πέρα από τη διαχείριση κρίσεων (με αναφορά κυρίως στην προηγούμενη κυβερνητική περίοδο), καθαρά σε επίπεδο πολιτικής, είχαμε το εξής αντιφατικό: τους πρώτους μήνες διακυβέρνησης κατηγορήθηκε για σχετική αδράνεια και επανάπαυση. Σημάδια αμηχανίας ή έλλειψης δυναμισμού. Κάτι που φάνηκε με μια κάποια κάμψη ποσοστών. Στη συνέχεια όμως ήρθε η εφαρμογή αλλεπάλληλων πολιτικών, κάποιων μάλιστα ριζοσπαστικών. Και σε αυτήν την περίπτωση, οι διάφοροι αναλυτές εστίασαν στη φθορά από την ψήφιση αυτών των αλλαγών. Γίνονται και τα δύο; Φθορά στην αδράνεια, φθορά στην εφαρμογή; Και μάλιστα σε διαφορετικά κόμματα, αντίστροφη πορεία. 

Για το ΠΑΣΟΚ για παράδειγμα, η στάση του τόσο στα ομόφυλα ζευγάρια, όσο και στα ιδιωτικά Πανεπιστήμια, θεωρήθηκε πως έφερε φθορά (η μη ομόθυμη στήριξη). Αντίθετα, για την Κυβέρνηση, θεωρείται πως αυτά τα ίδια θέματα της κόστισαν εκλογικά. Πώς εξηγούμε τις αντιφάσεις; Και τελικά θέλουμε και πόσο τις αλλαγές; Μήπως πολλοί από όσους φωνάζουν πως "τίποτε δεν αλλάζει", είναι οι ίδιοι που θα πετάξουν τον πρώτο λίθο, όταν κάτι πάει να αλλάξει; Σίγουρα, η καλύτερη δυνατή ενημέρωση -κάτι που αγγίζει και την ευθύνη των ΜΜΕ, του πολίτη και βέβαια των κομμάτων- μπορεί να τα αμβλύνει αυτά. Και ακόμα πιο σίγουρα, δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς πως η πολιτική είναι στίβος μάχης, ενίοτε συναινέσεων, πάντως κινούμενη άμμος και σύγκρουση συμφερόντων.

Κανείς και ποτέ δεν έμεινα για πάντα στο άρμα της εξουσίας και αυτό είναι θετικό. Η εναλλαγή, όταν γίνεται ώριμα και ομαλά, εισφέρει στην ποιότητα της δημοκρατίας. Αλλά ακόμα και αν κάποιος απομακρύνεται συγκυριακά από την εξουσία, στην Ιστορία κρίνεται από τη συνολική του προσφορά, δηλαδή το έργο του. Όχι την αποφυγή μαχών, όχι την αδράνεια. Κυβερνήσεις που κάποια στιγμή καταψηφίστηκαν (νομοτελειακό), έμειναν στη διεθνή ή εγχώρια ιστορία για τις αλλαγές που έφεραν, που στην εποχή τους μπορεί και να μην ήταν πάνδημα δημοφιλείς. Και αυτές οι αλλαγές, είναι και η προίκα που αφήνουν στον πολιτικό τους χώρο για το μέλλον. Το πιο βαρύ τους brand. Όλοι έχασαν εκλογές, αλλά η ΝΔ ακόμα μιλά για την ευρωπαϊκή της κατεύθυνση και προτεραιότητα, το ΠΑΣΟΚ για το ΕΣΥ ή το ΑΣΕΠ. Συγκυριακά, ο Ελ. Βενιζέλος καταψηφίστηκε αμέσως μετά τη Συνθήκη των Σεβρών, ο Τσώρτσιλ μετά τη νίκη στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ιστορία όμως δεν έμεινε σε αυτά. 

Επομένως, εκείνος που έχει το προνόμιο του "κυβερνάν", επειδή ο λαός σχετικώς αποφάσισε και τον τίμησε, στην ουσία δεν (πρέπει να) έχει δίλημμα. Θα εφαρμόσει την πολιτική που εγκρίθηκε, θα φέρει τις αλλαγές που προκρίνει και όλα τα υπόλοιπα είναι στο χέρι της κοινωνίας. Ακόμα και ο χρόνος που τελικά θα του παραχωρήσει να παραμείνει στο τιμόνι. Χρόνος που παρατείνεται βεβαίως, όταν άλλοι υποψήφιοι καπετάνιοι κρύβονται, ή δεν έχουν άποψη για το δρομολόγιο.

*Δικηγόρος (ΜΔΕ, MSc)