Εξέλιξη-σταθμός για το ενωσιακό Δίκαιο Ανταγωνισμού - Πώς επηρεάζονται Αγορές και Επιχειρήσεις

Του Βασιλείου Μπέκα 

Στις 8 Φεβρουαρίου 2024, σημειώθηκε μια εξέλιξη-ορόσημο για το κοινοτικό δίκαιο ανταγωνισμού, καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΚ) υιοθέτησε την "Αναθεωρημένη Ανακοίνωση Ορισμού Αγοράς” (revised Market Definition Notice) με την οποία επικαιροποιείται ο ορισμός της "αγοράς" και εισάγονται νέα εργαλεία και κριτήρια για την αξιολόγηση των "παικτών" σε μία αγορά. 

Η Αναθεωρημένη Ανακοίνωση συνιστά μία εύλογη  - και μάλλον καθυστερημένη - προσαρμογή στις αλματώδεις κοινωνικές, οικονομικές και τεχνολογικές μεταβολές που έχουν σαφώς λάβει χώρα από το 1997  - όταν διαμορφώθηκε η αρχική Ανακοίνωση – έως και σήμερα. 

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο ρόλος που διαδραματίζει ο ορισμός των εννοιών της "αγοράς" και του "μεριδίου αγοράς" είναι κομβικός κατά την αξιολόγηση αλλά και την αντιμετώπιση κρίσιμων ζητημάτων που νοθεύουν ή ενδέχεται να νοθεύσουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό, όπως η διαμόρφωση μονοπωλίων, η καταχρηστική εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης μίας επιχείρησης κ.α. 

Οι κύριες τομές που φέρει η Αναθεωρημένη Ανακοίνωση συνοψίζονται στα εξής:

Ψηφιακές αγορές και οικοσυστήματα

Βρισκόμαστε σε μια άλλη εποχή, εν σχέσει με το 1997, όσον αφορά στην εξέλιξη του ψηφιακού σύμπαντος. Η Αναθεωρημένη Ανακοίνωση επιχειρεί να γεφυρώσει το χάσμα, παρέχοντας εμπεριστατωμένη καθοδήγηση για τον καθορισμό της "αγοράς" στις ψηφιακές αγορές, αναγνωρίζοντας τους περιορισμούς των παραδοσιακών δοκιμών σε πλατφόρμες πολλαπλών πλευρών (π.χ. συστήματα καρτών πληρωμών και πλατφόρμες που χρηματοδοτούνται από διαφημίσεις). Επιβεβαιώνεται η ανάγκη για εναλλακτικές λύσεις αξιολόγησης, ιδίως σε αγορές όπου τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες προσφέρονται χωρίς χρηματικό αντίτιμο. Έτσι αντί του τεστ SSNIP (SMALL SIGNIFICANT NON-TRANSITORY INCREASE IN PRICE) το οποίο εστιάζει σε προς τα άνω μεταβολές της τιμής, εισάγεται το τεστ SSNQD (SMALL SIGNIFICANT NON- TRANSITORY DECREASE OF QUALITY), το οποίο εστιάζει στην επί τα χείρω μεταβολή της ποιότητας.  Παρόμοιες αρχές εφαρμόζονται για τον ορισμό αγορών σε ψηφιακά οικοσυστήματα.

Αγορές έντασης καινοτομίας

Καθώς η καινοτομία έχει εξελιχθεί σε κομβικό παράγοντα στον σημερινό επιχειρηματικό κόσμο, εισάγονται ειδικές αρχές για την ερμηνεία των αγορών που δίδουν έμφαση στην καινοτομία και χαρακτηρίζονται από συχνή και σημαντική έρευνα και ανάπτυξη (R&D). Η Αναθεωρημένη Ανακοίνωση παρέχει εκτενή καθοδήγηση σχετικά με την αξιολόγηση ενός υπό ανάπτυξη καινοτόμου προϊόντος, τη θέση του στην αγορά, τη γεωγραφική του οριοθέτηση, την ύπαρξη συνάφειας ή μη με άλλα ήδη υπάρχοντα προϊόντα κ.α.

Έμφαση σε μη τιμολογιακά χαρακτηριστικά 

Ο όρος "μη τιμολογιακά χαρακτηριστικά" αναφέρεται σε χαρακτηριστικά μη σχετιζόμενα με την τρέχουσα τιμή, τα οποία θα μπορούσαν να επηρεάσουν την ανάγκη για μια υπηρεσία ή ένα προϊόν και τη ζήτηση σχετικά με αυτό.  Τέτοια χαρακτηριστικά είναι η καινοτομία, η αντιλαμβανόμενη αξία από την εικόνα μιας μάρκας, η ανταπόκριση σε συγκεκριμένες ανάγκες (όπως η ανθεκτικότητα, η υιοθέτηση φιλικών προς το περιβάλλον διαδικασιών παραγωγής ενός προϊόντος κ.λπ.), τα χρησιμοποιούμενα κανάλια διανομής και πλήθος άλλων παραγόντων. Η Αναθεωρημένη Ανακοίνωση υπογραμμίζει τη σημασία αυτών των μη τιμολογιακών χαρακτηριστικών για τον ορισμό των σχετικών αγορών.

Μερίδια αγοράς

Υιοθετείται για πρώτη φορά μια διαφοροποιημένη προσέγγιση όσον αφορά στη χρήση των μεριδίων αγοράς, ως μέσου αξιολόγησης της ανταγωνιστικής ισχύος μιας εταιρείας. Τα μερίδια αγοράς αντιμετωπίζονται ως χρήσιμος αλλά όχι και ως μοναδικός δείκτης ισχύος μίας εταιρείας, ιδίως όταν πρόκειται για δυναμικές αγορές, με έντονα χαρακτηριστικά καινοτομίας, με παρουσία νεοφυών εταιρειών που έχουν ραγδαία εξελισσόμενη δυναμική  κ.α. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να βασιστεί σε εναλλακτικούς ή και σε εναλλακτικούς δείκτες, ώστε να αξιολογήσει την πραγματική θέση μίας εταιρείας, τον πραγματικό αντίκτυπο μίας συγχώνευσης κτλ. Αξίζει μάλιστα εδώ να αναφερθεί και το γεγονός ότι πλέον σε τέτοιες ή ανάλογες περιπτώσεις εταιρειών, η αξιολόγηση του μεριδίου αγοράς δεν στηρίζεται τόσο σε ιστορικά στοιχεία διαμόρφωσής του, αλλά κυρίως στην εξέλιξη που αυτό αναμένεται να παρουσιάσει στο εγγύς μέλλον.

Παγκόσμιες αγορές

Η Αναθεωρημένη Ανακοίνωση, αναγνωρίζοντας ότι σε ένα παγκοσμιοποιημένο σύστημα διαμορφώνονται συνθήκες παγκόσμιας αγοράς για σχεδόν κάθε προϊόν ή υπηρεσία, παρέχει λεπτομερείς οδηγίες για την εξέταση κρίσιμων παραγόντων όπως το γεωγραφικό εύρος προσφοράς ενός προϊόντος ή μίας υπηρεσίας, οι όροι προσβασιμότητας των καταναλωτών σε αυτά κ.α. Έμφαση επίσης δίδεται στον ορισμό της έννοιας της "σχετικής αγοράς", ιδίως όταν προκύπτουν δεδομένα μετάβασης μίας εταιρείας προς την παγκόσμια αγορά.

Η αναθεωρημένη Ανακοίνωση συνιστά ένα σημαντικό βήμα προς τη θετική κατεύθυνση. Εντούτοις υπάρχει ακόμη αρκετός χώρος, ώστε να γίνουν και περαιτέρω βήματα, με στόχο την όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση των ζητημάτων που άλλοτε με περισσότερο και άλλοτε με λιγότερο ξεκάθαρο τρόπο νοθεύουν τον ελεύθερο και υγιή ανταγωνισμό στην Ε.Ε. 

Ο κ. Βασίλης Μπέκας είναι Δικηγόρος Παρ' Αρείω Πάγω και Founding Partner, Bekas & Associates Law Offices