Η αυτοεπιβαλλόμενη ανωριμότητα ενός άβουλου χαμένου

Του Θοδωρή Γιάνναρου

Ένα γράμμα αφύπνισης του Καντ από το μακρινό παρελθόν, με αφετηρία το σημερινό Καλίνινγκραντ, με τίτλο "Η ηθική”, που ουσιαστικά μπαίνει στη σφαίρα ενός καθολικού νόμου και η συναισθηματική της διάσταση μένει σε αρκετά χαμηλότερο επίπεδο, και μαζί με τη "νόηση” αποτελούν τα δύο κυρίως δόγματα-πυλώνες που μας κάνουν άξιους να χαιρόμαστε τη ζωή μας, μου έδωσε την ώθηση να ασχοληθώ σήμερα με τον "διαφωτισμό” και τη "νόηση” στις περίεργες ομολογουμένως εποχές που ζούμε!

Αν συνδεθεί κατά κάποιον τρόπο ο ορθολογισμός με τον εμπειρισμό, θα αρχίσει η κριτική και η αμφισβήτηση της μεταφυσικής φιλοσοφίας με το βλέμμα να στρέφεται πέρα από την οντολογία, στην επιστημολογία, έχοντας ως κέντρο τη γνώση και τη νόηση, όπου πάντα θα μπορεί κανείς να μαθαίνει και να γνωρίζει, σε πρώτη φάση χρησιμοποιώντας τις "αισθήσεις”, στη συνέχεια με τη συνδρομή της "ευφυίας” και στο τέλος με τον "νου”, όπου βέβαια προαπαιτούμενο είναι η γνώση…

Από την άλλη, η "τεμπελιά” υπό μια άλλη έννοια και η "δειλία” αποτελούν τις δύο κυρίως αιτίες για τις οποίες η πλειοψηφία των πολιτών εξακολουθούν και παραμένουν ανώριμοι και χρησιμοποιούν ασυναίσθητα κάποιους άλλους ως καθοδηγητές στη ζωή τους. Τελικά, είναι μάλλον πολύ εύκολο να παραμένει κάποιος ανώριμος ακόμη και μέχρι τα βαθιά γεράματα και ίσως να πεθάνει ανώριμος. 

Η αλήθεια είναι πως εάν κάποιος διαθέτει κάποια βιβλία…, αυτά, αυτόματα, μετατρέπονται σε "άποψή” του, το κήρυγμα ενός ιερωμένου θα μετατραπεί σε "συνείδησή” γι’ αυτόν, ενώ ένας γιατρός παίρνει τον ρόλο εκείνου που θα του "υποδεικνύει” πώς πρέπει να ζει, πόσο είναι υγιές να αθλείται, τι πρέπει να τρώει και τι να αποφεύγει… 

Αν όντως έτσι έχουν τα πράγματα, ποιος είναι άραγε ο λόγος να καταβάλλει ο ίδιος προσπάθεια. Θα ήταν ανόητο και ανούσιο, σκέφτεται, με το υποσυνείδητο που τον καθοδηγεί αθέατο να τον κάνει να νιώθει πως δεν χρειάζεται να σκέφτεται ο ίδιος, τη στιγμή που διαθέτει τα απαραίτητα χρήματα για να πληρώνει άλλους να σκέφτονται γι’ αυτόν - άλλοι λοιπόν θα αναλάβουν την εργασία αυτή… αντ´ αυτού. 

Έτσι όμως, αποδεικνύεται ξεκάθαρα και πέραν πάσης αμφιβολίας πως γίνεται όντως υπερβολικά δύσκολο για κάποιον να ενεργήσει από μόνος του…, να πάρει ο ίδιος αποφάσεις και να κάνει ανάλογες κινήσεις, με αποτέλεσμα η ανωριμότητα να γίνει η φύλαξη που τον συνοδεύει - η αληθινή του φύση. Έχει βολευτεί μάλλον τόσο πολύ από αυτήν την κατάσταση στην οποία βρίσκεται, που όσο αυτή διαρκεί, είναι παντελώς ανίκανος να χρησιμοποιήσει τον δικό του νου, μιας και κανένας δεν τον έχει ποτέ παρακινήσει να επιχειρήσει κάτι τέτοιο. Είναι τρελό μεν αλλά από την άλλη πραγματικά αληθινό και συνάμα ιδιαίτερα απογοητευτικό!

Ο κόσμος φαίνεται ευτυχισμένος, ειδικά όταν ακολουθεί τις ιδέες, τα ήθη και τα έθιμα της κοινωνίας στην οποία γεννήθηκε, μεγάλωσε και ζει. Είναι η Εκκλησία, η Δημοκρατία, η Μοναρχία ή ακόμα και η Απολυταρχία και όπως φαίνεται οι πολίτες αδυνατούν να μεταβάλλουν την ανωριμότητά που τους μεταλαμπαδεύτηκε, ώστε να μπορέσουν να προχωρήσουν οι ίδιοι και να μην αισθάνονται άβολα όταν πρέπει να σκέφτονται ελεύθερα και αυτόνομα. 

Όμως, υπάρχει ένα εμπόδιο που πρέπει να υπερπηδηθεί…, διότι ακόμα και αν καταφέρουν να διώξουν μακριά τις ντιρεκτίβες, τους κανόνες, τα δόγματα και τις συνήθειες που έχουν απορροφηθεί και γκραβουραριστεί στο υποσυνείδητο που καθοδηγεί καθέναν από εμάς, θα εξακολουθήσουν να παραμένουν "κολλημένοι” σε αόρατες εντολές (κανόνες του Παβλόφ), τις οποίες ασυναίσθητα ακολουθούν, για τον απλό λόγο πως δεν έχουν ποτέ ασχοληθεί να καλλιεργήσουν τον δικό τους νου και να αποκτήσουν τη δική τους νόηση! 

Το κλειδί για να σπάσουν αυτές οι αλυσίδες και να αποκοπούν τα όποια βαρίδια κρατούν τους πολίτες δέσμιους της νοητικής τους ανωριμότητας είναι μόνο η "νόηση”, που είναι απαραίτητο να βελτιωθεί, ώστε να σπάσουν τα δεσμά που τους κρατούν αγκιστρωμένους στις επίκτητες συνήθειες και σε επιβαλλόμενους τρόπους ζωής!

Σίγουρα κάπου υπάρχει η ελπίδα ότι όλοι… κάποια στιγμή θα μπορέσουν να γίνουν αυτόνομα και ανεξάρτητα σκεπτόμενα άτομα, εφόσον βέβαια πιστέψουν ότι είναι ελεύθεροι να το πράξουν. Ευτυχώς, στον βαρετό και νορμαρισμένο κόσμο που ζούμε, πάντα θα υπάρχουν κάποιοι που ενεργώντας οι ίδιοι για τους εαυτούς τους, θα συνδράμουν έμμεσα και τους υπόλοιπους, εμάς δηλαδή, να βελτιωθούν καλλιεργώντας τον δικό τους νου!

Η εποχή του διαφωτισμού ήταν ένα πνευματικό και φιλοσοφικό κίνημα που εμφανίστηκε στην Ευρώπη τον 17ο και τον 18ο αιώνα, με παγκόσμιες επιρροές και επιδράσεις. Πολλά άλλαξαν από τότε και πολλά θα αλλάξουν στη συνέχεια. Αυτήν τη χρονική περίοδο, δεν ζούμε βέβαια μια περίοδο φώτισης, αλλά μια περίοδο δεύτερου διαφωτισμού, μιας και όπως έχουν διαμορφωθεί οι κοινωνίες, ακόμη αδυνατούν τόσο ως σύνολο, όσο και ως άτομα να αντιληφθούν και να κατανοήσουν τα πράγματα χωρίς την ανάγκη εξωτερικής καθοδήγησης. Ευτυχώς, εμφανίστηκαν αρκετές αποχρώσες ενδείξεις ότι όλα αυτά τα εμπόδια σταδιακά ελαττώνονται… και οι άνθρωποι σταδιακά αλλάζουν, προκειμένου να γίνει εφικτό να αλλάξουν τα πράγματα…

Όμως, για να υπάρξει φώτιση και βελτίωση του νου, είναι αναγκαία η ελευθερία στη νόηση και μέσω αυτής στην αμφισβήτηση! Δεν μπορεί να έρχεται ο παπάς και να διατάζει: "Μην τολμήσεις να αμφισβητήσεις. Σκάσε και πίστεψε!”. Δεν γίνεται τα παιδιά να στρατεύονται για να υπηρετήσουν την πατρίδα και να έρχεται ο οποιοσδήποτε άξεστος βαθμοφόρος και να ουρλιάζει: "Βούλωσέ το, και υπάκουσε… μάζευε γόπες”! Δεν γίνεται να έρχεται ο οποιοσδήποτε τυχαίος υπουργός Οικονομικών και να διαμηνύει: "Μην τολμήσετε να αμφισβητήστε το χαράτσι! Σκάστε και πληρώστε!”. Δεν μπορεί ένας τυχαίος Τσίπρας να περιφρονεί το δημοψήφισμα που ο ίδιος διενήργησε, μετά να κάνει το κρέας ψάρι και να λέει: "Σκάστε και αποδεχτείτε το…”. Δεν μπορεί ο κάθε Μητσοτάκης να περιφρονεί τις αρχές του κόμματος που υπηρετεί και να το μεταλλάσσει σε κάτι που δεν είναι και να διαμηνύει: "Υπακούστε γιατί θα σας διαγράψω”… Δεν μπορεί μια οποιαδήποτε ΠτΔ που προέκυψε όπως προέκυψε, να τα πίνει και να χορεύει πανηγυρίζοντας για ένα νομοθέτημα-έκτρωμα για το οποίο οι πολίτες διαφωνούν και στο τέλος με μια αναιδή συμπεριφορά να υπονοεί προς όσους διαφωνούν: "Καταπατώ όποτε θέλω τους κανόνες της Προεδρίας της Δημοκρατίας! Εσείς κλείστε το στόμα σας και προσκυνήστε στο Μεγαλείο μου...”.

Αυτό που ονομάζουμε Θεός, φίλες και φίλοι, δεν είναι ο νους, αλλά το αίτιο ύπαρξης του νου…, δεν είναι κάποιο ισχυρό πνεύμα, αλλά η αιτία που υπάρχει πνεύμα…, δεν είναι φως, αλλά το αίτιο ύπαρξης του φωτός… Μόνο μία πειθαρχημένη Κεντρική Αρχή ή και Παγκόσμια, που θα είναι από τη φύση της φωτισμένη, την οποία δεν θα την ακολουθούν φαντάσματα και σκιές, θα τολμούσε να δηλώσει αυτό που οι σημερινές δημοκρατίες δεν πρόκειται ποτέ να παραδεχτούν: "Αμφισβητήστε ότι θέλετε και όσο θέλετε, αλλά στο τέλος υπακούστε!”.

Τελικά, το ζητούμενο μάλλον δεν είναι άλλο, από την ανάδυση των πολιτών από την αυτοεπιβαλλόμενη ανωριμότητα στην οποία έχουν καταδικαστεί να ζουν! Μόνο τότε θα υπάρξει πραγματικός δεύτερος διαφωτισμός και επιτέλους φώτιση για όλους μας…