Ιδιωτικά ΑΕΙ: Μεταρρύθμιση, Απορρύθμιση ή Διαρρύθμιση;

Του Ιωάννη Κομίνη

Στον ελεύθερο κόσμο που ζούμε δεν μπορεί να απαγορευτεί σε μία ομάδα ανθρώπων να ασκούν εκπαιδευτική/ερευνητική δραστηριότητα σε αμιγώς ιδιωτικό επίπεδο, ανεξαρτήτως ποιότητας. Τόσο η χαμηλή, όσο και η υψηλή ποιότητα σε μία τέτοια δραστηριότητα είναι ελεύθερη επιλογή. Eίναι προφανές ότι πρέπει να απελευθερωθεί πλήρως η ανώτατη παιδεία. Όμως ο τρόπος που ξεκινάει η υποτιθέμενη μεταρρύθμιση προκαλεί προβληματισμό. 

Ένα θεμελιώδες σημείο είναι η ηχηρή απουσία ρητής αντίθεσης σε οποιαδήποτε σχέση εναγκαλισμού ιδιωτικών ιδρυμάτων με το ελληνικό κράτος και το δημόσιο χρήμα. Το αντίθετο θα είναι απλά καταστροφικό. Για τα ελληνικά ανθρωπολογικά δεδομένα, ιδιωτικός τρόπος λειτουργίας τροφοδοτούμενος με δημόσιο χρήμα είναι συνταγή που οδηγεί σε παρακμιακές καταστάσεις.

Μία ορατή και φιλική προς εναγκαλισμούς "ρωγμή" ήδη περιλαμβάνεται στο νομοσχέδιο που ανακοινώθηκε, το οποίο προβλέπει ισχυρό έλεγχο των ιδιωτικών ΑΕΙ από την Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ). Για παράδειγμα, το νομοσχέδιο προβλέπει (το λέει έμμεσα) ότι καθηγητές των δημόσιων ΑΕΙ θα μπορούν να διδάσκουν παράλληλα σε ιδιωτικά ιδρύματα. Άρα η ΕΘΑΑΕ, που απαρτίζεται κατά κύριο λόγο από καθηγητές δημόσιων ΑΕΙ, θα ασκεί ποιοτικό έλεγχο στα ιδιωτικά ΑΕΙ, από τα οποία θα μπορούν να μισθοδοτούνται και καθηγητές των δημόσιων ΑΕΙ. Όχι και το πιο διαφανές ξεκίνημα... Το ζητούμενο δεν είναι να τεθούν απαγορεύσεις, αλλά να μειωθεί δραστικά ο εναγκαλισμός του κράτους και των ολιγομελών "ανεξάρτητων αρχών" με τα νέα ιδρύματα, και κατ’ επέκταση ο εν δυνάμει έλεγχος των νέων ιδρυμάτων από υφιστάμενες "δομές" ελέγχου που ατυχώς έχουν παγιωθεί στον ακαδημαϊκό χάρτη της χώρας.

Η υποτιθέμενη ανάγκη ποιοτικού ελέγχου των ιδιωτικών ΑΕΙ κατά βάση προκύπτει από τα  "επαγγελματικά δικαιώματα", το πώς δηλαδή οι απόφοιτοι των ιδιωτικών ΑΕΙ θα τοποθετούνται στην αγορά εργασίας σε σχέση με τους απόφοιτους των κρατικών ΑΕΙ. Το επιχείρημα αυτό είναι παιδαριώδες. Είναι σα να σχεδιάζουμε να ανοίξουμε τις μετακινήσεις με εναέρια μέσα, αλλά απαιτούμε από αυτά την εφαρμογή του ΚΟΚ που ορίστηκε πριν 50 χρόνια για τα αυτοκίνητα. Μα η έννοια των επαγγελματικών δικαιωμάτων είναι από μόνη της οπισθοδρομική. Θέλουμε "ελεύθερη αγορά" που κρίνει ανεξάρτητα με βάση την αριστεία όπως τη νοεί η "αγορά", ναι ή όχι;  Ή κάνουμε σχεδιασμό στη βάση ότι το ελληνικό δημόσιο θα είναι εσαεί ο κύριος οικονομικός παίκτης;

Το έντονο ενδιαφέρον που υπάρχει στο νομοσχέδιο για τον "ποιοτικό έλεγχο" των ιδιωτικών ΑΕΙ κρύβει μερικές ακόμα πτυχές. Πρώτον, κρύβει την παραδοχή ότι ο δημόσιος τομέας θα καταλήξει να διαπλέκεται με τα ιδιωτικά ιδρύματα, και άρα, αν δεν υπάρχει "έλεγχος ποιότητας", ο δημόσιος τομέας θα καταλήξει να επιλέγει αποφοίτους ιδιωτικών ΑΕΙ "χαμηλών προσόντων".  Δεύτερον, και σε σύζευξη με το προηγούμενο, ξεκινάει με την υπόθεση εργασίας ότι τα ιδιωτικά ΑΕΙ όντως θα κυλήσουν νομοτελειακά προς τη χαμηλή ποιότητα. 

Τα παραπάνω συμπεράσματα προκύπτουν με απλή λογική συνεπαγωγή και τεκμηριώνονται επιπλέον από τα εξής. Πρώτον, όπως συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο, ο ιδιωτικός τομέας είναι σε θέση να επιλέγει εργαζόμενους χωρίς βοήθεια από "σφραγίδες ποιότητας" του κράτους. Αντίστοιχα, αν το κράτος θεωρούσε ότι ο δημόσιος τομέας θα κάνει σοβαρή επιλογή εργαζομένων, τότε δεν θα το απασχολούσε οιοσδήποτε ποιοτικός έλεγχος ιδιωτικών ΑΕΙ και η πιθανή ροπή αυτών προς τη χαμηλή ποιότητα, γιατί απλούστατα υπάρχει τεράστια προσφορά αποφοίτων δημόσιων ΑΕΙ, που υποτίθεται έχουν τη "σφραγίδα ποιότητας" του κράτους. 

Τέλος, αν το κράτος έχει ήδη προεξοφλήσει ότι τα ιδιωτικά ΑΕΙ θα ρέπουν προς τη χαμηλή ποιότητα, όπως προκύπτει από τις παραπάνω λογικές συνεπαγωγές, το συγκεκριμένο νομοσχέδιο (μάλιστα, κανένα νομοσχέδιο) δεν είναι σε θέση να ανακόψει αυτή τη ροπή. Η αριστεία ΔΕ νομοθετείται.

Αντί η κυβέρνηση να κόπτεται για τον "έλεγχο ποιότητας", θα έπρεπε να σχεδιάσει τα θεσμικά θεμέλια για να μπορέσει το όλο σύστημα της ανώτατης παιδείας και συνυφασμένης με αυτό εργασίας να δουλέψει στο πνεύμα μίας ελεύθερης, και αυτο-ρυθμιζόμενα αξιοκρατικής οικονομίας που πηγαίνει τη χώρα μπροστά. Το ότι, για παράδειγμα, το νομοσχέδιο ασχολείται με πόσα μέλη ΔΕΠ και πόσες σχολές πρέπει να έχει το ιδιωτικό ίδρυμα αναδεικνύει τις παθογένειες του πολιτικού συστήματος και του συμβουλευτικού του περίγυρου.

Αμιγώς ιδιωτικά ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης δε μπορεί παρά να είναι αδιαπραγμάτευτα αποδεκτά με απλούστατη συνταγματική νομοθέτηση χωρίς αστερίσκους, γιατί απλά (υποτίθεται ότι) ζούμε στον ελεύθερο κόσμο. Οι ιδιώτες θα έχουν μία ευρεία δυνατότητα επιλογών, από το να παράγουν αναλφάβητους μέχρι να παράγουν νομπελίστες. Ας κάνουν την επιλογή, και ας καρπωθούν τις συνέπειες. 

Συμπέρασμα 1: Το πολυσέλιδο νομοσχέδιο για τα ιδιωτικά ΑΕΙ σχεδιάστηκε βιαστικά και πρόχειρα, βασίζεται σε πολιτικές αντιλήψεις παλαιάς κοπής, και εμπεριέχει την ευρεία προκατάληψη (δεν κρίνεται εδώ αν είναι βάσιμη ή όχι) για την αναμενόμενη ποιότητα των ιδιωτικών ΑΕΙ. Για να "απαλύνει" τις αναχρονιστικές αντιλήψεις περί κρατισμού και επαγγελματικών δικαιωμάτων, εισάγει καινοτόμες οδούς εναγκαλισμού του ιδιωτικού τομέα με τον δημόσιο τομέα, ακολουθώντας δηλαδή πιστά αυτό που παραδοσιακά επικρατεί στην πολιτικοοικονομική σκηνή της χώρας. 

Συμπέρασμα 2: Αυτό που φαίνεται να προάγεται τον τελευταίο καιρό είναι οι lifestyle "μεταρρυθμίσεις". Σε σχέση με τα ιδιωτικά ΑΕΙ, η υποτιθέμενη μεταρρύθμιση μοιάζει με "διαρρύθμιση", η οποία το πιθανότερο είναι ότι θα επιφέρει απορρύθμιση. Μάλιστα, λαμβάνει χώρα πριν ολοκληρωθεί θεσμικά η σχετική συνταγματική αναθεώρηση. Φαίνεται ότι λόγω αδυναμίας υλοποίησης ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων, και λόγω της πίεσης να παρουσιαστεί "έργο", παρακάμπτονται θεμελιώδεις πολιτειακές λειτουργίες. Η ανώτατη παιδεία είναι εξαιρετικά περίπλοκο, και μάλιστα, υπαρξιακό θέμα για τη χώρα, και η κυβέρνηση όφειλε να λειτουργήσει θεσμικά και με σοβαρότερο σχεδιασμό.

* Γ. Κομίνης, Τμήμα Φυσικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης
www.quantumbiology.gr
ikominis@uoc.gr