Τα θετικά και αρνητικά των νέων Ποινικών  Κωδίκων

Του Λέανδρου Ρακιντζή

Σε πρόσφατη ολοήμερη συζήτηση στην Ολομέλεια της Βουλής ψηφίστηκαν μόνο από την κυβερνητική  πλειοψηφία τα κατόπιν μακράς επεξεργασίας και δημόσιας διαβούλευσης κατατεθέντα από τον Υπουργό Δικαιοσύνης νομοσχέδια, που επιφέρουν βαθιές τομές στο Ποινικό Κώδικα και Κώδικα Ποινικής Δικονομίας με σκοπό τη θέσπιση αυστηρότερων διατάξεων, μείωση της ατιμωρησίας και επιτάχυνση απονομής της ποινικής δικαιοσύνης. Οι διατάξεις είναι θετικές με αποτελέσματα, που θα  εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες κυρίως τη συνεχή πολιτική βούληση και τη μη αποχή των δικηγόρων από τα καθήκοντα τους (Capital 15-11-2023 Οι δικηγόροι σε μετωπική σύγκρουση με την κυβέρνηση).

Η συζήτηση στη Βουλή αναλώθηκε κυρίως σε πολιτικές αντιπαραθέσεις με τον Υπουργό Δικαιοσύνης να τονίζει, ότι ο ν. Παρασκευόπουλου άνοιξε την πόρτα των φυλακών σε επικίνδυνους κυρίως αλλοδαπούς εγκληματίες και στην ατιμωρησία, που επέφεραν πρόσφορες προς τούτο διατάξεις της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, ενώ αντίθετα η αντιπολίτευση κατηγόρησε την κυβέρνηση, ότι πρόκειται για θυματοκεντρικό νομοσχέδιο, που αποσκοπεί κυρίως στην προστασία των δικαιωμάτων των θυμάτων παραβλέποντας τα δικαιώματα των κατηγορούμενων και είναι πολύ αυστηρό, αφού προβλέπει για κάποια αδικήματα πολύ αυστηρές ποινές, αλλά και την πραγματική έκτιση μέρους των ποινών με εγκλεισμό σε σωφρονιστικό κατάστημα. 

Κυρίως κατά των ουσιαστικών, αλλά και κατά των δικονομικών διατάξεων του νομοσχεδίου διατυπώθηκαν αντιρρήσεις τόσο κατά τη δημόσια διαβούλευση, όσο δια ανακοινώσεων και σχολίων από δικηγορικούς συλλόγους, φορείς και ποινικολόγους, που αντιτίθενται στη θέσπισή τους με διάφορα επιχειρήματα, όπως με την πραγματική έκτιση των ποινών φυλάκισης θα επέλθει υπερκορεσμός των σωφρονιστικών καταστημάτων, με τον περιορισμό των αναβολών δίκης συμφόρηση των ποινικών ακροατηρίων και ότι υπάρχει αυστηροποίηση των ποινών για τα μικρομεσαία αδικήματα και στην καταβολή χρεών προς το Δημόσιο. Σε αυτούς που ζητούν την ατιμωρησία ή τη μη πραγματική εκτέλεση των ποινών θα επικαλεστώ τη δήλωση του Clemenceau στη Γαλλική Βουλή, όταν συζητείτο η κατάργηση της θανατικής ποινής "Συμφωνώ με την κατάργηση, αρκεί την αρχή να την κάνουν οι δολοφόνοι".

Φυσικά την αντιεγκληματική και σωφρονιστική πολιτική ασκεί κυριαρχικά η Πολιτεία με γνώμονα το κράτος δικαίου και τη δημόσια ασφάλεια ειδικότερα  των πολιτών.  Κατά καιρούς η Πολιτεία υποκύπτει σε πιέσεις ή για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας απενοχοποιεί κάποια αδικήματα με την επίκληση του κοινού περί δικαίου αισθήματος, που πολλές φορές προκαλείται τεχνηέντως, όπως έγινε με την εξ αιτίας της καταδίκης της καθαρίστριας στο Βόλο κατάργηση του πολύ επιτυχούς νόμου 1608/1950  "περί καταχραστών του δημοσίου χρήματος" που προέβλεπε ισόβια κάθειρξη για τους καταχραστές μεγάλων ποσών δημοσίου χρήματος με συνέπεια τη δημιουργία εντυπώσεων, ότι οι μεγαλοκαρχαρίες δεν τιμωρούνται.

Η καταδίκη του κατηγορούμενου από το δικαστήριο δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά πρέπει να  επιβάλλεται για την εκπλήρωση των σκοπών της ποινής  της ειδικής πρόληψης δηλαδή συμμόρφωση  του παραβάτη, ώστε να μην υποπέσει εκ νέου σε αδίκημα και της γενικής πρόληψης δηλαδή δια της δημοσιοποιήσεως της ποινής την αποτροπή των λοιπών πολιτών σε τέλεση αδικημάτων. Πολλές φορές όμως με την επίκληση αόριστα της επιστήμης και κατά παράβλεψη των σκοπών της ποινής, η ποινική διαδικασία έχει καταστεί " κατηγορουμενοκεντρική", δηλαδή τα πάντα για τον κατηγορούμενο και τα δικαιώματα του, σαν τα θύματα να μην έχουν δικαιώματα, που στην καλύτερη περίπτωση πετυχαίνουν μια επιδίκαση χρηματικής αποζημίωσης για ηθική βλάβη ή ψυχική οδύνη, που συνήθως από έλλειψη περιουσίας δεν εισπράττεται. Φυσικά, ο κατηγορούμενος έχει τα δικαιώματα που του δίνει το Σύνταγμα, ο νόμος και το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ για δικαία δίκη, για  την παραβίαση των οποίων η χώρα μας έχει καταδικασθεί από το ΕΔΑΔ σχεδόν 1000 φορές. Μου κάνουν όμως εντύπωση οι διαμαρτυρίες για αυστηρές ποινές για αδικήματα, που δεν έχουν τελεστεί ακόμα, αφού οι θεσπισθείσες αυστηρές διατάξεις δεν έχουν αναδρομική ισχύ και θα ισχύσουν για μελλοντικά αδικήματα από πρόθεση, που θα εκδικάζονται στα όρια της παραγραφής, δηλαδή επιζητούν τη συνέχιση της ατιμωρησίας ή της πλασματικής τιμωρίας με συνεχείς αναστολές εκτέλεσης τω ποινών.

Νομίζω, ότι οι τροπολογίες του ΠΚ ιδίως για την αύξηση του κατώτατου ορίου της ποινής για τις ανθρωποκτονίες από αμέλεια και στις περιπτώσεις επικίνδυνης οδήγησης στις οποίες συμπεριλαμβάνεται η παραβίαση του ερυθρού σηματοδότη όχι μόνο δεν είναι δρακόντειες, αλλά θα συντελέσουν στη μείωση των θανατηφόρων ατυχημάτων και σε κάθε περίπτωση μαζί με τις τροπολογίες του ΚΠΔ για την επιτάχυνση της δίκης και ιδίως για τον περιορισμό των αναβολών δίκης θα μειώσουν την αίσθηση ατιμωρησίας που επικρατούσε μέχρι τώρα και καλλιεργείτο τεχνηέντως, αλλά και την ταλαιπωρία των διαδίκων και μαρτύρων από τη διαιώνιση των δικών. Εξάλλου με την αναγνώριση από το Δικαστήριο ελαφρυντικών περιστάσεων για τον κατηγορούμενο οι προβλεπόμενες ποινές μπορεί να μειωθούν αισθητά.

Μου έκανε όμως εντύπωση η δήλωση του Υπουργού Δικαιοσύνης στη Βουλή, ότι δικηγόρος μέλος νομοπαρασκευαστικής επιτροπής παρεισέφρησε σε νόμο διάταξη που παράγραψε τα αδικήματα των πελατών του και έτσι επαληθεύεται για μια ακόμα φορά ο Ζάλευκος, ότι μόνο τα μικρά ζωύφια πιάνει ο ιστός της αράχνης (μεταφορικά της δικαιοσύνης) και πρακτική που επιβαρύνει  το έλλειμμα εμπιστοσύνης των πολιτών στη Δικαιοσύνη, που μόνο με πράξεις και όχι με δηλώσεις ανακτάται.

Οι νέες ουσιαστικές ποινικές διατάξεις που  θα ισχύσουν από τη δημοσίευση του νόμου στο ΦΕΚ δεν έχουν αναδρομική ισχύ εκτός αν περιλαμβάνουν ηπιότερες διατάξεις από αυτές που ισχύουν  και αφορούν τα αδικήματα που θα τελεστούν σε χρόνο μετά τη δημοσίευση του νόμου, οι δε δικονομικές διατάξεις έχουν άμεση εφαρμογή. Δεν είναι  όμως απίθανο για κάποιες να ανασταλεί η άμεση εφαρμογή τους λόγω έλλειψης υποδομών. Από την ψήφιση των νέων κωδίκων το 2019 μέχρι σήμερα έχουν θεσπισθεί τουλάχιστον τέσσερις τροποποιήσεις των ποινικών κωδίκων και με την παρούσα τροποποίηση πέντε και τα δικαστήρια θα αναλώνονται να βρουν σε κάθε δίκη ποια διάταξη ισχύει, εκτός του ότι υπάρχει περίπτωση  σύντομα να θεσπιστούν και νέες θετικά ή αρνητικά διορθωτικές τροπολογίες.

Ο κατηγορούμενος είναι ο πρωταγωνιστής της ποινικής δίκης και οφείλει να εμφανίζεται αυτοπροσώπως στο ακροατήριο, όπως  ίσχυε μέχρι το 1996, οπότε επιτράπηκε σε δίκες αρμοδιότητας μονομελούς πλημμελειοδικείου  να εκπροσωπείται από δικηγόρο που στη συνέχεια επιτράπηκε σε όλες τις δίκες ακόμα και στα κακουργήματα, πρακτική που εφαρμόζεται κυρίως από τους επωνύμους. Φυσικά, το δικαστήριο μπορεί να διακόψει τη συζήτηση και να καλέσει τον κατηγορούμενο να εμφανιστεί, δυνατότητα που εφαρμόζεται σπάνια. Επειδή θεωρώ, ότι η παρουσία του κατηγορουμένου στο δικαστήριο είναι απαραίτητη για να βρεθεί η αλήθεια ζήτησα μάταια με υποβολή αιτήματος στη δημόσια διαβούλευση του νομοσχεδίου  την κατάργηση της παραπάνω διάταξης.

Η εφαρμογή της μετατροπής της φυλάκισης σε παροχή κοινωφελούς εργασίας που είχε θεσπιστεί με το νέο ΠΚ δεν εφαρμόστηκε ελλείψει υποδομών, ήδη όμως βρέθηκαν φορείς μεταξύ των οποίων ΟΤΑ που θα την εφαρμόσουν, αλλά αμφιβάλλω αν θα λειτουργήσει ικανοποιητικά, αν κρίνομε τηρουμένων  των αναλογιών εκ του ότι μόνο οι μισοί (επιεικώς) από τους περιοριστικούς όρους που επιβάλλουν τα δικαστήρια τηρούνται.

Οι δικηγόροι απέχουν από τα καθήκοντα τους σχεδόν πέντε μήνες με αποτέλεσμα οι ποινικές υποθέσεις πλην εξαιρέσεων να αναβάλλονται και έτσι όταν επιστρέψουν στα καθήκοντα τους θα έχει σωρευθεί ένας τεράστιος όγκος εκκρεμών υποθέσεων, που δεν θα είναι διαχειρίσιμος, εκτός εάν παραταθεί το ωράριο λειτουργίας των ποινικών ακροατηρίων επί δίωρο, για την οποία οι συνδικαλιστικοί  φορείς δικηγόρων και δικαστικών γραμματέων έχουν χαράξει κόκκινες γραμμές.

* Ο Λέανδρος Τ.Ρακιντζής είναι Αρεοπαγίτης ε.τ.