Πεδίο συναίνεσης και ευκαιριών, όχι μάχης, τα Πανεπιστήμια

Του Νίκου Κασκαβέλη 

Λένε πως δεν υπάρχει κάτι πιο δυνατό από μία ιδέα που έχει έρθει η ώρα της. Η δυναμική της δεν μπορεί να ανακοπεί. Πόσο μάλλον, μια ιδέα που η ώρα της έχει έρθει εδώ και καιρό και απλώς βρίσκεται σε εκκρεμότητα, στην αίθουσα αναμονής, κινδυνεύοντας κιόλας να "μπαγιατέψει". Μιλάμε βέβαια για τη συζήτηση γύρω από την ίδρυση μη κρατικών Πανεπιστημίων. Δεν είναι καθόλου νέα η συζήτηση. Είναι ταυτισμένη με τη Μεταπολίτευση και τις διάφορες τάσεις που επικράτησαν στις περιόδους αυτής. Μια φορτισμένη συζήτηση, συνδεδεμένη με κινητοποιήσεις, αιτήματα, ιδεολογικές πεποιθήσεις. 

Έρχεται και επανέρχεται κατά καιρούς, με αφορμή τις πρωτοβουλίες αναθεώρησης του Συντάγματος και δη του άρθρου 16 που αφορά το θέμα. Ένα άρθρο που ρητώς περιορίζει την ίδρυση Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων, εναποθέτοντας την ευθύνη αυτή αποκλειστικά σε κρατικές οντότητες, με τη μορφή ΝΠΔΔ. Ήταν τόσο μεγάλη η φόρτιση, μετά την τραγική εμπειρία της δικτατορίας, που ο Συντακτικός Νομοθέτης περιέβαλε τη σχετική απαγόρευση με την αυξημένη ισχύ της συνταγματικής διάταξης, εκφράζοντας την ιδεολογική αντίληψη της εποχής. 

Αυτή βέβαια η επιλογή, πέραν του ότι δεν εξασφάλισε από μόνη της το υψηλό επίπεδο σπουδών κάθε Σχολής που επρόκειτο να δημιουργηθεί (πολλά τα παραδείγματα, όπου κυριάρχησαν άλλα κριτήρια ίδρυσης, αδιαφορώντας για τις συνέπειες αργότερα), έθεσε την Ελλάδα σε μια ξεχωριστή κατηγορία, καθιστώντας την ως εξαίρεση ανάμεσα στις ευρωπαϊκές και άλλες χώρες, που δεν θεώρησαν αναγκαία μια τέτοια απαγόρευση. Με τα χρόνια και με τη ραγδαία αύξηση της αλληλεπίδρασης της ελληνικής κοινωνίας, με αντίστοιχες του εξωτερικού, όπως και με την επίδραση του κοινοτικού δικαίου, σχετικά με τις διάφορες ελευθερίες, μοιραία η συζήτηση επανερχόταν και εξελισσόταν. 

Μετά τη χαμένη ευκαιρία του 2007, όπου δεν επετεύχθη η αναγκαία συναίνεση για την αναθεώρηση του άρθρου 16, η συζήτηση παρέμεινε παγωμένη, παρόλο που οι κινήσεις συνεχίζονταν στο υπόστρωμα της κοινωνίας. Κι έχουμε φτάσει σε μια εποχή, όπου τα επιχειρήματα υπέρ της άρσης αυτής της αναχρονιστικής απαγόρευσης, μοιάζουν σχεδόν αυτονόητα, στη μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας. Μιλάμε άλλωστε για μια πραγματικότητα που εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας και επηρεάζει τις ζωές μας και εμείς κρυβόμαστε πίσω από ένα θεσμικό φύλλο συκής, μια τυπική απαγόρευση, "στρουθοκαμηλίζοντας" και παραβλέποντας το θέμα.  

Αγνοώντας βέβαια (όσοι το κάνουν ακόμα) τους χιλιάδες νέους που καταφεύγουν στο εξωτερικό, σε ποιοτικές ή και όχι τόσο Σχολές. Αγνοώντας τα κάθε είδους Κολλέγια, ΙΕΚ και άλλα που ακμάζουν εγχωρίως, αλλά και τις ίδιες τις απαιτήσεις της αγοράς και τα πτυχία που εκείνη αναγνωρίζει ως ανταγωνιστικά. Εν πολλοίς, η κοινωνία μας λειτουργεί έχοντας αφομοιώσει πλήρως την πραγματικότητα ιδιωτικών Ανωτάτων Ιδρυμάτων, την ώρα που το επίσημο κράτος, αλληθωρίζει. Μα, όπως ακριβώς και στο άλλο μεγάλο ζήτημα των ημερών, το θέμα του πολιτικού γάμου των ομόφυλων ζευγαριών, η Πολιτεία αναγνώρισε, επιτέλους, πως υφίσταται μια κοινωνική πραγματικότητα, που κανέναν δεν συμφέρει να συνεχίσει να αγνοεί και να παραμένει νομικά αρρύθμιστη, έτσι ακριβώς και το θέμα αυτό, είναι μια υφιστάμενη πραγματικότητα που πρέπει να ρυθμιστεί. Και για να πάψει η χώρα να αποτελεί "περίεργη" εξαίρεση και για να αρχίσει να απολαμβάνει οφέλη από μία αντίστοιχη ρύθμιση, από καιρό αναμενόμενη. 

Τα πλεονεκτήματα γνωστά, συνάγονται άλλωστε και από τα παραπάνω: Συγκράτηση διαφυγόντος συναλλάγματος, κάλυψη κοινωνικής ανάγκης για ανώτατη παιδεία, εξασφάλιση ποιότητας σπουδών σε φορείς και ιδρύματα που έως σήμερα λειτουργούσαν αρκετά ανεξέλεγκτα. Και βέβαια, αξιοποίηση της δυνατότητας της χώρας να καταστεί και αυτή πόλος έλξης, όπως άλλες γειτονικές μας χώρες, που το έκαναν πριν από εμάς, δίχως ενδεχομένως το αντίστοιχο "brand", που συνειρμικά συνδέει διεθνώς τη χώρα μας με την Παιδεία. Η Ελλάδα έπρεπε από καιρό, το μπορεί και τώρα, να καταστεί διεθνές Κέντρο/Κόμβος Εκπαιδευτικός υψηλού επιπέδου. 

Και τα δημόσια Ιδρύματα; Γιατί, γύρω από εκείνα υψώνεται όλα αυτά τα χρόνια το τείχος προστασίας και γίνονται η αιτία (ή η πρόφαση) της ισχύουσας απαγόρευσης. Θα αφεθούν στην τύχη τους; Φυσικά και όχι, αφού αυτά παραμένουν στην άμεση αρμοδιότητα και σφαίρα άμεσης επιρροής της Πολιτείας. Είναι και ζήτημα πολιτικής απόφασης (που ελέγχεται από τους πολίτες), που προκύπτει ανάγλυφα και στον εκάστοτε Νόμο που ισχύει. Ο Νόμος που τώρα έρχεται, ασχολείται κυρίως με αυτά και τους δίνει νέες, καινοφανείς δυνατότητες. Και η εμπειρία άλλωστε του εξωτερικού, δεκαετίες τώρα, δεν δείχνει πως η λειτουργία ιδιωτικών Πανεπιστημίων, παραμερίζει τα αντίστοιχα δημόσια, τα οποία συχνότατα διατηρούν αυξημένη αίγλη και κύρος. 

Η ίδρυση και μη κρατικών Πανεπιστημίων, πέραν του υγιούς ανταγωνισμού, θα δώσει στην κοινωνία/αγορά περισσότερες δυνατότητες επιλογής και στην πορεία ετών, η ποιότητα των πτυχίων είναι αυτή που θα δώσει στο κάθε Ίδρυμα τη θέση που του αναλογεί. Η εμμονή πάντως σε μια φοβική και ξεπερασμένη θέση, που στηρίζεται σε μια ξερή απαγόρευση, δεν μπορεί να είναι επαρκής βάση για την προάσπιση της ποιότητας κανενός πτυχίου ή επαγγελματικού δικαιώματος. 

Φυσικά και είναι δικαίωμα του οποιουδήποτε, πόσο μάλλον των νέων, να κινητοποιούνται διεκδικώντας ένα καλύτερο αύριο. Αυτό όμως είναι χρήσιμο να γίνεται με τρόπο δημιουργικό, θετικό. Ζητώντας θετικά μέτρα, ζητώντας εξωστρέφεια, πραγματική διασύνδεση με την εποχή και όχι απλά ζητώντας την απαγόρευση του "άλλου". Δεν καθίσταται κάποιος ανταγωνιστικός (δηλ καλύτερος) απλώς "απαγορεύοντας" τον άλλο. Η πραγματική αυτοπεποίθηση και αξία, χτίζεται ακριβώς με την επένδυση σε προσόντα υψηλού επιπέδου, που την κρίσιμη ώρα, σε όρους αγοράς κι ελεύθερου ανταγωνισμού, θα επιβραβεύσουν νομοτελειακά, αυτόν που πραγματικά το δικαιούται. Τίποτε περισσότερο ή λιγότερο. 

Η νεολαία, πρέπει και μπορεί να διαθέσει το πολύτιμό της κεφάλαιο, την ορμή της, σε σκοπούς που αξίζει να κερδηθούν και που έχουν σύγχρονο νόημα. Όχι σε χαμένες μάχες, δίχως νόημα ή πραγματικό διακύβευμα. Όχι σε μάχες οπισθοφυλακής, που ρίχνουν νερό στο νερόμυλο όσων νομίζουν πως έτσι διαιωνίζουν τη δική τους επικυριαρχία επί των Ανωτάτων Ιδρυμάτων. Που εμμένουν σε μία απαγόρευση, συχνά "για τους άλλους", έχοντας οι ίδιοι, για τους εαυτούς ή τα δικά τους παιδιά, πραγματοποιήσει, άλλες, αντιφατικές με τις απόψεις τους, επιλογές. Η συζήτηση έχει συμπεριλάβει στο παρελθόν και την ιδιωτική δευτεροβάθμια εκπαίδευση, παρόλη τη μακρά ιστορία της. Αυτή, όμως, ισχύει κανονικά. Πώς μπορεί πλέον να σταθεί το παράδοξο, να επιτρέπεται η παράλληλη ιδιωτική εκπαίδευση παντού αλλού, πλην της Ανώτατης;

‘Εχοντας πει αυτά, δεν γίνεται να μη σχολιαστεί και η νομική πτυχή. Το θέμα δεν είναι λυμένο οριστικά. Θα λυθεί, ενδεχομένως, από σχετική απόφαση του ΣτΕ (κατόπιν αίτησης ενδιαφερόμενου) ή από την αναθεώρηση του άρθρου 16. Υπάρχουν συνταγματικές απόψεις κι ερμηνείες που υποστηρίζουν και τις δύο εκδοχές: Μια πιο άκαμπτη, σύμφωνη με το γράμμα της διάταξης, που λέει πως με το υπάρχον άρθρο δεν γίνεται παρέκκλιση και μια δεύτερη, πιο "ευέλικτη", που υπό το πρίσμα και του ευρωπαϊκού δικαίου, υποστηρίζει πως υπάρχει τρόπος να επιτραπεί και με αυτή τη διατύπωση, ξεχωρίζοντας, ανάμεσα σε άλλα, τα απορρέοντα επαγγελματικά δικαιώματα ενός πτυχίου, από τα καθαρά ακαδημαϊκά.  

Άλλωστε και παλαιότερη "σύγκρουση" με το κοινοτικό δίκαιο, στην περίπτωση του "βασικού μετόχου", έδειξε τα όρια αυτής και επέδειξε την οδό της σύμφωνης με το κοινοτικό δίκαιο ερμηνείας. Σύντομα, στην επερχόμενη αναθεώρηση, κι εφόσον τα υπεύθυνα κόμματα σταθούν στο ύψος της εποχής, αλλά και των κατά καιρούς δικών τους διαπιστώσεων, το ζήτημα θα κλείσει οριστικά. Έως τότε όμως, για να μη χαθεί κι άλλος χρόνος, είναι σημαντικό να συμφωνήσουμε στον ορθό τρόπο που ένα λυμένο διεθνώς θέμα, θα καταστεί και για τη χώρα μας κοινός τόπος, αλλά και συγκριτικό πλεονέκτημα. 

* Νίκος Κασκαβέλης, Δικηγόρος (ΜΔΕ, MSc)