Μόνη της η Ευρώπη απέναντι στον Πούτιν;

Του Νικήτα Σίμου

Μετά από μήνες έντονων εσωτερικών διαπραγματεύσεων, η Αμερικανική Γερουσία απέρριψε την προηγούμενη εβδομάδα νομοσχέδιο $120 δισ. για βοήθεια στην Ουκρανία, το Ισραήλ, Ασφάλεια στα σύνορα κ.ά. Η Ευρώπη φαίνεται μόνη στην αντιμετώπιση του Πούτιν και η Αμερική διαιρεμένη, με ορατή την επάνοδο του Τραμπ.

Αδιέξοδο στο Κογκρέσο 

Μετά την απόρριψη του πρώτου νομοσχεδίου (7/2) από τη Γερουσία, ο Δημοκρατικός γερουσιαστής Σούμερ ανέλαβε την πρωτοβουλία προώθησης νέου, μικρότερου κόστους, $95 δισ. ,μόνο για εξωτερική βοήθεια (Ουκρανία, Ισραήλ, Ασφάλεια στον Ινδο-Ειρηνικό κ.ά.), το οποίο ψηφίστηκε προκαταρκτικά (9/2) για συζήτηση.

Εάν τελικά ψηφισθεί από τη Γερουσία, θα πρέπει να ψηφισθεί και από τη Βουλή, όπου επικρατούν οι σκεπτικιστές για βοήθεια στην Ουκρανία Ρεπουμπλικάνοι, και ενώ ο πρόεδρος του Κογκρέσου είναι στενός φίλος του Τραμπ. Ο τ. πρόεδρος έχει δηλώσει, μεταξύ άλλων, ότι σε περίπτωση επανεκλογής του θα τερματίσει τον πόλεμο άμεσα, εφόσον βέβαια του επιτραπεί να λάβει μέρος στις εκλογές του προσεχούς Νοεμβρίου. Σχετικά, οι δικαστές του Ανωτάτου Δικαστηρίου αντιμετωπίζουν μάλλον με σκεπτικισμό τη μη συμμετοχή του Τραμπ στις εκλογές, χωρίς ακόμη να έχουν δώσει κάποια ένδειξη για τον χρόνο της απόφασής τους. 

Ορισμένοι μιλούν για αποδιοργάνωση της Βουλής των Αντιπροσώπων, η οποία γίνεται εμφανέστερη όσο πλησιάζουν οι εκλογές και η προοπτική για την Ουκρανία δείχνει διαρκώς σκοτεινότερη, ενώ σε πρόσφατη δημοσκόπηση το ποσοστό αποδοχής της κυβέρνησης Μπάιντεν έπεσε εκ νέου. Εκτιμάται, ότι  αν εγκριθεί η επιπλέον βοήθεια προς Ουκρανία για το 2024, ενδεχομένως θα είναι το τελευταίο μεγάλο ποσό (ISPI).

Σύμφωνα με αναλυτές, o Πούτιν αναμένει την επιστροφή Τραμπ στον Λευκό Οίκο και ίσως μια καλύτερη κατανόηση από τις ΗΠΑ των ρωσικών προβληματισμών για την Α. Ευρώπη. Ενδεχομένως, στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσε να τοποθετηθεί και η πρόσφατη συνέντευξη του Ρώσου προέδρου, προς τον ρεπουμπλικάνο και φίλο του Τραμπ T. Carlson, όπου του δόθηκε η δυνατότητα παγκόσμιας προβολής και ενίσχυσης της εικόνας του ενόψει των ρωσικών εκλογών τον προσεχή Μάρτιο. Μεταξύ άλλων ο Πούτιν είπε, ότι δεν έχει την πρόθεση να επιτεθεί στη Λετονία ή την Πολωνία και ότι τον Μάρτιο 2022 βρέθηκε πολύ κοντά σε συμφωνία με την Ουκρανία, την οποία ανέστειλε, μάλλον, η επίσκεψη Τζόνσον στο Κίεβο. Η εικόνα του μετριοπαθούς ηγέτη την οποία πρόβαλε ο Ρώσος πρόεδρος, αναμφίβολα ενισχύει τις θέσεις εκείνων των Ρεπουμπλικανών, όσων πρεσβεύουν ότι η πολεμική  βοήθεια προς την Ουκρανία πρέπει να σταματήσει, όπως και ο πόλεμος.

Η Ευρώπη προσπαθεί να ξεπεράσει τον εαυτό της   

Ευρωπαίοι διπλωμάτες εκφράζουν ανησυχία για τις παλινωδίες του Κογκρέσου και την ενδεχόμενη επιστροφή Τραμπ, ο οποίος έχει δηλώσει ότι θα αποσυρθεί από το ΝΑΤΟ. Η εύλογη επιφύλαξη η οποία κερδίζει έδαφος μεταξύ των Ευρωπαίων, είναι αν οι ΗΠΑ μπορούν να είναι ένας αξιόπιστος σταθερός σύμμαχος. 

Η συνολική βοήθεια της Ευρώπης προς την Ουκρανία μέχρι Οκτ. 2023 είχε φτάσει τα 84,7 δισ. ευρώ, έναντι 71,5  των ΗΠΑ και 26 των Η.Β., Καναδά και Ιαπωνίας (ISPI, Kiel Institut). Ακόμη, πρόσφατα εγκρίθηκαν και τα επιπλέον 50 δισ. ευρώ κοινοτικής οικονομικής βοήθειας για τα επόμενα 4 χρόνια, αφού ο Όρμπαν αναίρεσε το βέτο του, μετά τη ρύθμιση κάποιων επιδοτήσεων προς την Ουγγαρία. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, η ευρωπαϊκή βοήθεια είναι συνολικά η μεγαλύτερη, αν και μόνο κατά 6,6% όσον αφορά στρατιωτικό υλικό, έναντι 61% της αμερικανικής αντίστοιχα. Σε πολύ αδρές γραμμές, η Ευρώπη χρηματοδοτεί και η Αμερική εξοπλίζει. 

Το κρίσιμο ερώτημα είναι, πότε η αντίστοιχη πολεμική βιομηχανία θα είναι σε θέση να καλύψει τις ίδιες ανάγκες των ευρωπαϊκών χωρών και των συμμάχων τους, καθώς η ρωσική πολεμική βιομηχανία έχει ενεργοποιηθεί πλέον σε υψηλούς ρυθμούς, οδηγώντας την ανάπτυξη της χώρας. Σύμφωνα με αναλυτές, ο κρίσιμος ορίζοντας μιας ενδεχόμενης σύγκρουσης Ευρώπης και Ρωσίας είναι τα επόμενα 5-8 χρόνια. Στο διάστημα αυτό καλούνται οι ευρωπαϊκές χώρες να αναβαθμίσουν με νέες επενδύσεις την πολεμική βιομηχανία τους. 

Είναι όμως σημαντικό, να μην υποτιμάται η ευρωπαϊκή πολυφωνία και οι εσωτερικές διαφωνίες και προτεραιότητες πχ Όρμπαν.

Το Βερολίνο επιδιώκοντας ένα συστηματικότερο τρόπο δέσμευσης των χωρών της ΕΕ, τις ωθεί να προγραμματίσουν ανά οπλικό τύπο την πολεμική βοήθειά τους προς την Ουκρανία. Αυτό δεν είναι παράδοξο καθώς η Γερμανία από την αρχή του πολέμου μέχρι τον Οκτ. 2023, είχε δώσει στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία αξίας 17,1 δισ. ευρώ, δεύτερη μετά τις ΗΠΑ (Kiel institut).  Σε σύγκριση, η Γαλλία είχε προσφέρει στρατιωτική βοήθεια αξίας 0,5 δισ. ευρώ, η Ιταλία 0,7 και η Ισπανία 0,3 δισ. ευρώ. Σύμφωνα όμως με Γάλλους αναλυτές (F. Heisbourg) η Γερμανία κατατάσσεται δεύτερη, μόνο διότι έχει δώσει  μεγάλο όγκο παλαιών όπλων από τα αποθέματα τα οποία διατηρούσε κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, ενώ οι Γάλλοι και οι Βρετανοί παρέχουν σύγχρονα στρατηγικά όπλα. Είναι σημαντικό ότι το γερμανικό κοινοβούλιο απέρριψε την πρόταση να δοθούν στην Ουκρανία, πύραυλοι ακριβείας μεγάλου βεληνεκούς, διότι θα μπορούσαν έτσι να πληγούν στόχοι επί ρωσικού εδάφους. Είναι προφανές ότι η Γερμανία επιθυμεί να αποφύγει μια αρνητική κλιμάκωση των σχέσεών της με τη Ρωσία.   

Στο εσωτερικό της Γερμανίας επικρατεί το αίσθημα, ότι υπάρχει ο κίνδυνος η χώρα να μείνει μόνη στην υποστήριξη της Ουκρανίας, καθώς οι άλλοι Ευρωπαίοι πχ Γαλλία, έχουν μικρότερη αντίληψη του ιστορικού κινδύνου τον οποίο αντιπροσωπεύει η Ρωσία για την Ευρώπη. Είναι εμφανείς οι διαφοροποιήσεις οι οποίες επικρατούν, μέχρι στιγμής.

Όπως φαίνεται από διάφορες δηλώσεις, το Κίεβο αποδέχεται ότι η μεγάλη αντεπίθεση των ουκρανικών στρατιωτικών δυνάμεών, του περσινού καλοκαιριού, είχε απογοητευτικά αποτελέσματα. Πολλοί αναρωτιούνται αν ήλθε ο χρόνος για μια διαπραγμάτευση ανακωχής με τους Ρώσους, πράγμα το οποίο όμως προϋποθέτει τη σύμφωνη γνώμη των Ουκρανών, γεγονός το οποίο είναι αβέβαιο, όπως έδειξαν και οι συμφωνίες του Μινσκ.

Η Ευρώπη θα πρέπει να αντλήσει το σθένος να προχωρήσει μόνη στην υποστήριξη των Ουκρανών και να διαχειριστεί την εισδοχή της Ουκρανίας στην ΕΕ. Πράγμα καθόλου εύκολο, καθώς δεν είναι μόνο τα διάφορα ενταξιακά προ απαιτούμενα τα οποία θα πρέπει να επιλυθούν, αλλά και να πεισθούν οι αγρότες των Α. Ευρωπαϊκών χωρών, ότι η εισδοχή μιας ισχυρής αγροτικής δύναμης, όπως η Ουκρανία, δεν θα διαταράξει την οικονομική βοήθεια της ΕΕ προς τις χώρες τους. 

Το ευρωπαϊκό εγχείρημα είναι από τη φύση του πολύπλοκο και το άθροισμα των δυνατοτήτων των μερών δεν συμπίπτει πάντα με τις δυνατότητες του ενιαίου φορέα, καθώς κυριαρχούν τα διάφορα εθνικά συμφέροντα, τα οποία διαφοροποιούν τις εθνικές κατευθύνσεις. 

Δεν είναι ακόμη σαφές, αν όλοι οι Ευρωπαίοι πιστεύουν ότι η Ρωσία απειλεί την ήπειρο και ότι πρέπει να συνενωθούν αμυντικά, ή πρεσβεύουν ότι υπάρχει ακόμη χώρος  για αμοιβαία επωφελείς συμφωνίες με τη Μόσχα, παρά τις απώλειες των ουκρανικών εδαφών.                

* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής