Το δίλημμα των ΗΠΑ απέναντι στο Ιράν

Του Νικήτα Σίμου 

Οι αμερικανικές αεροπορικές επιθέσεις σε Ιράκ και Συρία κατά θέσεων φιλο-Ιρανικών πολιτοφυλακών, είναι η πρώτη ουσιαστική ανταπόδοση για τον θάνατο των Αμερικανών στρατιωτών στην Ιορδανία. Όλα δείχνουν ένα ενδεχόμενο βήμα προς την κλιμάκωση, παρά τις περί του αντιθέτου δηλούμενες προθέσεις, τόσο των ΗΠΑ όσο και του Ιράν. 

Το Ιράν εντείνει τις συγκεκαλυμμένες προκλήσεις

Σύμφωνα με το Αμερικανικό Πεντάγωνο έχουν γίνει περισσότερες από 160 επιθέσεις κατά αμερικανικών βάσεων και εγκαταστάσεων σε Ιράκ, Συρία και Ιορδανία από τις 7 Οκτωβρίου 2023 και μετά, με κύριους δρώντες των επιθέσεων την Ισλαμική Επαναστατική Φρουρά του Ιράν και τοπικές πολιτοφυλακές τις οποίες αυτή κατευθύνει. 

Η πρόσφατη επίθεση με δρόνο κατά της αμερικανικής βάσης Tower 22 στην Ιορδανία, η οποία προκάλεσε τον θάνατο τριών στρατιωτών, είναι πιθανότατο να είχε αυτό τον στόχο και κατ’ αυτή την έννοια αποτελεί κλιμάκωση, καθώς μέχρι τώρα δεν είχαν υπάρξει νεκροί Aμερικανοί. Οι ΗΠΑ ανταπέδωσαν (27/1) με βομβαρδισμό 85 στόχων –κέντρα διοίκησης, αποθήκες ρουκετών, βλημάτων, κ.ά.– σε Συρία και Ιράκ, προκαλώντας απώλειες με περίπου 30 νεκρούς. Όπως αναμενόταν η ένταση ανέβηκε με τη διαμαρτυρία των κυβερνήσεων Συρίας και Ιράκ, καθώς το τελευταίο θεωρεί άμεσο τον κίνδυνο ανάφλεξης στην ευρύτερη περιοχή. Το Ιράν αρνήθηκε οποιαδήποτε ανάμειξη στην επίθεση κατά του Tower 22.

H ισχυρότερη Iρακινή σιιτική πολιτοφύλακα, Katib Hesbollah, την οποία οι Αμερικανοί θεωρούν ως κύριο ένοχο της επίθεσης, δήλωσε ότι αναβάλει τις επιθέσεις κατά αμερικανικών στόχων, μετά από επίσκεψη (29/1) στη Βαγδάτη, του αρχηγού της Επαναστατικής φρουράς του Ιράν, στρατηγού H.Salami. O Salami, με την ευκαιρία της επίσκεψης αυτής δήλωσε, ότι οι αμερικανικές απειλές δεν θα μείνουν αναπάντητες, αποσαφηνιζοντας ότι το Ιράν δεν επιδιώκει πόλεμο με τις ΗΠΑ.

Το Ιράν ακολουθεί και στην υπόψη περίπτωση την πρακτική, να καλύπτεται πίσω από τις οργανώσεις και πολιτοφυλακές τις οποίες ελέγχει, ώστε να μην έχει την άμεση ευθύνη των επιθέσεων κατά Αμερικανικών και Δυτικών γενικότερα στόχων, όπως πχ και στην περίπτωση των Χούθ στην Ερυθρά Θάλασσα κ.ά.

Από την πλευρά των ΗΠΑ η έγκριση βομβαρδισμών σε Συρία και Ιράκ, υπογραμμίζει την προσπάθεια της αμερικανικής κυβέρνησης να επιτύχει μια λεπτή ισορροπία μεταξύ ανταποδοτικών πληγμάτων και σιιτικών επιθέσεων, τόσο, ώστε οι επιθέσεις αυτές να αποθαρρύνονται. Ένας βομβαρδισμός θέσεων επί ιρανικού εδάφους εκτιμάται ότι θα οδηγούσε σε μείζονα κλιμάκωση στην περιοχή, το οποίο η διοίκηση Μπάιντεν επιθυμεί να αποφύγει, όπως δηλώνει.  Ο Αμερικανός πρόεδρος έχει να αντιμετωπίσει εκλογές τον προσεχή Νοέμβριο και δεν θα επιθυμούσε μια μείζονα αντιπαράθεση στη Μ. Ανατολή, καθώς οι μνήμες της εμπλοκής και της αποχώρησης των αμερικανικών δυνάμεων από το Ιράκ και το Αφγανιστάν είναι ακόμη νωπές. Αυτή η σαφής προτεραιότητα του Μπάιντεν είναι αντιληπτή από την Τεχεράνη, η οποία έχει την αυτοπεποίθηση να αυξάνει την πίεση εκτιμώντας ότι οι συνέπειες θα είναι διαχειρίσιμες.

Το Ιράν από τη δική του πλευρά, επιθυμεί και αυτό να αποφύγει την πλήρη μετωπική αντιπαράθεση. Το καθεστώς έχει τα δικά του προβλήματα εσωτερικής σταθερότητας και ασφάλειας, όπως έδειξαν οι ογκώδεις αντικαθεστωτικές συγκεντρώσεις το 2022 και η σουνιτική τρομοκρατική ενέργεια (Isis), με 80 και πλέον νεκρούς στην Τεχεράνη τον προηγούμενο μήνα. Επιλέον, η ιρανική κυβέρνηση έχει να διαχειριστεί διάφορα περιφερειακά κινήματα, όπως των Κούρδων, των Αζέρων στον βορρά και των Βαλούχων στα σύνορα με το Πακιστάν.

Μπορεί όμως να παρατηρηθεί, ότι ενώ και οι δύο αντίπαλοι, Ιράν και ΗΠΑ, δηλώνουν ότι δεν επιθυμούν κλιμάκωση της αντιπαράθεσης, αυτή εξελίσσεται. Οι επιθέσεις των σιιτικών πολιτοφυλακών έφθασαν να προκαλούν απώλειες με νεκρούς Αμερικανούς στρατιώτες, και οι ΗΠΑ να ανταποδίδουν ενεργοποιώντας υπερηχητικά στρατηγικά βομβαρδιστικά Β1-Β, τα οποία απογειώνονται από μητροπολιτικές βάσεις, κατά στόχων σε ευρεία γεωγραφική περιοχή -Ιράκ, Συρία- προκαλώντας σημαντικές απώλειες νεκρών στους σιίτες. Η τάση των γεγονότων επιβεβαιώνει την κλιμάκωση, προς άγνωστη έκταση.

Οι επιλογές των ΗΠΑ

Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός βάσεων, αποθηκών όπλων και στρατοπέδων εκπαίδευσης των διάφορων σιιτικών ομάδων, τις οποίες εκπαιδεύει, εξοπλίζει και χρηματοδοτεί η Ισλαμική Επαναστατική Φρουρά του Ιράν, χωρίς απαραίτητα να τις διοικεί.

Με τα μέσα ηλεκτρονικής εποπτείας τα οποία διαθέτουν οι ΗΠΑ, είναι κατά πάσα πιθανότητα σε θέση να γνωρίζουν τη γεωγραφική θέση αυτών των βάσεων και αν το επιθυμούν να καταφέρουν σ’ αυτές καταλυτικά πλήγματα με όπλα ακριβείας. Αυτόν τον χαρακτήρα είχε ο πρόσφατος βομβαρδισμός αντιποίνων, με τη συμμετοχή των Β1-Β. Ήταν μια σημαντική προειδοποίηση προς την Τεχεράνη και ενδεχομένως ένα πρώτο μεγάλο βήμα. ,Η τακτική αυτή επιτρέπει στις ΗΠΑ ευελιξία επιλογών ανάλογα με τις συνθήκες.

Στο πλαίσιο αυτό δεν αποκλείεται και η επιλεκτική στόχευση ηγετών της Επαναστατικής φρουράς στη Συρία και το Ιράκ, η οποία όμως αποδείχτηκε αλυσιτελής, παρά τον θάνατο του ηγέτη της φρουράς Suleimani στη Βαγδάτη, το 2020 μετά από επίθεση δρόνου.

Μία άλλη επιλογή θα ήταν η κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με μαζικά πλήγματα από τις ΗΠΑ σε στόχους επί του Ιρανικού εδάφους.

Σύμφωνα με τρέχουσες εκτιμήσεις, αυτή είναι μια ελάχιστα πιθανή περίπτωση, καθώς Ουάσιγκτον και Τεχεράνη δηλώνουν ότι θέλουν να αποφύγουν τον πόλεμο. Το σκεπτικό είναι ότι το Ιράν, πέραν της αστάθειας του καθεστώτος του, για λόγους που προαναφέραμε, δεν θα ήθελε να ριψοκινδυνεύσει την εξέλιξη του πυρηνικού προγράμματος του, το οποίο τρέφει τις προσδοκίες της Τεχεράνης για περιφερειακή ισχύ. Εκτιμάται ότι σε περίπτωση σύγκρουσης με τις ΗΠΑ, το Ιράν θα προσπαθούσε κατά πάσα πιθανότητα να κλείσει τα στενά του Ορμούζ, από τα οποία διέρχεται το 20% των παγκόσμιων μεταφορών πετρελαίου και φυσικού αερίου. Το αποτέλεσμα θα ήταν καταστροφικό για την παγκόσμια οικονομία, αλλά και για τις προοπτικές επανεκλογής του προέδρου Μπάϊντεν τον προσεχή Νοέμβριο.

Υπάρχουν ακόμη και εκείνοι οι οποίοι υποστηρίζουν τη μείωση της αμερικανικής παρουσίας στη Μ. Ανατολή, άποψη την οποία θα διευκόλυνε η ολοκλήρωση των επιχειρήσεων στη Γάζα, ενδεχόμενο το οποίο το Ισραήλ τοποθετεί σε βάθος πολλών μηνών. Είναι ακόμη πιθανοφανής και η επιστροφή Τράμπ στον Λευκό Οίκο, η οποία βέβαια τροφοδοτεί διάφορα σενάρια.

Δεν υπάρχει εύκολη απάντηση στα διλήμματα τα οποία αντιμετωπίζει ο Λευκός Οίκος, ώστε να προλάβει παραπέρα πλήγματα από τις σιιτικές εθνοφυλακές κατά των αμερικανικών δυνάμεων στη Μ. Ανατολή...

Το να πεισθεί η Τεχεράνη να ελέγξει αποτελεσματικά τις φιλικές προς αυτήν οργανώσεις, ενδεχομένως συνδυάζεται με την εσωτερική σταθερότητα του ιρανικού καθεστώτος και με την αποφασιστικότητα των ΗΠΑ να κλιμακώσουν τα αντίποινα.

* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής