Greenwashing: ψευδοοικολογική ταυτότητα & (αμφίβολα) σήματα βιωσιμότητας

Του Σταύρου Κουμεντάκη

Είδαμε, ήδη, πως στο πλαίσιο της ανωτέρω αναφερόμενης Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας υπήρξε δέσμευση από μέρους της Ευρωπαΐκής Επιτροπής για την υποβοήθηση και διασφάλιση των καταναλωτών στη λήψη (περισσότερο) βιώσιμων αποφάσεων. Αξιολογήθηκε (και ορθά) πως εφόσον οι πληροφορίες που δημοσιοποιούνται από μέρους των επιχειρήσεων καθίσταντο περισσότερο αξιόπιστες, συγκρίσιμες και επαληθεύσιμες θα αντιμετωπιζόταν καλύτερα το φαινόμενο του Greenwashing-της προβολής, δηλ., ψευδοοικολογικής ταυτότητας.

Προβαλλόμενοι (προβληματικοί) περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί

Η Πρόταση Οδηγίας για τους οικολογικούς ισχυρισμούς (Greenwashing) καθορίζει ειδικές απαιτήσεις για τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς, απαγορεύει τους γενικούς όμοιους καθώς και εκείνους με ασαφείς και διφορούμενες διατυπώσεις (λ.χ.: "οικολογικά φιλικό", "οικολογικό", "πράσινο", "φιλικό προς τη φύση", "περιβαλλοντικά ορθό", "μπλουζάκι από ανακυκλωμένες πλαστικές φιάλες", "με αντιστάθμιση των εκπομπών CO2", "συσκευασία από 30% ανακυκλωμένο πλαστικό" ή "αντηλιακό φιλικό προς τον ωκεανό", "ουδέτερο από κλιματική άποψη", "με ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα", "μηδενικές εκπομπές".

H ανωτέρω οδηγία έρχεται να συμπληρώσει την υφιστάμενη ευρωπαϊκή νομοθεσία αναφορικά με την προστασία των καταναλωτών. Περιορίζεται όμως στους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς-εκείνους δηλαδή που καλύπτουν κυρίως περιβαλλοντικές πτυχές ενός προϊόντος ή ενός εμπορευόμενου˙ όχι τις κοινωνικές τους πτυχές.

Σχετικά πρόσφατη μελέτη της Επιτροπής (του 2020) επιχείρησε να διαπιστώσει τη σαφήνεια, βασιμότητα και τεκμηρίωση περιβαλλοντικών ισχυρισμών για ευρύ φάσμα προϊόντων-με βάση τις αρχές της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (σαφήνεια, απουσία αμφισημίας, ακρίβεια και επαληθευσιμότητα). Τα πορίσματα της διαπίστωσης υπήρξαν εξαιρετικά ενδιαφέροντα-μάλλον αποκαρδιωτικά: το 53,3% των περιβαλλοντικών ισχυρισμών που εξετάστηκαν στην ΕΕ διαπιστώθηκε ότι ήταν ασαφείς, παραπλανητικοί ή αβάσιμοι˙ το 40% του συνόλου ήταν ατεκμηρίωτοι. Επιπρόσθετα: Σάρωση (:σύνολο ελέγχων που διενεργούνται σε διαδικτυακούς τόπους) σχετικά με παραπλανητικούς ισχυρισμούς του Νοεμβρίου του 2020 κατέληξε πως σε περισσότερες από τις μισές(!!!) περιπτώσεις που ελέγχθηκαν (:57,5%) ο εμπορευόμενος δεν παρείχε επαρκή στοιχεία, τα οποία θα καθιστούσαν δυνατή την εκτίμηση της ακρίβειας του ισχυρισμού. Η Επιτροπή διαπίστωσε, εν τέλει, πως: "Η απουσία κοινών κανόνων για τις εταιρείες που διατυπώνουν οικειοθελείς οικολογικούς ισχυρισμούς οδηγεί στην προβολή ψευδοοικολογικής ταυτότητας και δημιουργεί άνισους όρους ανταγωνισμού στην αγορά της ΕΕ, εις βάρος των πραγματικά βιώσιμων εταιρειών".

Τα οικολογικά σήματα

Σε σχετικά πρόσφατη (:10/2021) προπαρασκευαστική μελέτη διαπιστώθηκε πως στην ΕΕ υπάρχουν περισσότερα από διακόσια (230) διαφορετικά οικολογικά σήματα. Η προσπάθεια επαλήθευσης για τα μισά, περίπου, από αυτά είτε κατέληξε ανεπαρκής είτε κατέστη ανέφικτη.

Οι εταιρείες που καταβάλλουν προσπάθειες για την τήρηση ή ανάπτυξη αξιόπιστων συστημάτων περιβαλλοντικής επισήμανσης βρίσκονται σε μειονεκτική θέση έναντι εκείνων που χρησιμοποιούν αναξιόπιστα περιβαλλοντικά σήματα. Οι καταναλωτές δεν είναι σε θέση, κατά κανόνα, να ελέγξουν τη συμμόρφωση του ενός ούτε και την ενδεχόμενη παραπλάνηση του άλλου.

Είναι προφανές πως η παροχή αξιόπιστων πληροφοριών βιωσιμότητας στους καταναλωτές θα ενισχύσει τους ισότιμους όρους ανταγωνισμού για τις επιχειρήσεις. Θα περιορίσει, επίσης, τον πολλαπλασιασμό των σημάτων και παραπλανητικών περιβαλλοντικών ισχυρισμών στην ενιαία αγορά.

Αναγκαίο, επομένως, να βασίζονται οι ρητοί περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί που διατυπώνονται σ’ αυτά σε ένα σύστημα πιστοποίησης. Δεν χωρεί αμφιβολία πως ρητοί περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί που διατυπώνονται στα περιβαλλοντικά σήματα θα πρέπει να υπόκεινται στις απαιτήσεις για την τεκμηρίωση και γνωστοποίηση των ρητών περιβαλλοντικών ισχυρισμών.

Ως εκ τούτου αξιολογήθηκε (και ορθά) πως τα περιβαλλοντικά σήματα θα πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις των εμπεριεχόμενων σ’ αυτά ρητών περιβαλλοντικών ισχυρισμών. Όσα μάλιστα έχουν θεσπιστεί στο πλαίσιο συστημάτων περιβαλλοντικής επισήμανσης βάσει του ενωσιακού δικαίου μπορούν, μόνα αυτά, να παρουσιάζουν αξιολόγηση ή βαθμολογία προϊόντος ή εμπορευομένου βάσει συγκεντρωτικού δείκτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων ενός προϊόντος ή ενός εμπορευομένου. Αναγκαίο όμως να υπόκεινται, επιπρόσθετα, σε επαλήθευση και πιστοποίηση της τεκμηρίωσης και γνωστοποίησής τους.

Ψευδοοικολογική ταυτότητα και αμφίβολα σήματα βιωσιμότητας

Ο ισχυρισμός περί "οικολογικού" και βιώσιμου χαρακτήρα έχει καταστεί, όπως ήδη αναφέρθηκε, παράγοντας ανταγωνιστικότητας. Τα (φερόμενα ως) οικολογικά προϊόντα καταγράφουν μεγαλύτερη ανάπτυξη από ό,τι τα αντίστοιχα τυποποιημένα. Οι οικολογικοί ισχυρισμοί όμως δεν είναι πάντα αξιόπιστοι, συγκρίσιμοι και επαληθεύσιμοι. Οι καταναλωτές είναι ενδεχόμενο να κληθούν να επιλέξουν ένα προϊόν ή μια επιχειρηματική συναλλαγή με βάση παραπλανητικές πληροφορίες.

Οι όροι ανταγωνισμού δεν είναι, δυστυχώς, ισότιμοι. Επωφελούνται, πολυεπίπεδα, όσοι διατυπώνουν ανακριβείς οικολογικούς ισχυρισμούς. 

Οι καταναλωτές, λοιπόν, έρχονται αντιμέτωποι με παραπλανητικές εμπορικές πρακτικές που σχετίζονται με τη βιωσιμότητα των προϊόντων. Τούτο μπορεί να συμβεί μέσω προβολής ψευδοοικολογικής ταυτότητας (:ασαφείς ή ελλιπώς τεκμηριωμένοι περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί). Επίσης μέσω αμφίβολης αξίας, διαφάνειας και αξιοπιστίας σημάτων βιωσιμότητας στα προϊόντα.

Για την αντιμετώπιση των εν λόγω αθέμιτων πρακτικών επιλέχθηκε, και ορθά, συνδυασμός απαγορεύσεων: των περιβαλλοντικών ισχυρισμών που δεν πληρούν ένα ελάχιστο σύνολο κριτηρίων καθώς και των σημάτων που δεν πληρούν τις ελάχιστες απαιτήσεις διαφάνειας και αξιοπιστίας.

Η Πρόταση Οδηγίας για τους Οικολογικούς Ισχυρισμούς (Greenwashing) ήρθε για να επιλύσει προβλήματα αλλά και να καλύψει απολύτως παρούσες και ιδιαίτερα πιεστικές ανάγκες που συναρτώνται με (συχνά ανεδαφικούς και στερούμενους σοβαρότητας) περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς και σημάνσεις. Να συνδράμει στον αποχωρισμό "της ήρας από το σιτάρι"˙ να συνδράμει τους σοβαρούς και ηθικά ενεργούντες˙ να αποτρέψει τους στερούμενους ηθικής από την υιοθέτηση (ή διατήρηση) πρακτικών βλαπτικών του ανταγωνισμού, του περιβάλλοντος και των καταναλωτών. Να επιλύσει, επίσης, προβλήματα. Ο αντίκτυπος αναμένεται θετικός. Οι προσδοκίες υψηλές! Περί αυτών, μεταξύ άλλων, σε επόμενη αρθρογραφία μας.

* Ο Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner, Koumentakis and Associates Law Firm