"Του Ρωμιού (Γκιαούρη) η γνώση ύστερα έρχεται"

Του Γιώργου Ι. Κωστούλα

Με το 2023 να μας εγκαταλείπει παραζαλισμένους, μετά τα όσα κατά τη διάρκειά του, και με δική μας υπαιτιότητα, υπεστήκαμε, κάθε ευχή για τον καινούργιο χρόνο, άλλη από την αναμεταξύ μας αλληλο-υπόδειξη για "καλό μυαλό" και αποφυγή των ίδιων και αενάως επαναλαμβανόμενων οικείων λαθών, είναι παντελώς ανώφελη. 

Με την έλευση της νέας χρονιάς, λοιπόν, και μπροστά σε μια λογοδοσία αφενός, και σε μια απαρχή αφετέρου, επιτρέψτε μου, αντί άλλων ευχών να αναφερθώ στην τουρκική παροιμία του τίτλου: "Gavurun akili sonradan gelir”.

Μια διαπίστωση των Τούρκων, οι οποίοι, με τον μακραίωνα συγχρωτισμό μαζί μας και τη γνωστή ανατολίτικη ευθυβολία, φιλοτεχνούν, εν προκειμένω, ένα  καίριο και ακριβέστατο ψυχογράφημα ενός παρορμητικού, πληθωρικού, χασογκόλη και φιγουρατζή λαού όπως εμείς.

Καταφανής η παραπομπή στη γνωστή, εθνική μας, επιπολαιότητα. Στο μοιραίο, διαχρονικό ελάττωμά μας: τη βιαστική, την επιπόλαιη σκέψη, την παρορμητική απόφαση.

Συναντάμε την παροιμία καταγραμμένη σε κείμενα τριών από τους πλέον αντιπροσωπευτικούς ψυχανατόμους- ανιχνευτές της ελληνικής ψυχής:

- Του Ζήσιμου Λορεντζάτου, στο βιβλίο του "Στου τιμονιού το αυλάκι”, όπου σε ημερολογιακή  καταγραφή από την Κεφαλονιά, όπου βρισκόταν τον Ιούλιο του 1974, συνδέει την παροιμία με την κυπριακή τραγωδία του 1974.

- Του Αλ. Παπαδιαμάντη, στο διήγημά του "Ο γείτονας με το λαγούτο”, όπου διαβάζουμε:  "...Ἄχ! κεφάλι, κεφάλι, ποὺ θέλεις χτύπημα στὸν τοῖχο αὐτὸν τὸν ραγισμένο, στὸ ντουβάρι, αὐτὸ τὸ μουχλιασμένο, τὸ βρώμικο… Πότε θὰ βάλῃς γνώση;… Καλὰ τὸ λὲν οἱ Aγάδες (…): Τοῦ Ρωμιοῦ ἡ γνώση ὕστερα ἔρχεται… Γιουννανὶν ἀκὶλ σονραντὰν γκελίορ”!

- Και του Δημητρίου Λουκάτου: "Το μυαλό του ο Ρωμιός το έχει όξου από το φέσι του. – Του Ρωμιού η γνώση έρχεται στέρου (εκ των υστέρων)! Γι’ αυτό κι οι Τούρκοι έλεγαν στα παιδιά τους : "Την πρώτη σκέψη (ορμητική) του Ρωμιού να την έχει τ' άλογό μας και τη δεύτερη (την εκ των υστέρων) εμείς”!

Επηρεασμένος από το θαυμάσιο βιβλίο του Βασίλη Καραποστόλη, "Διχασμός και εξιλέωση”, Εκδόσεις Πατάκη, θα ανέφερα ότι δεν είναι τυχαίο ότι μέχρι τώρα οι Έλληνες πορευτήκαμε με οδηγό προσωπικότητες όπως ο Καραϊσκάκης, ο Ανδρούτσος, ο Παπαφλέσσας, ήρωες δηλαδή πλήρεις θυμικών προαιρέσεων μάλλον, παρά αντικειμενικού, συνεπούς χρέους. Το οποίο, στον αντίποδα, ενσωμάτωναν και εκπροσωπούσαν μορφές όπως ο Δ. Υψηλάντης και ο Ι. Καποδίστριας, για να σταθούμε μόνο στην περίοδο της επανάστασης. 

Η απουσία τέτοιων ατόμων σε κρίσιμους θεσμούς της χώρας απετέλεσε για το έθνος και την εξέλιξή του, για δυο αιώνες τώρα, μια πληγή η οποία λίγο έλειψε να μας αφανίσει. Δυστυχώς, το συναίσθημα στήριξε την Ελλάδα σε οριακές περιστάσεις, αλλά τη διέλυσε στις υπόλοιπες.

Κρίσιμο λοιπόν το ερώτημα: Με τι είδους ανθρώπων σχεδιάζουμε να μετάσχουμε στις δραματικές γεωπολιτικές, πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις που μας κατακλύζουν; Να είμαστε απλώς ανίδεοι δεν θα πείραζε. Είμαστε αδιάφοροι. 

Όπως έχεικαταγραφεί από αρμοδιότερους εμού: "Υπάρχουν δυσκολίες της διάνοιας και δυσκολίες της βούλησης. Οι πρώτες αντιμετωπίζονται εύκολα. Τα κενά ενημέρωσης και γνώσης στους καιρούς μας συμπληρώνονται πολύ γρήγορα. Οι δεύτερες είναι πιο ζόρικες, γιατί αυτές αφορούν αιώνιους ιστορικούς εθισμούς και σύνθετα ζητήματα όπως ο συνολικός προσανατολισμός μιας χώρας στον κόσμο. 

Είναι καιρός να ταπεινωθούμε, αρχίζοντας από γενναία αυτοκριτική. Να πάψουμε να ευλογούμε αυτοκαταστροφικά τη "μοναδικότητά” μας, να φωτίσουμε καλύτερα και να εξορκίσουμε τις υποχθόνιες κοινωνικές μας καταβολές και να σκεφθούμε ψύχραιμα και στρατηγικά το μέλλον μας, ως εγχείρημα όμως ενεργού και όχι παθητικής συμμετοχής στις ζυμώσεις του σημερινού κόσμου.

Μένει λοιπόν να γίνουν τα δυσκολότερα, προκειμένου να επιτευχθεί ο συγχρονισμός νοοτροπιών και επιδόσεων. Έως τώρα επέβαλλε τον ρυθμό της και μας έσερνε μονίμως η πίεση της ανάγκης. Πάντα ασχολούμαστε με τα "επείγοντα”, αφήνοντας τα σημαντικά για αργότερα. Αντί για το αντίθετο”. 

Καιρός είναι πλέον η προσπάθεια να μεταφερθεί από το επίπεδο αντιμετώπισης των απειλών και των αναγκών της στιγμής, στο επίπεδο του προγραμματισμού, των ευκαιριών και των στρατηγικών στόχων. Και αυτό δεν μπορεί να γίνει "εκ των ενόντων”, για να αναφερθώ σε μια ακόμα έκφραση  που αμφιβάλλω αν κι αυτή (όπως το φιλότιμο και η λεβεντιά) υπάρχει σε άλλη γλώσσα του κόσμου. Τουλάχιστον με το θετικότατο περιεχόμενο  που έχει πάρει σε μας, μέσα και από τον αρχαιοπρεπή της γλωσσικό μανδύα. 

Μια έκφραση, αυτή, που αναγορεύει τις πρόχειρες, κάτω από πίεση αποφάσεις και πράξεις  αυτοσχεδιασμού, τυχαίες, πολλές φορές της τελευταίας στιγμής, τα γιουρούσια με λίγα λόγια, σε εθνικό άθλημα αποτελεσματικότητας κάτω από πίεση. Αποτέλεσμα, όπως θέλουμε να το εμφανίζουμε, του ελληνικού  δαιμονίου: κάτι δηλαδή σαν εθνική μαγκιά. 

Λοιπόν, ας αρχίσουμε τη νέα χρονιά με σοφότερες πρώτες σκέψεις, απ’ όλους, μας.

*"Gavurun akili sonradan gelir”: Είχα χρησιμοποιήσει την παροιμία και παλιότερα σε κείμενό μου. Η ευθυβολία της παραμένει αξεπέραστη, συνεχίζοντας να μας χαρακτηρίζει. 

** O κ. Κωστούλας είναι τέως Γενικός Διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα.