Ο χρόνος, η αγωνία και τα ορόσημα

Του Κωνσταντίνου V. Νικολόπουλου

Σημαντικό να φράζουμε με ορόσημα το χρονικό χάος, είτε ως γραμμή είτε ως κύμα είτε ως χώρο που συστέλλεται και διαστέλλεται. Αντιλαμβανόμαστε πόσο ανόητο αλλά και πόσο συμβατικά χρήσιμο είναι αυτό που κάνουμε μπροστά στην αγωνία ενός τέλους, με το να ορίζουμε σημεία καμπής και ακρότατα; Μοιάζει σα να μετράει κανείς τη θάλασσα με τις κορυφές των ασταθών κυμάτων της. Άλλωστε, προγραμματισμό και στόχους θέτει μόνο ο άνθρωπος, εφόσον τέτοιες ψευδοσυνθήκες δεν υφίστανται στη φύση ούτε υπάρχει όριο μεγίστου, όπως λόγου χάρη ο Θεός. 

Εντούτοις, έχουμε ανάγκη τα ορόσημα για να μετριόμαστε, να αναμετριόμαστε σε όσα μπορούμε να αντιληφθούμε, όπως στην πρόοδο, στον πολιτισμό, στα συμβατικά μας επιτεύγματα· ειδάλλως τι μένει από το να νοηματοδοτούμε;

Οι διαστάσεις και η ασυναρτησία

Πάντως, έχουμε μια μανία με τον χρόνο, τις προβλέψεις και το μέλλον λες και είμαστε ασφαλείς και βέβαιοι με τις χωρικές διαστάσεις. Ακόμη και τη χωρική διάσταση του μήκους, η οποία είναι οικεία στην αντίληψή μας, δεν την έχουμε κατακτήσει ως προβλέψιμη. Παραδείγματος χάριν, ενώ δεν γνωρίζουμε τι κρύβουν τα επόμενα 30 μέτρα όταν στον βηματισμό μας μεσολαβήσει γωνία στο πεζοδρόμιο, εντούτοις καταπιανόμαστε με την πιο δύσκολη διάσταση, αυτή του χρόνου, που δεν την αισθανόμαστε μεν όμως μαζί με το χώρο μάς δείχνει αποτελέσματα όπως την ηλικία, τη βιολογική υποταγή στη βαρύτητα κ.λπ.

Και να’σου η εκμετάλλευση της αγωνίας του μέλλοντος! Εδώ, εκτίθεται η παραφυσική με ανοησίες όπως αυτήν της αριθμολογίας όσο και της έωλης εικάζουσας αστρολογίας καθώς και της εσχατολογίας. Αλλά και οι πιο ορθολογικές μας υποθέσεις δεν υστερούν σε ανασφάλεια και συχνά σε ανοησία.

Έτσι, αποκαλύπτεται η ασημαντότητα της χρονικής οριοθέτησης. Άλλωστε η δυτική χρονολόγηση, όπως της πρωτοχρονιάς, είναι επίσης κάτι σχετικό μιας και πάνω από δισεκατομμύριο Κινέζων, λόγου χάριν, γιορτάζουν την παραδοσιακή τους πρωτοχρονιά σε διαφορετικούς μήνες κάθε φορά, με βάση το αρχαίο ημερολόγιο τού αυτοκράτορα Χουάνγκ Ντι (2637 π.Χ.) μολονότι το εμπόριο υιοθετεί το Γρηγοριανό στις συναλλαγές. Στην Ταϊλάνδη βρισκόμαστε στη δεκαετία του 2560, στο Μιανμάρ στη δεκαετία του 1380, στο Μαρόκο, με θρησκευτικό κριτήριο, στη δεκαετία του 1440, στο εβραϊκό ημερολόγιο διανύεται η δεκαετία του 5780. Στην Αιθιοπία επίσης και σε άλλες χώρες είμαστε σε αλλιώτικους συμβατικούς αριθμούς επίσης (βλ. σχετικό άρθρο  BBC Future, 2022). Συνακόλουθα, οι Νοτιοκορεάτες όριζαν, μέχρι πέρσι, την ηλικία τους με το ένα στη γέννησή τους και όχι με το μηδέν, ενώ οι Βορειοκορεάτες διανύουν τη δεκαετία του 110 καθώς απαρχή της χρονολόγησης είναι η γέννηση του "απόλυτου ηγέτη" Κιμ Ιλ-Σουνγκ.

Οι λαοί με βάση είτε τη σελήνη είτε τον ήλιο είτε ό,τι τους βολεύει ορίζουν τους αριθμούς τής ζωής τους. Άλλωστε και οι ζώνες ώρας σχετικοποιούν τα χρονικά φράγματα καθώς ένα εμβληματικό γεγονός στην Ευρώπη στις 23:00 της 31/12 του έτους Χ αφορά στο Χ+1 έτος εάν ζει κανείς στην Άπω Ανατολή και ήδη έχει καλωσορίσει τον νέο χρόνο. 

Οι φυσικοί επιστήμονες σε διαπρεπείς μελέτες τους (με βάση μαθηματικά μοντέλα μη πειραματικά επαληθεύσιμα) άλλοτε λένε ότι είναι εφικτό το ταξίδι στον χρόνο (βλ.ενδεικτικά δημοσίευση ερευνητών του Εργαστηρίου Κβαντικής Πληροφορίας του Ινστιτούτου Φυσικής και Τεχνολογίας της Μόσχας στην επιθεώρηση Scientific Reports, 2019) κι άλλοτε ότι δεν είναι κατορθωτό (βλ. σχετική έρευνα 2023 – Φινλανδικό Πανεπιστήμιο του Τάμπερε). 

Άλλοι ισχυρίζονται ότι ο κόσμος είναι ντετερμινιστικά τακτοποιημένος όπως μια ακολουθία Fibonacci, άρα και προβλέψιμος, ενώ άλλες θεωρίες υποστηρίζουν ότι ο χρόνος έχει ήδη αποκαλυφθεί όπως με βάση τα πειράματα των αλουμινένιων σπειροειδών κατόπτρων του Kozyrev, σχοινοβατώντας στο όριο της παραψυχολογίας.

Ακόμα κι αν το γονιδίωμα και οι ακολουθίες των θετικών επιστημών είναι, ενδεχομένως, υπαχθέντα σε προβλέψιμο νόμο, εντούτοις τα κοινωνικά και πολιτικά πεδία δεν είναι,  μολονότι τα αντιμετωπίζουμε ως τέτοια. Απρόβλεπτες από τους ειδικούς οικονομικές κρίσεις, χειραγώγηση αγορών δήθεν σε ακολουθία μοντέλων και αρθρογραφία στα ΜΜΕ με  φράσεις τύπου "το θαύμα των Χριστουγέννων η μείωση του πληθωρισμού" λες και ο πληθωρισμός αποτελεί κάποιο φυσικό φαινόμενο ώστε να αντιδράμε με έκπληξη σε τέτοιες μεταβολές, παραβλέποντας ότι είναι απόρροια πλέγματος ανθρώπινων αποφάσεων και ενεργειών.

Εντούτοις, κλέβοντας πληροφορίες από το μέλλον

Τι μπορούμε να περιμένουμε από το μέλλον σύμφωνα με τις ειλημμένες αποφάσεις μας είτε ως άτομα, ως κοινωνίες είτε ως θεσμοί: 

* Στον κόσμο και στην Ελλάδα το δημόσιο χρέος αυξάνεται. Το ότι για την Ελλάδα κρίνεται διαχειρίσιμο (ως λόγος του ΑΕΠ) και ότι η αγορά αξιολογεί, μέσω των σχετικών οίκων, αξιόχρεη τη χώρα δεν σημαίνει ότι αυτό δεν θα αποπληρωθεί από τις επερχόμενες γενιές στο μέλλον. Βέβαια, εάν η μεγέθυνση μετατραπεί σε ποιοτική ανάπτυξη και όχι πλούτος για λίγους τότε δεν θα είναι δυσβάσταχτα τα τοκοχρεολύσια στο μέλλον. Αυτό όμως μένει να το παρακολουθήσουμε, προσεκτικά! Προς το παρόν δεν έχουμε καν ενδείξεις.

* Το προσδόκιμο ζωής πιθανά θα επιμηκυνθεί περαιτέρω αλλά ως προς τον χρόνο των γηρατειών μας. Παρατείνοντας τα γηρατειά, ζούμε μεν παραπάνω, αλλά σε ποια κατάσταση υγείας σωματικής, ψυχικής και πόσο ακέραιοι ως άτομα και ως συνειδήσεις;  

* Πολλές οθόνες και ρομπότ θα μας αποχαιρετούν από τη ζωή εφόσον έχουμε εισόδημα να τα ανταμείψουμε. Ειδάλλως, η δημόσια υγεία και η πρόνοια που ολοένα συρρικνώνονται δεν θα εγγυώνται τέτοια παροχή στους υπόλοιπους.

* Συνδρομητικές θα είναι η διασκέδαση (δωρεάν θα είναι μόνο οι διαφημίσεις), η πληροφορία, οι χρήσιμες εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης (η οποία θα εξελίσσεται εντυπωσιακά). 

* Το εισόδημα θα είναι κατά πλειονότητα επιδοματικό και στα όρια υποφερτής διαβίωσης για τους πολλούς.

* Χειρότερες συνθήκες περιβάλλοντος και κλίματος θα εγείρουν πολέμους και μετανάστευση. Η φύση θα κάνει εντονότερη την παρουσία της δείχνοντας κυρίως το σκληρό και αφιλόξενο πρόσωπό της.

* Το νερό θα λιγοστεύει και θα αναζητείται μαζικά. Όσοι διαθέτουν επαρκές εισόδημα θα το απολαμβάνουν ιδιωτικά και εγγυημένα. Οι υπόλοιποι θα το ψάχνουν καταδιωκόμενοι.

* Οι αμοιβές των συντελεστών παραγωγής θα κατανέμονται ολοένα και πιο άνισα με την επιχειρηματικότητα, τη γη και το υλικό κεφάλαιο να διευρύνουν την ανισότητα και τη φτώχεια.

* Μεγαλύτερη θα είναι η διάρκεια της εργασιακής ζωής με περισσότερη επισφάλεια και ελαστικότητα. Τα αυξημένα όρια ηλικίας αποχώρησης θα κυμαίνονται πέραν των 70 ετών σε όλον τον κόσμο.

* Η Οικονομία θα συνεχίσει να είναι προσανατολισμένη στην ευτυχιοκρατία με συνέπεια την παραγωγή ανάλογων προϊόντων.

* Τα προϊόντα θα εξατομικεύονται περαιτέρω και θα διαμορφώνουν ανάλογη συμπεριφορά στους καταναλωτές σε κάθε πολιτική τους έκφανση.

* Ο ατομικισμός θα κυριαρχήσει και θα λογίζεται ως δόγμα συναφές της ελευθερίας.

* Η αίσθηση ευτυχίας θα εκδηλώνεται χωρίς ακραία συναισθήματα τεχνικά υποστηριζόμενη. 

* Η ψευδαίσθηση θα δεσπόζει επαυξημένη, εικονική, αλλά και ο κοινωνικός φόβος επίσης.

* Ο φόβος θα αμβλύνεται μέσω της κατανάλωσης αγαθών.

Όλα τα έμβια υποκύπτουν στη βαρύτητα και στη φθορά κι αυτό αποτελεί τη νομοτέλεια της θνησιγένειας. Μια τέτοια οριστική κατάληξη του μέλλοντος δεν μπορεί να νικηθεί με τις επισφαλείς προβλέψεις παρά μόνο για παρηγοριά. Άλλωστε ο χρόνος, παρά την αντίθετη κρατούσα αντίληψη, δεν είναι η αιτία της φθοράς αλλά εκείνος που την αποκαλύπτει, που κάνει "ορατό" το αποτέλεσμα της. 

Όσο για το τι μέλλει γενέσθαι φέτος, θα γίνει αυτό που πάντα συμβαίνει· δηλαδή ο χρόνος στους ενήλικες να αφαιρεί και στους ανήλικους να προσθέτει.

Συμμεριζόμαστε την αγωνία να κάνουμε ενέργειες προς την κατεύθυνση της ευημερίας και δεν επικρίνονται οι χειρισμοί που υλοποιούμε για να ζούμε καλύτερα. Ωστόσο, λες και δεν μας δόθηκαν στο παρελθόν παρόμοιες ευκαιρίες· όμως τις σπαταλήσαμε άδοξα, απάνθρωπα μεταξύ δύναμης και εξουσίας.

Ευχολόγιο και τρέχουσες αποφάσεις

Ενόσω το James Webb ST θα μας στέλνει εικόνες από το νεκρό, αρχέγονο παρελθόν και εμείς θα αναζητούμε "κοσμικές αμπέλους" στο μέλλον για την αίσθηση ελέγχου, ας μην υποτιμάμε τα "σπέρματα–συστατικά" του Χρόνου που είναι οι Στιγμές κι αυτές συνιστούν το παρόν. Σ’ αυτές φορτώνονται οι τρέχουσες αποφάσεις μας, οι οποίες με τη σειρά τους είναι βασισμένες σε προσδοκίες και λαμβάνονται σε συνθήκες προκαταλήψεων, στερεοτύπων και ασύμμετρης πληροφόρησης. Ως ελκυστές, οι αποφάσεις στιγμών επηρεάζουν και άλλοτε προεξοφλούν, καθορίζουν και κατακερματίζουν το μέλλον, το οποίο φαιδρά επιχειρούμε να ανιχνεύσουμε στις "μαγικές σφαίρες".  

Ας αναλογιστούμε αποφάσεις με προβολή στο μέλλον για Υγεία, Παιδεία, Εισόδημα, Κοινωνική Ασφάλιση. 

* Ο Δρ. Κωνσταντίνος V. Νικολόπουλος είναι συγγραφέας, καθηγητής Οικονομικών και Κοινωνικής Πολιτικής.