Αλλαγή στη χαρτογράφηση του δικαστικού συστήματος της χώρας

Του Λέανδρου Ρακιντζή 

Ο πρώτος Υπουργός Δικαιοσύνης του βασιλιά  Όθωνα  Ludwig von Mauer, έγκριτος νομικός, οργάνωσε το 1835 το δικαστικό σύστημα της χώρας, που κατά τις δικαστικές και χωροταξικές αρμοδιότητες διατηρείται με ελάχιστες βελτιώσεις μέχρι σήμερα, καθόσον όλες οι προσπάθειες μεταρρυθμίσεων απέτυχαν, γιατί προσέκρουσαν στα δικηγορικά και τοπικά μικροσυμφέροντα.

Χαρακτηριστικά, ενώ με νόμο του 1983 το Πρωτοδικείο Αθηνών διασπάστηκε σε περισσότερα πρωτοδικεία και ιδρύθηκαν τα Πρωτοδικεία Ανατολικής και Δυτικής Αττικής, λόγω αντίδρασης των δικηγόρων δεν προχώρησε η λειτουργία τους χωρίς την κατάργηση του νόμου και όπως αντί να περιοριστούν χωροταξικά τα δικαστήρια ιδρύθηκαν έκτοτε τέσσερα καινούργια Εφετεία και κάποια νέα Πρωτοδικεία, αλλά για την  ίδρυση ή μη των οποίων υπήρξαν πρωτοβουλίες, αγώνες και  αντιδράσεις  τοπικών κοινωνιών, οργανώσεων και  βουλευτών.

Φαίνεται ότι η Πολιτεία δεν μπορεί δια ιδίων μέσων να καταρτίσει σε πρώτο χρόνο ένα σχέδιο δικαστικών μεταρρυθμίσεων και το δυσκολότερο σε δεύτερο χρόνο να το εφαρμόσει, γιατί διαχρονικά οκτώ στους δέκα νόμους που ψηφίζονται δεν εφαρμόζονται, όπως έγινε με το νόμο για την οπαδική βία.

Έτσι η Παγκόσμια Τράπεζα (εφεξής ΠΠ) ως σύμβουλος της κυβέρνησης με επιτόπια έρευνα και διαπιστώσεις από κλιμάκιο της συνέταξε πόρισμα με το οποίο εισηγείται  ριζική αναδιάρθρωση του δικαστικού συστήματος της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης σε προσωπικό και δομές. Τις προτάσεις επεξεργάζεται η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Δικαιοσύνης  βάσει των οποίων θα  κατατεθεί και θα ψηφιστεί σύντομα το σχετικό νομοσχέδιο, αλλά αν θα εφαρμοστεί ολικά ή μερικά με αστερίσκους, εξαιρέσεις ή παρατάσεις είναι άδηλο,  γιατί εξαρτάται όχι μόνο από την αντίδραση των δικηγόρων, που αναμένεται σφοδρή ιδίως για τη διάσπαση του Πρωτοδικείου Αθηνών, αλλά και των τοπικών κοινωνιών στις περιοχές, που καταργούνται δικαστήρια και του εντεύθεν πολιτικού κόστους. 

Είναι γεγονός, ότι στη χώρα μας η καθυστέρηση απονομής της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης πλησιάζει (επιεικώς) τα  όρια της αρνησιδικίας, αφού για τις πολιτικές δίκες από την κατάθεση της αγωγής μέχρι την έκδοση τελεσίδικης απόφασης απαιτούνται 1711 ημέρες έναντι του ευρωπαϊκού μέσου όρου πέριξ των 500 ημερών και οι ποινικές υποθέσεις εκδικάζονται στα όρια της παραγραφής, που τις περισσότερες φορές είναι στοχευμένη και επιτυγχάνεται είτε δικαστικά με τις αλλεπάλληλες αναβολές δίκης είτε με την έκδοση ηπιότερου νόμου (Capital.gr 22-9-2022 –Στρίβειν δια της παραγραφής). Η καθυστέρηση απονομής της δικαιοσύνης στη χώρα μας είναι διαχρονική, αφού ο Εμμανουήλ Ροΐδης για  την εποχή του  είπε: Όταν γινόταν ένα έγκλημα ο κόσμος έλεγε, γιατί δεν εκτελούν τον κακούργο, όταν κάποτε τον εκτελούσαν,  ο κόσμος ρωτούσε, τι έκανε ο ανθρωπάκος και  τον εκτελούν.          

Συνεπώς, η κατάταξη της χώρας μας στην 147η θέση παγκοσμίως από την άποψη καθυστέρησης απονομής της δικαιοσύνης ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και οφείλεται, στο ότι οι επαγγελματικές τάξεις που θα μπορούσαν να επιλύσουν το πρόβλημα ενδιαφέρονται μόνο για τα δικά τους μικροσυμφέροντα, όπως για τη μη παράταση του ωραρίου της λειτουργίας των ποινικών δικαστηρίων και την αφειδή με βάση την τροποποίηση του άρθρου 349 ΚΠΔ χορήγηση από τα δικαστήρια αναβολής και όχι διακοπής δίκης, παράγοντες. Άλλωστε διαχρονικά οι αρμόδιοι υπουργοί προσπαθούν με μερεμέτια αντί με ριζικές μεταρρυθμίσεις να επιλύσουν το πρόβλημα.

Η καθυστέρηση απονομής της δικαιοσύνης, η ποιότητα των δικαστικών αποφάσεων, που πολλές φορές  δεν πείθουν για την ορθότητά τους και η διακριτική μεταχείριση των επωνύμων με άφθονα πρόσφατα παραδείγματα έχουν κλονίσει την εμπιστοσύνη των πολιτών σε αυτή, που σύμφωνα με τη δημοσκόπηση της Kappa Research της 6-9-2021 ανέρχεται σε 15% έναντι 64% της το 2008 δημοσκόπησης του καθηγητή Πανά, ποσοστό που έπρεπε να θορυβήσει τους αρμόδιους.

Η ΠΠ προτείνει νέο χωροταξικό σχεδιασμό των δικαστηρίων με κατάργηση δικαστηρίων ελαττωμένης κίνησης  και συγχώνευσης με άλλα δια την κατάργηση 64 Ειρηνοδικείων, Πρωτοδικείων που βρίσκονται στο ίδιο νομό και Εφετείων στην ίδια Περιφέρεια. Μετά την κατάργηση του πταίσματος ως ποινικού αδικήματος τα Ειρηνοδικεία δικάζουν μόνο πολιτικές υποθέσεις μέχρι ορισμένου ποσού, λαμβάνουν ένορκες βεβαιώσεις και διενεργούν προκαταρκτική εξέταση ή προανάκριση, δικαστικές πράξεις που  από τον τρόπο που διεξάγονται  έχουν καταστεί τυπικές και που μπορεί να διεξαχθούν από άλλα κυρίως αστυνομικά όργανα. Έτσι οι Ειρηνοδίκες που είναι 962 και πολλοί από αυτούς είναι πολύ πεπειραμένοι δικαστές μπορεί να ενσωματωθούν και ενισχύσουν τους δικαστές του πρώτου βαθμού. Επίσης, προτείνει τη μετακίνηση μεγάλου αριθμού δικαστών από τα δικαστήρια με μικρότερη κίνηση σε μεγαλύτερα δικαστήρια και κυρίως σε δικαστήρια της Πρωτεύουσας, ώστε να υπάρξει ορθολογική κατανομή δικαστών και δικαστικών υπαλλήλων, καλύτερη κατανομή των υποθέσεων και ταχύτερη απονομή δικαιοσύνης. Είναι γεγονός ότι υπάρχουν δικαστές που υπηρετούν πολλά χρόνια στο ίδιο συνήθως μικρής κινήσεως πρωτοδικείο και προς το συμφέρον των ιδίων πρέπει να μετατεθούν σε μεγαλύτερα δικαστήρια.

Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα παρουσιάζει το υδροκέφαλο Πρωτοδικείο Αθηνών που εξυπηρετεί πάνω από πέντε εκατ. κατοίκους και στο οποίο εμφανίζεται η μεγαλύτερη καθυστέρηση απονομής δικαιοσύνης, για το οποίο η αρίστη λύση θα ήταν να διασπαστεί σε  πέντε πρωτοδικεία (κεντρικό και 4 στα σημεία του ορίζοντα). Επειδή η λύση αυτή λόγω της αναμενόμενης σφοδρής αντίδρασης των δικηγόρων αποκλείεται, εξετάζονται διάφορα εναλλακτικά σενάρια. Ίσως το πιθανότερο είναι στον ίδιο χώρο να ιδρυθούν δυο χωριστά πρωτοδικεία, ένα πολιτικό και ένα ποινικό με χωριστό προϊστάμενο, δικαστικό και υπαλληλικό προσωπικό, που μπορεί να λειτουργήσει ικανοποιητικά με μόνη προϋπόθεση την εναλλαγή των δικαστών, γιατί αλλιώς θα έχομε μονομερή ανάπτυξη και ωρίμανση των δικαστών. Φυσικά, απαιτείται εξεύρεση επαρκών δικαστικών αιθουσών, ώστε η δίκη να μην αναβάλλεται από έλλειψή τους, αλλά να συνεχίζεται κανονικά.

Για τις προτάσεις της ΠΠ και το υπό σύνταξη νομοσχέδιο υπάρχουν μόνο δημοσιογραφικές πληροφορίες, ελπίζω όμως, ότι θα ληφθεί πρόνοια, ώστε το νέο δικαστικό σύστημα να είναι λειτουργικό και να εφαρμοστεί ολοκληρωμένο αμέσως  χωρίς παρατάσεις, εξαιρέσεις και  παλινδρομήσεις. Προς τούτο  θα επαναλάβω την πρόταση του Εμ. Ροΐδη "ενός νόμου έχομε χρεία  περί τηρήσεως των κειμένων νόμων".

* Ο Λέανδρος Τ. Ρακιντζής είναι Αρεοπαγίτης ε.τ.