City logistics & Αστικά Κέντρα Ενοποίησης Εμπορευμάτων: Χωροθέτηση, οργάνωση και λειτουργία στην Αττική

Τoυ Δρ. Β. Ζεϊμπέκη

1. Οφέλη από την οργάνωση της αστικής εφοδιαστικής (city logistics)

Οι αστικές εμπορευμάτων μεταφορές είναι μια ιδιαίτερα σημαντική διαδικασία, αφού αποτελούν συνήθως το τελευταίο μίλι (Last Mile Logistics) στη μεταφορά εμπορευμάτων από τον προμηθευτή στο σημείο λιανικής ή πολλές φορές κατευθείαν στον ίδιο τον καταναλωτή. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια, η αύξηση του ηλεκτρονικού εμπορίου καθώς και η υιοθέτηση της πρακτικής πολυκαναλικής παράδοσης (omni-channel distribution), έχει αυξήσει σημαντικά τον αριθμό των οχημάτων που κινούνται μέσα στην πόλη.

Πραφανώς, αυτό έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο σε οικονομικό, όσο σε περιβαλλοντικό και κοινωνικό επίπεδο. Ήδη αρκετές πόλεις αλλά και εταιρείες διανομής/συλλογής εμπορευμάτων έχουν αντιληφθεί τις αρνητικές συνέπειες που συνοδεύουν τις αστικές διανομές και έχουν προχωρήσει σε στρατηγικές και βέλτιστες πρακτικές οι οποίες υποστηρίζουν την έννοια της αειφόρας αστικής μεταφοράς (sustainable urban transport/city logistics).

Η έννοια της αειφόρου αστικής μεταφοράς (sustainable urban transport/city logistics) έχει ξεκινήσει να μετουσιώνεται σε έργα και δράσεις από πολλές ευρωπαϊκές πόλεις και εταιρείες που εμπλέκονται στο κύκλωμα διανομής/συλλογής εμπορευμάτων. Πιο συγκεκριμένα, τα οφέλη από τέτοιες ενέργειες είναι τα εξης:

· Οικονομικά οφέλη: Η χρήση κοινού στόλου οχημάτων (transport pooling), καθώς και η βέλτιστη δρομολόγηση, μπορούν να οδηγήσουν στη μείωση των οχημάτων που χρησιμοποιούνται, στη μείωση των χιλιομετρικών αποστάσεων καθώς και στη μείωση των άδειων χιλιομέτρων (empty running miles) κυρίως κατά την επιστροφή των οχημάτων στο depot.

· Περιβαλλοντικά οφέλη: Η μείωση των χιλιομετρικών αποστάσεων, η χρήση ηλεκτρικών/υβριδικών οχημάτων, η χρήση δικύκλων/τρικύκλων καθώς και η ύπαρξη περιορισμών για τη διανομή των εμπορευμάτων στο κέντρο μιας πόλης μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα καθώς και στη μείωση της ηχορύπανσης.

· Κοινωνικά οφέλη: Η εφαρμογή των παραπάνω κανόνων και στρατηγικών μπορούν να μειώσουν την κυκλοφοριακή όχληση, να μειώσουν τα ατυχήματα που προκαλούνται από φορτηγά οχήματα καθώς επίσης να συντελέσουν στη δημιουργία πιο φιλικών προς τους πολίτες αστικών πόλεων.

2. City Logistics: Βέλτιστες ευρωπαϊκές πρακτικές με φιλικά προς το περιβάλλον οχήματα

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχουν μια σειρά από πρακτικές που εφαρμόζονται για τη βελτίωση των αστικών εμπορευματικών μεταφορών (city logistics) με έμφαση στην αειφορία. Στη συγκεκριμένη ενότητα παρουσιάζονται τρεις ενδεικτικές μελέτες περίπτωσης από ευρωπαϊκές πόλεις στις οποίες έχει εφαρμοστεί επιτυχώς η αειφόρος διανομή εμπορευμάτων με τη χρήση ηλεκτρικών/υβριδικών οχημάτων (van και τρικύκλων).

Διανομή με ηλεκτρικά οχήματα στο Παρίσι

Η εταιρεία διανομών Speed Distribution Logistique, η εταιρεία καλλυντικών και αρωμάτων Guerlain καθώς και η αυτοκινητοβιομηχανία Renault ένωσαν τις δυνάμεις τους με μια συνεργασία που βασίζεται στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης.

Το 100% ηλεκτροκίνητο φορτηγό των 16 τόνων της Renault θα δοκιμαστεί τα επόμενα 2 χρόνια σε πραγματικές συνθήκες πραγματοποιώντας εμπορευματικές διανομές σε καταστήματα αρωμάτων και καλλυντικών στο Παρίσι. Πιο συγκεκριμένα, το όχημα θα πραγματοποιεί παραδόσεις σε καταστήματα της εταιρίας Guerlain με αφετηρία το κέντρο διανομής της Speed Distribution Logistique, διανύοντας πάνω από 200Km καθημερινά. Στόχος του εγχειρήματος αποτελεί η μείωση των εκπομπών CO2 και του θορύβου που προκύπτουν από τη μεταφορά εμπορευμάτων στο αστικό κέντρο του Παρισιού.

Διανομή με ηλεκτρικά τρίκυκλα στο Ντόρτμουντ

Η εξυπηρέτηση του ιστορικού κέντρου της πόλης Ντόρτμουν της Γερμανίας, λόγω των στενών δρόμων και του περιορισμένου χώρου στάθμευσης απαιτεί τη χρήση οχημάτων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η εταιρεία UPS, η πρώτη η εταιρεία παράδοσης δεμάτων που χρησιμοποίησε σε καθημερινή βάση υβριδικό ηλεκτρικό όχημα, εδώ και ένα χρόνο συμμετέχει σε ένα πιλοτικό πρόγραμμα αστικών διανομών με τη χρήση ηλεκτρικών τρικύκλων. Έτσι, η παράδοση δεμάτων στις εν λόγω περιοχές πραγματοποιείται με το ελάχιστο περιβαλλοντικό αντίκτυπο αφού τα συγκεκριμένα τρίκυκλα αποτελούνται από ηλεκτρικό κινητήρα.

Αστικό Κέντρο Ενοποίησης εμπορευμάτων και ηλεκτρικά οχήματα στο Γκέτεμποργκ

Η ανάγκη να αναπτυχθεί ένα πράσινο σύστημα αστικών διανομών και υπηρεσιών logistics στο Γκέτεμποργκ της Σουηδίας οδήγησε στη δημιουργία ενός αστικού κέντρου ενοποίησης εμπορευμάτων (Urban Consolidation Center) καθώς και στη χρήση ηλεκτρικών φορτηγών για τις αστικές εμπορευματικές διανομές. Το 2012 μέσω μιας πιλοτικής δράσης, δημιουργήθηκε ένα κέντρο ενοποίησης σε ένα χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων για την εξυπηρέτηση 8-10 πελατών. Μέσα σε ένα χρόνο, ο αριθμός των πελατών αυξήθηκε στους 200 και ηλεκτρικά ποδήλατα προστέθηκαν στον στόλο οχημάτων του κέντρου, επιτυγχάνοντας τη μείωση των αέριων ρύπων και των επιπέδων θορύβου στο κέντρο της πόλης. Κλειδί για την επιτυχία του εγχειρήματος αποτελεί η καλή συνεργασία μεταξύ των εταίρων.

3. Αστικά Κέντρα Ενοποίησης Εμπορευμάτων: Μια πολλά υποσχόμενη δράση για την ανάπτυξη των city logistics

Από τις πολλαπλές δράσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο αναφορικά με τα city logistics, ξεχωρίζει η λειτουργία Αστικών Κέντρων Ενοποίησης Εμπορευμάτων (ΑΚΕΕ) μέσα στις πόλεις. Ως ΑΚΕΕ (Urban Consolidation Center – UCC) ορίζεται μια εγκατάσταση παροχής υπηρεσιών logistics (ουσιαστικά αποτελεί μια πλατφόρμα cross-docking) στην οποία εισέρχονται εμπορεύματα (σε παλετοποιημένη μορφή, σε roll cages ή σε κιβώτια), αποομαδοποιούνται, αποθηκεύονται προσωρινά (για λίγες ώρες συνήθως), ενοποιούνται (συνήθως ανά Τ.Κ.) και αποστέλλονται την ίδια ημέρα προς το εσωτερικό της πόλης με κατάλληλα οχήματα, ώστε να επιτυγχάνεται μέγιστη απόδοση ως προς τον λόγο φορτίου / κατανάλωση καυσίμου για κάθε διαδρομή και εν γένει ελάχιστη περιβαλλοντική επιβάρυνση. Η παραπάνω ροή δύναται να πραγματοποιείται και αντίστροφα, δηλαδή από το εσωτερικό της πόλης προς το ΑΚΕΕ, προκειμένου να συλλέγονται υλικά συσκευασίας (π.χ παλέτες) και εμπορεύματα που επιστρέφονται (reverse logistics).

Αυτή τη χρονική περίοδο λειτουργούν περίπου 60-65 ΑΚΕΕ στην Ευρώπη. Ενδεικτικά τα περισσότερα απο αυτά βρίσκονται στις Σκανδιναβικές χώρες, στο Ην. Βασίλειο, στην Ολλανδία, στη Γερμανία, στο Βέλγιο, στη Γαλλία, στην Ισπανία, και στην Ιταλία. Τα βασικά χαρακτηριστικά των συγκεκριμένων ΑΚΕΕ παρουσιάζονται στον κάτωθι πίνακα.

 

Ενδεικτικά πετυχημένα ΑΚΕΕ στην Ευρώπη παρουσιάζονται παρακάτω:

Στο Bristol του Ηνωμένου Βασιλείου, δημιουργήθηκε το 2004, ένα κέντρο ενοποίησης, γνωστό ως Broadmead, για την εξυπηρέτηση ενός ολόκληρου εμπορικού συγκροτήματος. Ο κύριος λόγος δημιουργίας, ήταν η ανάγκη για μείωση του αριθμού των οχημάτων στο κέντρο της πόλης. Ο στόχος επιτεύχθηκε, ενώ ταυτόχρονα οι παραγγελίες παραδίδονταν έγκαιρα και οι πελάτες δηλώνουν ευχαριστημένοι. Στα οφέλη της λειτουργίας του συγκαταλέγεται και η μείωση των απορριμμάτων καθώς το ΑΚΕΕ είναι υπεύθυνο για την περισυλλογή και την ανακύκλωση των υλικών συσκευασίας. Παρά τα οφέλη βέβαια που προκύπτουν από την λειτουργία του κέντρου, δεν θα μπορούσε να επιβιώσει, δίχως την κρατική οικονομική υποστήριξη που του παρέχεται.

Το 2008 δημιουργήθηκε το Binnenstadservice, 1,5 χλμ από την πόλη Nijmegen της Ολλανδίας, με στόχο την αντιμετώπιση της κυκλοφοριακής συμφόρησης του κέντρου της πόλης. Αρχικά έλαβε κρατική χρηματοδότηση και προμήθευε 100 εμπορικά καταστήματα¹. Οι πολίτες δηλώνουν ευχαριστημένοι από τη λειτουργία του ΑΚΕΕ λόγω της βελτίωσης της κυκλοφοριακής συμφόρησης, της ποιότητας της ατμόσφαιρας αλλά και τις νέες θέσεις εργασίας που προσέφερε το κέντρο. Οι πελάτες, και αυτοί με τη σειρά τους, δηλώνουν ικανοποιημένοι από τις παρεχόμενες υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας, που προσφέρει το κέντρο. Ως βασικό μειονέκτημα του κέντρου αναφέρεται η λανθασμένη τοποθεσία εγκατάστασης και η κακή σύνδεση με τους δρόμους της πόλης που δυσκόλεψε τις καθημερινές παραδόσεις².

Το ΑΚΕΕ στην πόλη Kassel της Γερμανίας, λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο από τον σύνηθες. Οι παραγγελίες γίνονται με βάση τις ανάγκες των πελατών και όχι των προμηθευτών³. Το κύριο όφελος της λειτουργίας του κέντρου είναι η βελτίωση της εικόνας των προμηθευτών λόγω της συνέπειας στον χρόνο παράδοσης των εμπορευμάτων στους πελάτες μέσω της χρήσης πληροφοριακών συστημάτων (βέλτιστη δρομολόγηση οχημάτων). Στα οφέλη βέβαια συγκαταλέγεται και η μείωση του κόστους μεταφοράς, των αέριων εκπομπών και της ηχορύπανσης⁴.

Η λειτουργία ενός ΑΚΕΕ για να είναι επιτυχής θα πρέπει να υποστηρίζεται από μια σειρά από κανανισμούς και παράγοντες. Οι βασικοί είναι οι κάτωθι:

• Η στήριξη (και πολλές φορές η συμμετοχή) του έργου από τις τοπικές δημόσιες αρχές (π.χ. Δήμος, Επιμελητήρια) είναι ιδιάίτερα σημαντική – Οι δημόσιες υπηρεσίες πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένες σε θέματα αειφορίας στις εμπορευματικές μεταφορές.

• Κρατική χρηματοδότηση (τουλάχιστον κατά την αρχική φάση του έργου) και παραχώρηση χώρου εγκατάστασης του ΑΚΕΕ

• Ανάπτυξη και εφαρμογή συγκεκριμένης νομοθεσίας (ή κανονισμών) η οποία να στηρίζει τη λειτουργία του ΑΚΕΕ (π.χ. ελεύθερη κίνηση οχημάτων ΑΚΕΕ εντός ιστορικού κέντρου, χρήση λεωφορειοδρόμων, ειδικά σημεία στάθμευσης για παραδόσεις , παραδοσεις εμπορευμάτων σε δημόσιους φορείς μόνο μέσω ΑΚΕΕ, κτλ)

• Ουδέτερος ρόλος της διαχειρίστριας εταιρίας

• Ευρεία αποδοχή του ΑΚΕΕ και συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων μερών

• Εξυπηρέτηση πολλών σημείων σε κοντινή απόσταση (απαιτείται σημαντικός αριθμός παραδόσεων ανά όχημα)

• Εξυπηρέτηση καλά οριοθετημένων περιοχών μικρής συνολικής επιφάνειας (π.χ. ιστορικών κέντρων – ως 5-10 Km² )

4. Νόμος 4302/2014: Τι προβλέπει για τις αστικές εμπορευματικές μεταφορές στην Ελλάδα;

Ο Ν. 4302/2014 περί εφοδιαστικής αναφέρεται στην "Αστική Μεταφορά, Προσωρινή Αποθήκευση και Διανομή Εμπορευμάτων" στο άρθρο 4. Ουσιαστικά στο Άρθρο 4 γίνεται αναφορά στη διαδικασία χωροθέτησης και λειτουργίας Αστικών Κέντρων Ενοποίησης Εμπορευμάτων στην Ελλάδα.

Πιο συγκεκριμένα, με Κοινή Υπουργική Απόφαση (η οποία αναμένεται να δημοσιευτεί) καθορίζονται οι κανόνες για τη μεταφορά και τη διανομή αγαθών και εμπορευμάτων εντός και περιμετρικά αστικής περιοχής με γνώμονα τη διασφάλιση της ελάχιστης δυνατής διατάραξης της αστικής κυκλοφορίας.

Η Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) ρυθμίζει ιδίως:

α) Τη δημιουργία ειδικών εγκαταστάσεων προσωρινής αποθήκευσης, ενοποίησης και αποομαδοποίησης φορτίων και φορτοεκφόρτωσης εμπορευμάτων και στάθμευσης φορτηγών αυτοκινήτων σε περιοχές των δήμων, προκειμένου να επιτευχθεί συγκεντρωμένη μεταφορά και εκφόρτωση προς τα καταστήματα και η ρυθμιζόμενη πρόσβαση φορτηγών αυτοκινήτων εντός και διαμέσου της πόλης.

β) Τη χρήση καθαρών τεχνολογιών εντός του αστικού ιστού και οι ελάχιστες απαιτήσεις σε σχέση με τους όρους φορτοεκφόρτωσης εμπορευμάτων.

γ) Τους όρους για τη χωροθέτηση των εγκαταστάσεων του παρόντος άρθρου σε εντός σχεδίου περιοχές.

5. Ποιος ο ρόλος των Αστικών Κέντρων Ενοποίησης Εμπορευμάτων (ΑΚΕΕ) στην Αττική;

Με βάση πρόσφατη μελέτη της OPTILOG Advisory Services (www.optilog.gr), αναγνωρίσθηκαν δυνητικές περιοχές στις οποίες θα μπορούσαν να χωροθετηθούν Αστικά Κέντρα Ενοποίησης Εμπορευμάτων (ΑΚΕΕ) λαμβάνοντας υπόψη τις εμπορευματικές ροές εντός της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας. Πιο συγκεκριμένα, μελετήθηκαν 3 περιοχές: α) Βόρεια Προάστια, β) Κέντρο Αθήνας και γ) Ανατολική Αττική.

Τα κριτήρια που επιλέχθηκαν για την αξιολόγηση των σημείων χωροθέτησης ανά περιοχή παρουσιάζονται στον κάτωθι πίνακα.

Πίνακας 1. Κριτήρια μελέτης ανά κατηγορία

Κατηγορία κριτηρίων	Κριτήρια
Οικονομικά κριτήρια	Κόστος ενοικίασης
	Κόστος μεταφοράς των εμπορευμάτων
Περιβαλλοντικά κριτήρια	Εκπομπές CO2
Προσβασιμότητα& χρήσης γης	Εγγύτητα προμηθευτών& περιοχές που μπορούν να ανεγερθούν ΑΚΕΕ

Έπειτα από την απόδοση βαθμολογιών στα κριτήρια επιλογής αλλά και στις βαρύτητες τους, εφαρμόστηκε η πολυκριτηριακή μέθοδος "fuzzy TOPSIS” με στόχο την επιλογή της καταλληλότερης θέσης εγκατάστασης ΑΚΕΕ, στις 3 υπό μελέτη περιοχές.

Τα αποτελέσματα της εφαρμογής της πολυκριτηριακής μεθόδου "fuzzy TOPSIS” ανέδειξαν το Πικέρμι ως την πλέον κατάλληλη περιοχή χωροθέτησης ΑΚΕΕ στην πρώτη μελέτη περίπτωσης της ανατολικής Αττικής. Η επόμενη καλύτερη περιοχή είναι τα Σπάτα, και εν συνεχεία ακολουθεί το Κορωπί και το Μαρκόπουλο. Στην περίπτωση των βορείων προαστίων αντίστοιχα, η Μεταμόρφωση αποτελεί την καταλληλότερη περιοχή για τη χωροθέτηση του ΑΚΕΕ με τις Αχαρνές να ακολουθούν και στη συνέχεια να έπεται το Καπανδρίτι και το Κρυονέρι. Τέλος, για το κέντρο της Αθήνας, ο Βοτανικός αποτελεί την καταλληλότερη περιοχή χωροθέτησης και έπειτα ακολουθεί η περιοχή του Αγίου Ιωάννη Ρέντη.