Ισραήλ - Χαμάς, η κλιμάκωση αποθαρρύνει τη διεθνή διαμεσολάβηση

Του Νικήτα Σίμου 

Η Σύνοδος για την Ειρήνη η οποία πραγματοποιήθηκε στο Κάιρο το Σάββατο (21/10) ολοκληρώθηκε χωρίς να υπάρξει τελικό κοινό ανακοινωθέν, ένδειξη του ότι οι συμμετέχοντες –Γενικός Γραμματέας ΟΗΕ, Άραβες ηγέτες και Παλαιστινιακή Αρχή, Ευρωπαίοι ηγέτες– δεν συμφώνησαν σε κάποιες κοινά αποδεκτές θέσεις. Δεν παρέστη ο Ερντογάν, υποδηλώνοντας ενδεχομένως ίσες αποστάσεις από τα αντιμαχόμενα μέρη. Η Τουρκία μπορεί να μιλήσει με τη Χαμάς και επιπλέον θέλει να διατηρήσει τις σχέσεις της με το Ισραήλ για ευθετότερο χρόνο. Αυτό την τοποθετεί σε πλεονεκτική θέση για μια ενδεχομένη διαμεσολάβηση μεταξύ των αντιμαχομένων, την οποία θα υποστήριζαν και οι ΗΠΑ.

Ο ηγέτης της Παλαιστινιακής Αρχής Αμπάς τόνισε, ότι οι Παλαιστίνιοι θα παραμείνουν στα εδάφη τους, θέμα το οποίο ανέδειξαν επίσης ο Σίσσι της Αιγύπτου και ο Αμπντάλλα της Ιορδανίας, τονίζοντας τον κίνδυνο ρευστοποίησης του Παλαιστινιακού σε συνδυασμό με τη μαζική βίαιη μετακίνηση των κατοίκων της Γάζας και το ογκούμενο κύμα δυνητικών μεταναστών. Οι δυτικοί ηγέτες ζήτησαν την καταδίκη της Χαμάς και την απελευθέρωση των ομήρων, αναγνωρίζοντας παράλληλα το δικαίωμα του Ισραήλ να αμυνθεί.

Η αιγυπτιακή προεδρία σε ανακοίνωσή της, χαρακτηριστική του αραβικού θυμού, κατήγγειλε "τη διεθνή σκηνή η οποία έχει αποτύχει, να βρει μια δίκαιη και βιώσιμη λύση στο Παλαιστινιακό ζήτημα". Η διάσταση απόψεων μεταξύ των συμμετασχόντων στη διάσκεψη είναι προφανής.

Η Τουρκική προσπάθεια

Απελευθερώθηκαν χθες δυο όμηροι ενώ είχε προηγηθεί η απελευθέρωση 2 Αμερικανών ομήρων, με τη μεσολάβηση του Κατάρ, στο οποίο βρίσκεται Αμερικανός διαπραγματευτής, δείγμα του ότι ενδεχομένως υπάρχει έδαφος και για άλλες απελευθερώσεις και ίσως κάποιας προσπάθειας για διαμεσολάβηση.

Προς την κατεύθυνση αυτή φαίνεται να κινείται η Τουρκία με τον έμπειρο, πρώην επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών και τώρα υπουργό των εξωτερικών Φιντάν, υπό την ηγεσία του Ερντογάν. Με μια πρώτη ματιά θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι οι στενές σχέσεις της κυβέρνησης Ερντογάν με τη Χαμάς και η πρόσφατη σφοδρή αντιδυτική ρητορική του έχουν απομονώσει την Τουρκία. Όμως, η Τουρκία αντιπροσωπεύει για τη Δύση έναν εταίρο, ο οποίος μπορεί να μιλήσει με τη Χαμάς και επί πλέον θέλει να διατηρήσει τις σχέσεις του με το Ισραήλ, για ευθετότερο χρόνο.

Βέβαια, η οργάνωση φέρεται να δήλωσε στην Άγκυρα, όπου διατηρεί γραφεία, ότι δεν είναι ικανοποιημένη με την Τουρκία, διότι η τελευταία δεν έχει πάρει ριζικά διπλωματικά μέτρα (πχ ανάκληση πρεσβευτή κ.α.) προκειμένου να ασκήσει μείζονα πίεση στο Ισραήλ. Είναι ενδιαφέρον, ότι ο επικεφαλής του πολιτικού γραφείου της Χαμάς, Χανίγια, ο οποίος διαβιεί στην Ντόχα, ήταν στην Κωνσταντινούπολη όταν έγινε η τρομοκρατική εισβολή και ότι μαζί με άλλα ηγετικά στελέχη της οργάνωσης κινούνται μεταξύ Τουρκίας και Κατάρ. Διακριτικά τους ζητήθηκε από την τουρκική κυβέρνηση να απομακρυνθούν από την Τουρκία.

Παρά ταύτα, δεν εκτιμάται ότι η Άγκυρα θα σκληρύνει παραπέρα τη στάση της προς τη Χαμάς διατηρώντας για τον εαυτό της τον δυνητικό ρόλο του διαμεσολαβητή. Χαρακτηριστικά, ο Τούρκος υπουργός εξωτερικών υπογράμμισε ότι η Τουρκία και η Δύση έχουν διαφορετικές οπτικές, σύμφωνα με τη δήλωσή του, ότι: " Εφόσον οι Δυτικοί ορίζουν τη Χαμάς ως τρομοκρατική οργάνωση, αντιλαμβάνονται όλες τις δραστηριότητές της στο πλαίσιο αυτό. Εμείς από την πλευρά μας λέμε, ότι δεν πρέπει να στοχοποιούνται άμαχοι πολίτες, από κανέναν."

Η τρέχουσα εκτίμηση είναι, ότι οι τουρκικές υπηρεσίες δεν έχουν πάρει κάποιο μήνυμα από τη Χαμάς για επιθυμητή μεσολάβηση της Άγκυρας, όπως ούτε η Αίγυπτος ούτε το Κατάρ. Καθώς φαίνεται, η αγνώστου χρονικού βάθους και έντασης κλιμάκωση θα συνεχιστεί, όπως άλλωστε δείχνουν οι αψιμαχίες με τη Χεζμπολλάχ στα βόρεια και οι εμπρηστικές δηλώσεις του Ιράν. 

Οι μεγάλοι παίκτες

Τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων προς το παρόν αποκλίνουν, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Ενδεχομένως για να αποφευχθεί κάποια μοιραία ανάφλεξη, η οποία θα ήταν υπαρξιακή μόνο για κάποιους φανατικούς, στο τέλος θα υπάρξει κάποια συνεννόηση, η οποία προς το παρόν δεν είναι ορατή.

Συμβουλές και υποστήριξη από τις ΗΠΑ

Ο πρόεδρος Μπάϊντεν κάλεσε σοφά το Ισραήλ να μην υποπέσει στα σφάλματα των ΗΠΑ μετά την 11/9. Πράγματι, αν το Ισραήλ εμπλακεί σε επιχειρήσεις ευρείας έκτασης και για μεγάλο χρονικό διάστημα, δημιουργούνται ερωτηματικά για την επάρκεια των πόρων του, το μέγεθος της βοήθειας την οποία θα έχει ανάγκη από τη Δύση, και την επίπτωση στην κοινωνική συνοχή των Ισραηλινών πολιτών και τη σταθερότητα του πολιτικού του συστήματος. Μετά τον νικηφόρο, αλλά πολυαίμακτο και μη αναμενόμενο πόλεμο του Γιόμ Κιπούρ (1973), αποτέλεσμα της εσωτερικής αξιολόγησης στο Ισραήλ ήταν η παραίτηση της κυβέρνησης Μέϋιρ και άλλων αξιωματούχων.

Προς το παρόν πάντως, οι ΗΠΑ ενισχύουν την αποτρεπτική ισχύ τους κυρίως έναντι του Ιράν, κινητοποιώντας στην περιοχή της Μ. Ανατολής τη ναυτική ομάδα κρούσης του αεροπλανοφόρου Αϊζενχάουερ, πέραν του περιπλέοντος στην Α. Μεσόγειο, αεροπλανοφόρου Φορντ. Είναι αξιοσημείωτο, ότι αναχαιτίστηκαν πύραυλοι κρουζ των Χούθι της Υεμένης από Αμερικανικό αντιτορπιλικό στην Ερυθρά Θάλασσα. Παράλληλα, μεταφέρονται στην περιοχή τάγματα αντιαεροπορικών συστημάτων Patriot και το αντιπυραυλικό σύστημα για βαλλιστικούς πυραύλους μέσου βεληνεκούς, μέσα και έξω από την ατμόσφαιρα, THAAD, με διαταγή του Αμερικανού υπουργού στρατιωτικών.

Οι ενέργειες αυτές, διατρανώνουν την υποστήριξη των ΗΠΑ προς το Ισραήλ, η οποία τουλάχιστον στο παρόν στάδιο είναι καθαρά αμυντική και εύκολα διαχειρίσιμη από τον Πρόεδρο ως προς τη συγκατάθεση του Κογκρέσου.    

Η Ευρώπη δεν φαίνεται να έχει σαφή γραμμή προς το παρόν, πέραν από την ανάδειξη του ανθρωπιστικού προβλήματος και της αναγκαίας βοήθειας προς τους δεινοπαθούντες Παλαιστίνιους της Γάζας, ίσως ενόψει των ευρω-εκλογών του 2024 και της πιθανής αλλαγής ηγεσίας των ευρωπαϊκών διοικητικών οργάνων. Θα έπρεπε όμως, να γίνουν σκέψεις για τις διπλωματικές ενέργειες εκείνες, οι οποίες θα εξασφάλιζαν στη Γάζα ένα αξιοπρεπές μέλλον, και ειρήνη και ασφάλεια μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων.

Η Ρωσία κερδίζει

Η Ρωσία δεν είναι άπειρη από ευέλικτες διπλωματικές ενέργειες και είναι μια από τις διεθνείς δυνάμεις, οι οποίες μπορούν μα μιλήσουν τόσο με τους Παλαιστίνιους, όσο και με τους Ισραηλινούς. Στην προκείμενη περίπτωση μια μεσολάβηση δεν είναι τόσο απλή, διότι αφενός η Μόσχα θέλει να περιφρουρήσει τις σχέσεις της με το Ισραήλ, ειδικά για τον συντονισμό ενεργειών στη Συρία, ενώ αφετέρου το ίδιο ισχύει και ως προς τη Χαμάς, την οποία παραδοσιακά στηρίζει, όπως και διότι η τελευταία συνδέεται με την Τεχεράνη, έναν από τους σημαντικότερους στρατιωτικούς εταίρους της Μόσχας. Η Ρωσία μάλλον θα εκμεταλλευθεί την τρέχουσα κατάσταση και τα όποια αντι-αμερικανικά αισθήματα δημιουργούνται, για να έχει την ευκαιρία καταγγελίας της πολιτικής των ΗΠΑ. Άλλωστε, η σύγκρουση στη Γάζα λειτουργεί ως εξαιρετικός περισπασμός από τον πόλεμο στην Ουκρανία, προς όφελος της Μόσχας.

Σημειωτέον ότι ο Λαβρόφ επισκέπτεται την Τεχεράνη, όπου αναμένεται και ο υπουργός εξωτερικών της Τουρκίας, όπως και οι υπουργοί εξωτερικών Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν (θέμα Καραμπάχ). Προεξοφλείται όμως, ότι θα συζητηθεί και το Παλαιστινιακό, μεταξύ των τριών εταίρων – Ρωσία, Τουρκία, Ιράν - της συμφωνίας της Αστάνα (2017 – Δημιουργία 4 ζωνών αποκλιμάκωσης της βίας στην Συρία). 

Μια επιφυλακτική Κίνα

Το Πεκίνο, ενδεχομένως θα δεχόταν καταρχήν ένα διαμεσολαβητικό ρόλο, έχοντας και το προηγούμενο της συμφωνίας Ιράν-Σ. Αραβίας. Πρόσφατα όμως δέχτηκε την επίσκεψη της Παλαιστινιακής αρχής, γεγονός το οποίο επί του παρόντος δεν του επιτρέπει την ευελιξία, αν το επιθυμούσε, για μια διαμεσολάβηση μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραήλ. Είναι ακόμη ενδεχόμενο, η Κίνα να παραμένει επιφυλακτική, διότι δεν θα ήθελε να αποδυναμώσει την αξιοπιστία της υποστήριξής της προς τον Αραβικό κόσμο (εισαγωγές υδρογονανθράκων, πχ συμφωνίες επενδύσεων υψηλής τεχνολογίας με Σ. Αραβία, κ.ά.) ο οποίος μισεί το Ισραήλ και είναι εξοργισμένος με τις ΗΠΑ και τους Δυτικούς. Δεν αποκλείεται βέβαια ο Αραβικός χώρος να είναι πρωταρχικής σημασίας επιλογή για την Κινεζική στρατηγική, έναντι του Ισραήλ, το οποίο έχει και την υποστήριξη των ΗΠΑ. 

Από όσα προαναφέραμε διαφαίνεται, ότι κάτω από τις τρέχουσες συνθήκες ο χώρος διαμεσολάβησης από τρίτες δυνάμεις μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραήλ είναι ιδιαίτερα περιορισμένος.

Αν κάποιος πρόβαλλε από τους δυνητικούς διαμεσολαβητές, θα μπορούσε να είναι ενδεχομένως από τον άξονα Τουρκίας – Κατάρ. Βέβαια, οι εκπλήξεις δεν αποκλείονται, καθώς η εξέλιξη της όλης κατάστασης είναι ρευστή και δύσκολο να προβλεφθεί.

 * Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής