Η πάγια εξουσία των δολομιτών και των πυγολαμπίδων

Του Κωνσταντίνου V. Νικολόπουλου 

Όσο η πολιτισμική μας ταυτότητα εξελίσσεται, τα χαρακτηριστικά της εγγράφονται στο κοινωνικο-πολιτικό γονιδίωμα ώστε μετατρέπονται σε αξιώματα, συνήθειες, πρακτικές και αρχές δίχως πλέον να αξιολογούνται ούτε ατομικά, ούτε συλλογικά.  

Ειδικά όταν το τεχνολογικό περιβάλλον προσφέρει πολλή πληροφορία και ο χρόνος επιλογής περιορίζεται ώστε η λήψη της απόφασης να μην μπορεί να είναι η άριστη, η ενδεδειγμένη, αυτή που δεν θα εμπεριέχει βραχυχρόνιο, επισφαλές όφελος, που δεν θα θίγει την πλειονότητα του συνόλου, ούτε θα υπονομεύει το μέλλον, που δεν θα είναι απατηλή.

Ενδεικτικά, αυτό συνέβη τόσο στην παραγωγή και τη δημιουργία πλούτου σε σχέση με τους πόρους των επόμενων γενεών με δραματική επίπτωση στις συνθήκες ζωής τους στον πλανήτη, όσο και στην υπονόμευση του μελλοντικού πλούτου με την υπερχρέωση που βρίσκεται σήμερα στο μέγιστο· και όλα αυτά στο πλαίσιο πολιτισμικών αξιών. 

Σημαντικό εργαλείο που δανειστήκαμε από τη διοικητική θεωρία και πρακτική, ήταν το Marketing σε κάθε διάσταση του μίγματός του· είτε στην τιτλοποίηση εννοιών και νοημάτων, είτε στη δικτύωση μιας θεώρησης, ακόμα στην υιοθέτηση αυθαίρετων κριτηρίων αξιολόγησης σχέσεων και πολιτικής και βέβαια στο απαύγασμα των τεχνικών της προώθησης. Έτσι, το επεκτείναμε σε κάθε τομέα της ζωής μας, σε βαθμό που θεωρείται πλέον θέσφατο. Οι self-coaches, για παράδειγμα, προτείνουν μεθόδους να "πλασάρεις" και να "πουλάς" τον εαυτό σου κι αν αυτό είναι αποτελεσματικό μεταφράζεται σε επιλογή συντρόφου, σε εξασφάλιση απασχόλησης, σε χρήμα, σε δόξα και σε εξουσία. Βέβαια, κάποιος θα αναρωτηθεί εάν αυτό που προβάλλεται είναι αναγκαία και ανάξιο.Το ζήτημα είναι εάν αυτό που προβάλλεται, προβάλλεται επειδή έχει τα μέσα να προβληθεί κι όχι επειδή αξίζει να διαδοθεί. Το κριτήριο προβολής, ώστε να δημιουργηθεί το κλίμα συνήθειας και αποδοχής και σε συνθήκες ελλιπούς σκέψης και χρόνου για επιλογή, είναι ποιος και τι μπορεί να κατέχει τους πόρους να προβληθεί ανεξάρτητα εάν διαθέτει τα προσόντα και τις δεξιότητες. Σαν να νομίζεις ότι η υψηλότερη κορυφή στην οροσειρά είναι εκείνη που βλέπεις και ο λόγος που την βλέπεις είναι γιατί μόνο αυτή φωτίζεται από τον ήλιο. Επομένως, πλέον πορεύεσαι με αυτή τη γνώση, την εμπειρία και την άποψη. 

Εφόσον αυτό συμβεί, τότε η μετριότητα είναι σφόδρα πιθανό να επικρατήσει, μια και η επιλογή έχει κριτήριο λάμψης, όπως η λουσιφερίνη του βιοφωτισμού των πυγολαμπίδων (κωλοφωτιές) στην αναπαραγωγή και στην προσέλκυση της λείας τους. "Αυτό ξέρεις, αυτό εμπιστεύεσαι", κατά το πάλαι ποτέ διαφημιστικό σλόγκαν τής χλωρίνης. Και δεν είναι σφάλμα να "ξέρεις", όμως είναι πλάνη και απάτητο να γνωρίζεις αυτό που μπαίνει με αγένεια και θράσος μπροστά σου και χοροπηδάει, τεντώνει τα χέρια και σου φωνάζει…"εδώ, εμένα, εδώ κοίτα, εγώ μπορώ και μόνον εγώ!".

Επομένως, όλη η ενέργεια κατασπαταλείται στην επιλογή των πόρων για να συμμαχήσεις, να μισθώσεις ή να εξαγοράσεις τα μέσα προβολής, τους φορείς δημοσίων σχέσεων και του lobbying. Η γενιά των baby-boomers αποκαλούσε τους δημοσιοσχεσίτες "γλείφτες" και τους περιθωριοποιούσε. Σήμερα, στην εποχή των influencers, αυτή η αντίληψη θεωρείται παρωχημένη και παράλογη, ενώ η περιθωριοποίηση του "γλίτσα" θεωρείται bulling. Παρεμπιπτόντως, η "τέχνη" (sic) του influencing διδάσκεται και θα αποτελέσει ακαδημαϊκό κλάδο! 

Σήμερα είναι δεξιότητα να επενδύεις στον κομματάρχη για να αποσβέσεις τον κόπο σου σε θέση διοικητή ΝΠΔΔ, να επενδύεις στην εικόνα σου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να κεφαλαιοποιείς σε χρήμα και φήμη, να βγαίνεις στις οθόνες και να γίνεσαι opinion leader με τη συγχυσμένη πολιτική και κοινωνική ή οικονομική σου άποψη σου μόνο και μόνο επειδή είσαι αθλητής, νικητής ενός δημοφιλούς ριάλιτι, τραγουδιστής, ηθοποιός ή επειδή ξέρεις να ταιριάζεις στίχους ή ήχους. Βέβαια! Και στην τέχνη και στον πολιτισμό, στον ακαδημαϊκό χώρο και οπουδήποτε συμβαίνει να προβάλλεται αυτό που διαθέτει τους πόρους είτε χρηματικούς είτε προπαγανδιστικούς. Άραγε, η προβολή στα διεθνή λογοτεχνικά βραβεία δεν βασίζεται επιπλέον και στις προηγούμενες μεθόδους; Έπειτα, οι καλλιτέχνες προωθούνται από δυναμικούς εκδοτικούς οίκους, καθιερώνονται και γίνονται... κλασικοί και αδιαμφισβήτητοι. Το πρόβλημα σαφώς, είναι εάν όλα αυτά θεσπίζουνε συνειδήσεις, στερεότυπα και επηρεάζουν την πολιτική ζωή, το παρόν και μέλλον. 

Κατασκευές λοιπόν! Εδώ μπορούμε να δημιουργούμε επιφανειακές προσωπικότητες με ρομποτική και τεχνητή νοημοσύνη, ανθρωποειδή που δηλώνουν κοινωνικά χαρακτηριστικά, ρέπλικες. Αλίμονο αν θεωρηθεί δύσκολο να επαλείψουμε ένα άτομο ή μια ομάδα ανθρώπων με τα ζητούμενα χαρακτηριστικά μιας ήδη χειραγωγημένης κοινής γνώμης, ώστε να μιμηθεί και να φανερώσει το αγαπημένο μας "χρώμα", αυτό που το ίδιο το marketing φρόντισε να ευθυμούμε κοκ σε φαύλο σχήμα επανεπένδυσης του μηδενός στο ίδιο πρωταρχικό μηδέν. 

Τα "παιδιά του marketing" έχουν κληρονομήσει σε λανθάνουσα εκδοχή το DNA τού πνευματικού τους γονέα, του νονού τους γνωρίζοντας απλώς να φτάνουν μέχρι την προβολή, μιας κι αυτό επιδιώκουν.

Έτσι, αυτό το ανδρείκελο θα αναδυθεί, θα αναδειχθεί, θα μιμηθεί, θα δημιουργήσει προσδοκίες, αλλά προφανώς δεν θα έχει την ικανότητα να τις πραγματοποιήσει γιατί το ταλέντο του είναι να πλαστουργεί τη "χαρά της Κυριακής". Αυτή η κοινωνική κατασκευή θα έχει ξοδέψει την ενέργειά του στο Attention, Interesting και Desire, δίχως να έχει την ικανότητα να προχωρήσει στο Action, στην προσδοκώμενη δράση, ικανοποιώντας, εντέλει, αποκλειστικά  αυτούς που επένδυσαν πόρους στην κατασκευή του και μόνον αυτούς! Και γιατί δεν μπορεί τους υπόλοιπους που το "πίστεψαν"; Γιατί η δράση θέλει δύναμη, ανθρωπιά, ηθική και συλλογικότητα! 

Και όσοι από το κοινό πίστεψαν τους απολύτως ετερόφωτους ευθύνονται με τη σειρά τους στον βαθμό που επαφίονται στην "πίστη" και δεν συλλογίζονται περαιτέρω για την ορθή τους επιλογή, ειδικά όταν διακυβεύεται και υπονομεύεται το μέλλον τους.

Όταν το κοινό δεν έχει τη δυνατότητα να σκέφτεται, να επεξεργάζεται και πάσχει από νοητική μυωπία καθώς δεν αναλύει, δεν βλέπει μακριά και δεν κουράζεται από τις ίδιες επαναλαμβανόμενες τεχνικές υποσχέσεων, επαναλαμβάνοντας πανομοιότυπα μοτίβα σε διαφορετική συσκευασία, τότε η πιθανότητα να βγει "μάπα το καρπούζι" αυξάνεται.

Όταν υφίστανται συναφείς νοοτροπίες σε αγοραίο περιβάλλον "δούναι και λαβείν" και άμβλυνση της εμπορίας σε κάθε σχέση, τότε η συναλλαγή κυριαρχεί, έχοντας γίνει πολιτισμικό εξελικτικό συστατικό.  Εν τω μεταξύ, όλα τα παραπάνω συμβαίνουν στο πλαίσιο προσχηματικής, διαδικαστικής δημοκρατίας ώστε να τηρούνται και τα θεσμικά προσχήματα.

ΥΓ. Το παράπονό μου σας είπα και δε θέλω να χαλάσουμε τις καρδιές μας εάν δεν συμφωνείτε. Άλλωστε γύρω μας χύνεται άφθονο αίμα στους ενεργούς πολέμους, κάπου αλλού άνθρωποι δεν έχουν καν μερικές θερμίδες τροφής ή φάρμακα ενώ κάποιοιάλλοι μαραζώνουν στην ψυχική τους μάχη καθημερινά. 

Σημειώσεις:

1) Ο δολομίτης είναι ανθρακικό ορυκτό και ονομάστηκε έτσι από τον Γάλλο φυσιοδίφη Déodat Gratet de Dolomieu, ο οποίος έζησε μεταξύ 18ου και 19ου αιώνα. Με το αρκτικόλεξο ΔΛΜ (όπου Δ=Δημοσιοσχεσίτες, Λ=Λομπίστες και Μ=Μαρκετίστες) σχημάτισα απλώς τη λέξη του σημερινού τίτλου.
2) Το ακρωνύμιο AIDA, όπως αναφέρθηκε στο παραπάνω κείμενο, αποτελεί πλαίσιο ανάπτυξης των τεχνικών της προώθησης του Marketing.

* Ο Δρ. Κωνσταντίνος V. Νικολόπουλος είναι συγγραφέας, καθηγητής Οικονομικών και Κοινωνικής Πολιτικής.