Καιροσκοπική ή στρατηγική η σχέση Κίνας - Ρωσίας

Του Θάνου Κουρματζή

Οι εστίες αναταραχών σε διάφορα σημεία του πλανήτη δημιουργούν μεγάλες ανησυχίες όχι μόνο στους οικονομολόγους της διεθνούς πολιτικής οικονομίας αλλά και στους πολιτειακούς θεσμούς των περισσότερων μεγάλων και μικρών κρατών.

Μετά την επιθετική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία η αναμενόμενη νίκη της Ρωσίας μετά από λίγες εβδομάδες ακόμα βρίσκεται σε εντεινόμενη εξέλιξη και κανείς δεν γνωρίζει κάτω από ποιες συνθήκες είναι δυνατόν αυτός ο ακατανόητος πόλεμος να τερματιστεί. Και οι δύο πλευρές ισχυρίζονται ότι δεν θα εγκαταλείψουν τις προσπάθειες τους έως ότου εκπληρωθούν οι στόχοι τους. 

Το καθεστώς Πούτιν έχει καταφέρει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να ξεπεράσει τις συνέπειες των κυρώσεων που επέβαλε η Δύση επιτυγχάνοντας ευχέρεια χρηματοδότησης των αναγκών του πολέμου. Παρά την υποτιμητική εξέλιξη της υπόθεσης Βάγκνερ, την απουσίας του Πούτιν από τη σύνοδο των BRICS λόγω κινδύνου για τη σύλληψή του, η Ρωσία ενισχύει δράσεις συγκρούσεων όπως στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, και σχεδιάζει μεγαλόπνοα προγράμματα για την κεντρική και ανατολική Ασία. Υπογράφει συμφωνίες συνεργασίας με τον Κιμ Γιονγκ Ουν και επιτυγχάνει συμφωνία με την Κίνα και τη Μογγολία για την κατασκευή και δεύτερου αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου τον Power of Siberia 2. Τα κοιτάσματα που όδευαν προς την Ευρώπη θα τροφοδοτούν στο εξής τις ανάγκες της ανατολικής και νότιας Ασίας. 

Ο σχηματισμός του πολιτικού Νότου που εκφράζεται από τους BRICS αποφασίστηκε να ενισχυθεί με νέα μέλη μεταξύ των οποίων και η Αργεντινή και η Σ. Αραβία. Ο δε OPEC + χαράζει πολιτική που αποσκοπεί στην πρόσθεση προβλημάτων στις ευρωπαϊκές οικονομίες. Φαίνεται πως ούτε ο μακρύς πόλεμος ούτε οι κυρώσεις προς το καθεστώς Πούτιν, ούτε η επέκταση του ΝΑΤΟ, κατάφεραν, τουλάχιστον μέχρι τώρα, να απειλήσουν σοβαρά την οικονομία της Ρωσίας και τους γεωπολιτικούς της σχεδιασμούς. Και όλα αυτά γιατί καταφέρνει να βρίσκει σταθερά στηρίγματα στη γιγαντιαία Κίνα. 

Εξετάζοντας την πολιτική της Κίνας διαπιστώνουμε ότι η υποστήριξη που παρέχει προς τη Ρωσία έχει ως γνώμονα αποκλειστικά την προώθηση των δικών της γεωπολιτικών παγκόσμιων συμφερόντων προσπαθώντας να ισορροπήσει αντίρροπες δυνάμεις. Για παράδειγμα, από τη μία πλευρά η Κίνα παρέχει υποστήριξη στη Ρωσία αλλά ταυτόχρονα δεν επιθυμεί να έρθει αντιμέτωπη με τις 141 χώρες/ μέλη του ΟΗΕ που καταδίκασαν την επιθετική εισβολή. Έτσι η συμπεριφορά της χαρακτηρίζεται από αποχρώσεις ουδετερότητας όπως και της Ινδίας, παρά κατηγορηματικής υποστήριξης. Προβάλει αιτήματα σεβασμού των δικαιωμάτων των αμάχων στην Ουκρανία και την ανάγκη χρήσης διπλωματικών μέσων για την εξεύρεση ειρηνευτικών λύσεων. 

Η Κίνα προσπαθεί να ισορροπήσει δυνάμεις που μακροπρόθεσμα θα τη φέρουν σε αντίθεση με τη Ρωσία. Ο Κινέζος πρόεδρος Σι προτείνει την εφαρμογή της αρχής της εθνικής κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών. Πώς αυτό δεν έρχεται σε αντίθεση με τις επιδιώξεις του Πούτιν που μάχεται για τον κατακερματισμό της Ουκρανίας και την προσάρτηση εδαφών της; Ο Σι προτείνει επιπλέον τήρηση των αρχών του χάρτη του ΟΗΕ από την παγκόσμια κοινότητα και ακόμα την ενίσχυση όλων των προσπαθειών που ευνοούν την ειρηνική διευθέτηση των όποιων συγκρούσεων.  Η πολιτική αυτή μακροπρόθεσμα έρχεται σε αντίθεση με τις επιδιώξεις Πούτιν που δεν διστάζει να απειλεί τη Δύση με χρήση πυρηνικών όπλων στην περίπτωση που αντιληφθεί ότι κινδυνεύει με οποιονδήποτε τρόπο η ακεραιότητα της Ρωσίας. Η Κίνα αντίθετα έχει δηλώσει ότι θα κάνει χρήση μόνο όταν δεχθεί πυρηνικό πλήγμα. 

Ταυτόχρονα τοποθετείται υπέρ της Ρωσίας λέγοντας ότι οι δυτικοί θα πρέπει να πάρουν σοβαρά υπόψη τους τις ανησυχίες της για την εθνική της ασφάλεια, υπονοώντας ότι η περικύκλωσή της από το ΝΑΤΟ είναι αυτή που πυροδοτεί την επιθετική της πολιτική. Ο Κινέζος πρόεδρος προσπαθεί να δημιουργήσει ένα πεδίο ισορροπιών μεταξύ Ρωσίας και Δύσης με γνώμονα την κινεζική επέκταση παγκοσμίως και της Ευρώπης συμπεριλαμβανομένης.

Η πολιτική της Κίνας δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι ρεαλιστική και αποτελεσματική. Εκπορεύεται δε από τις οικονομικές και γεωπολιτικές σχέσεις που έχει αναπτύξει μέσα στα χρόνια τόσο με τη Δύση όσο και με ολόκληρο τον κόσμο. Επίσης, δεν ξεχνά ότι τα τελευταία 45 χρόνια η οικονομική πολιτική που ξεκίνησε με τον Τενγκ Σιαο Πιγκ, προσέλκυσε τεράστιες επενδύσεις δυτικών εταιρειών που δημιούργησαν μεγάλα κύματα οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. 

Αν εξετάσει κανείς τις εμπορικές σχέσεις της Κίνας με τη Δύση και με εκείνες της Ρωσίας θα κατανοήσει αμέσως τον πολιτικό ρεαλισμό του Σι. (βλ. Σχήμα).

Το συνολικό εμπόριο της Κίνας με την Ευρωπαϊκή Ένωση ανέρχεται στα 950 δισ. δολάρια, το 2022. Από αυτό τα 600 δισ. αφορούν στις εξαγωγές της Κίνας και τα 350 δισ. στις εισαγωγές. 

Με τις ΗΠΑ το συνολικό εμπόριο είναι λίγο μικρότερο και φθάνει στο ύψος των 730 δισ. Από αυτό οι εξαγωγές είναι περίπου 580 δισ. και οι εισαγωγές 150 δισ. Στο σύνολό τους οι εμπορικές συναλλαγές για ένα έτος της Κίνας με τον δυτικό κόσμο ανέρχονται στο γιγαντιαίο ποσό των 1 τρισ. και 680 δισ. δολαρίων. Δηλαδή μόνο με τη Δύση η αξία των εμπορικών συναλλαγών ξεπερνάει το 10% του ΑΕΠ. Και οι αξίες αυτές αφορούν μόνο στο πραγματικό εμπόριο των αγαθών και υπηρεσιών. Αν προσμετρηθούν και οι επενδύσεις της Κίνας σε αμερικανικά και ευρωπαϊκά χρηματοοικονομικά προϊόντα τότε η κατάσταση παύει πλέον να μπορεί να απεικονιστεί με απλές εξισώσεις. 

Από την άλλη πλευρά, το συνολικό εμπόριο με τη Ρωσία ανερχόταν μόλις στα 120 δισ. δολάρια. Από τα οποία οι εξαγωγές της Κίνας προς τη Ρωσία ήταν 50 δισ. δολάρια και οι εισαγωγές 70 δισ. Φυσικά, και τα εμπορικά πλεονάσματα της Κίνας με τη Δύση μπορούν άνετα να αντισταθμίσουν τα εμπορικά ελλείμματα με τη Ρωσία. 

Οι εισαγωγές της Κίνας από τη Ρωσία αφορούν κυρίως στο πετρέλαιο και στο φυσικό αέριο. Και τούτο γιατί η Ρωσία μειώνει κατά 30 δολάρια το βαρέλι πετρελαίου προς την Κίνα και την Ινδία σε σχέση με την τιμή του προς την Ευρώπη. Από την άλλη η Κίνα καλύπτει μόνο το 20% των αναγκών της από το ρωσικό πετρέλαιο. Οι εμπορικές συναλλαγές τους εκτελούνται λιγότερο σε δολάρια και πολύ περισσότερο σε γουάν και ρούβλια. Σε σχέση με το ’21 οι συναλλαγές σε εθνικά νομίσματα αυξήθηκαν κατά 61 φορές το ’22. Μεγάλες ρωσικές εταιρίες έχουν εκδώσει ομόλογα σε γουάν αξίας πάνω από 40 δισ. ή 5,7 δισ. ευρώ. 

Είναι φανερό ότι οι οικονομικές σχέσεις της Κίνας με τη Δύση συνολικά είναι μεγαλύτερης αξίας από εκείνες με τη Ρωσία. Υπάρχουν αντικειμενικοί περιορισμοί για τον Κινέζο πρόεδρο που αν τους παραβιάσει τότε θα πληρώσει υψηλό τίμημα. Κάτω απ’ αυτή την πραγματικότητα μπορεί να εξηγηθεί γιατί η Κίνα εφαρμόζει πολιτική διακριτής ουδετερότητας σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία και επιμένει στην εξεύρεση διπλωματικής και ειρηνικής λύσης. 

Όμως αν φύγουμε από το οικονομικό επίπεδο και εισέλθουμε στο γεωπολιτικό τότε η Κίνα έχει καθαρά συμφέροντα να τίθεται με την πλευρά του καθεστώτος Πούτιν. Και γιατί η αντικατάσταση του Πούτιν με ένα φιλοδυτικό ηγέτη θα της στερούσε μεγάλη επιρροή και γιατί κατά την εκτίμησή της ένας παρατεταμένος πόλεμος στην Ουκρανία αποδυναμώνει την ευρωπαϊκή ισχύ, και δυναμώνει το διεθνή της ρόλο ο οποίος δεν αποκλείεται να είναι και διαμεσολαβητικός για την εξεύρεση λύσης. Ο Εμμανουέλ Μακρόν έχει ταχθεί υπέρ μιας τέτοιας πολιτικής με ανάληψη υποχωρήσεων και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Για παράδειγμα, η Ρωσία θα διατηρήσει τις ρωσόφωνες περιοχές της Ουκρανίας αλλά θα δεχθεί την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο ΝΑΤΟ. 

Από την άλλη πλευρά και οι ΗΠΑ με δαπάνη που ξεπερνά τα 850 δισ. δολάρια βοηθούν τους Ουκρανούς να ανταπεξέλθουν στη ρωσική επίθεση αλλά φαίνεται πως η δαπάνη αυτή δεν είναι αρκετή. Ωστόσο, επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στα ευρωπαϊκά εδάφη και όχι στις διαμάχες στον Ειρηνικό / Ινδικό και κυρίως στο πρόβλημα της Ταϊβάν. Η εξέλιξη αυτή ενισχύει τα σχέδια του Πεκίνου ως προς τη γεωστρατηγική του αποτελεσματικότητα. 

Για τη μεταβολή των συνθηκών που ευνοούν την αποτελεσματικότητα της Κίνας στον διεθνή χώρο πολλοί στις ΗΠΑ και ορισμένοι στην Ευρώπη προτείνουν την επιβολή κυρώσεων και στην Κίνα. Κάτι τέτοιο, όσο και αν φοβίσει τους Κινέζους, θα περιπλέξει την ήδη πολύπλοκη κατάσταση. Θα ενταθεί ο εμπορικός πόλεμος που έχει σχεδιάσει η Αμερική, θα μειωθεί το διεθνές εμπόριο και θα υψωθούν αναχώματα στις παγκόσμιες αγορές. Τα εισοδήματα κυρίως στο Νότο θα μειωθούν αφού θα μειωθούν και οι οικονομικές δραστηριότητες και νέα μεγάλα κύματα μεταναστών θα αναζητήσουν διέξοδο στις δυτικές χώρες. 

Είναι σαφές από τα ανωτέρω ότι η εμπόλεμη κατάσταση στην Ουκρανία πλήττει περισσότερο την Ευρώπη παρά τις ΗΠΑ και την Κίνα. Είναι επίσης σαφές ότι η σχέση Ρωσίας / Κίνας είναι ετεροβαρής. Συν τω χρόνω η Ρωσία κινδυνεύει να μετατραπεί σε δορυφόρο της Κίνας γιατί αυτή προσφέρει αγορές που απορροφούν τα ρωσικά ενεργειακά προϊόντα. Κατά συνέπεια το συμφέρον της Ρωσίας είναι να δεχθεί ένα δημιουργικό συμβιβασμό που θα της εξασφαλίσει την επιστροφή στις ευρωπαϊκές αγορές. Όσο για την Κίνα θα θεωρηθεί πολύ ριψοκίνδυνο να εγκαταλείψει τα πυκνά δίκτυα των εμπορικών συναλλαγών με τη Δύση προς χάριν της φιλίας του Σι με τον Πούτιν. Οι επιπτώσεις του πολέμου όμως για την Ευρώπη είναι δυσβάστακτες. Το υψηλό ενεργειακό κόστος ευθύνεται για τον υψηλό πληθωρισμό και αυτός για τη σύσφιξη της δημοσιονομικής πολιτικής. Αυτό μειώνει τους ρυθμούς ανάπτυξης του ΑΕΠ πλήττοντας τα μικρομεσαία στρώματα και αυξάνει τους κινδύνους ανάδειξης και κυριάρχησης πολιτικών δυνάμεων που τίθενται κατά της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. 

Δυστυχώς όμως η ηγεσία της Ευρώπης αντί να ακολουθήσει πολιτική ισορροπημένης λύσης του ουκρανικού ζητήματος έχει σχεδόν ταυτισθεί  με την πολιτική των ΗΠΑ. Αν όμως το ουκρανικό ζήτημα γίνεται ένα εργαλείο χρήσης για να δοθεί τελική διευθέτηση στο αίτημα των Brics για ένα ισότιμο πολυπολικό κόσμο τότε και τα κριτήρια και τα κίνητρα αλλάζουν εκ θεμελίων. 

* Ο Θάνος Κουρματζής είναι Οικονομολόγος / Στατιστικός / Συγγραφέας 
thanosko@yahoo.com