Επάγγελμα πολιτικός: πλήρης ανακαίνιση

Του Νίκου Κασκαβέλη

Βρισκόμαστε στην εποχή των συνεχών αλλαγών. Ιδίως μάλιστα στην αγορά εργασίας, για την οποία τόσες αναλύσεις γράφονται. Για το πόσα επαγγέλματα αλλάζουν μορφή, ποιες νέες δεξιότητες απαιτούνται, αλλά και πόσα οδηγούνται στην εξαφάνιση, μια και η εποχή τα ξεπερνάει. Ένα από τα επαγγέλματα (έχει τέτοιες διαστάσεις, ταυτόχρονα με αυτές του λειτουργήματος), για το οποίο σπανίως μιλάμε για το πόσο επηρεάζεται είναι αυτό του πολιτικού. Για κατάργησή του, παρά τα πολλά νέα εργαλεία τεχνολογίας, δεν μπορούμε να μιλάμε, αφού η άσκηση διακυβέρνησης με δημοκρατικό και αντιπροσωπευτικό τρόπο είναι πολύπλοκο ζήτημα και πάντως απαιτεί την ύπαρξη προσώπων. Για όσο μπορούμε να προβλέψουμε. 

Είναι βέβαιο όμως πως οι ανάγκες της εποχής έχουν επηρεάσει με ριζικό τρόπο το προφίλ ενός επίδοξου πολιτικού. Και αν ακόμη δεν το είχαμε αντιληφθεί έντονα ως κοινωνία, οι ραγδαίες εξελίξεις της συγκυρίας το καταδεικνύουν περίτρανα. Αυτό είναι προφανές αν σκεφτούμε το αντίστοιχο προφίλ ενός πολιτικού σε περασμένους αιώνες ή δεκαετίες. Ποιοι άνθρωποι, με ποια προέλευση και ποιες προσδοκίες διεκδικούσαν παρόμοιους ρόλους και είχαν πιθανότητες να τους πετύχουν. 

Κατά βάση μιλούσαμε για "ευπατρίδες", ανθρώπους κύρους, ενδεχομένως δακτυλοδεικτούμενης καταγωγής ή αξιοπρόσεκτου δυναμικού, σίγουρα εξαίρετης, γενικού τύπου, μόρφωσης, με δεινότητα λόγου και έκφρασης. Τον ιδανικό πολιτικό ή πολιτευτή τον φανταζόμασταν ως έναν άνθρωπο που εκφωνεί περισπούδαστες, ακόμα και δυσνόητες, ομιλίες, που παρευρίσκεται σε διάφορες τυπικές εκδηλώσεις και "πανηγυρικούς", που σφίγγει χέρια γενικώς και γνωρίζει τα βασικά της κοινωνίας που ζει, σε ικανοποιητικό βαθμό. Γνωρίζει αρκετά τις διαδικασίες, μπορεί να συντάξει βασικά κείμενα και έχει κάποιο κύκλο γνωριμιών. Αυτός ο άνθρωπος, εφόσον εκλεγόταν ή του ανετίθετο κάποια θέση ευθύνης (ως αναγνώριση της ξεχωριστής του επίδοσης), χωρίς άλλες ειδικότερες γνώσεις ή εμπειρία, θα προΐστατο, ως εκφραστής της λαϊκής κυριαρχίας, κάποιας δημόσια υπηρεσίας, δίνοντας γενικές κατευθύνσεις και υπογράφοντας μεγαλοπρεπώς διάφορα νομικά κείμενα που θα του προσκόμιζαν οι υπηρεσίες του. 

Κατέχοντας το αξίωμα αυτό, χωρίς ιδιαίτερη τεχνική αξιολόγηση για τις πραγματικές του επιδόσεις, πάλι με παρόμοια κριτήρια περί επάρκειας λόγου κλπ, θα απολάμβανε σημαντικής κοινωνικής καταξίωσης, αναγνωρισμένος ως ξεχωριστό μέλος μιας κάποιας άρχουσα τάξης. Οι λέξεις βουλευτής, δήμαρχος ή ακόμα Υπουργός, έως σχετικά πρόσφατα, προφέρονταν με σχετικό σεβασμό, ίσως ακόμα και δέος. Το να παρίσταται κάποιος από αυτούς σε κοινωνική εκδήλωση, ήταν αξιοσημείωτο γεγονός που μάλλον γεννούσε το θαυμασμό. Αλλά και επί της ουσίας, ο ευπατρίδες πολιτικοί αυτής της "κοπής", διέθεταν πράγματι αξιοπρόσεκτη ευρυμάθεια και συχνά στις παρεμβάσεις τους μπορούσες να ανιχνεύσεις δείγματα υψηλού λόγου και "διαμαντάκια" της τέχνης του διαλόγου. 

Από αυτήν την εικόνα, πάμε λίγο στο σήμερα. Σχεδόν αυτόματα προκύπτουν ανάγλυφες οι διαφορές. Σε κάποια σημαντικά, σίγουρα. Είναι εμφανές πλέον, πως αυτό το προφίλ, δεν επαρκεί. Δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες των καιρών. Γιατί; Μήπως άλλαξαν τόσο οι άνθρωποι; Όχι, δεν είναι γι’ αυτό. Και ακριβώς για το λόγο ότι οι άνθρωποι παραμένουν αρκετά παρόμοιοι, διατηρείται ακόμα αναγκαίος ο πυρήνας της πολιτικής, ως τέτοιας. Άλλαξαν όμως δραματικά οι ανάγκες τους. Ο τρόπος οργάνωσης των κοινωνιών και η πολυπλοκότητα των κοινωνικών φαινομένων, η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, η διεθνοποίηση της ζωής, η αύξηση του πληθυσμού και όλα τα παρελκόμενά τους, έχουν δημιουργήσει ένα πολυσύνθετο περιβάλλον, που ζητά την επίλυση ολοένα και πιο πολύπλοκων προβλημάτων. 

Παλιότερα, αρκούσε ένας Υπουργός με καλή γνώση πχ νομικών ή οικονομικών, για να διοικήσει ένα εθνικό Υπουργείο, που διοικούνταν από μια καλά καταρτισμένη τάξη αστών-δημοσίων υπαλλήλων. Η διαδικασία λήψης απόφασης και η διοίκηση είχε συγκεκριμένη δομή και ήταν σχετικά απλή, καθιερωμένη για αιώνες. Σήμερα, στην εποχή των διεθνών οργανισμών και της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης, στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και των υβριδικών απειλών, στους περίπλοκους μηχανισμούς και τις διαδικασίες της παγκοσμιοποιημένης οικονομικής σφαίρας, με την πληθώρα των παικτών και των συμφερόντων, προφανώς ο ανωτέρω πολιτικός, δίχως άλλες ενισχύσεις, θα πελαγοδρομούσε και δεν θα ήξερε από πού να αρχίσει. Ας σκεφθούμε μόνο το Γολγοθά του κορονοϊού, την οικονομική κρίση με τις δαιδαλώδεις διακλαδώσεις (νομικές, οικονομικές, πολιτικές), την αντιμετώπιση τώρα των επιπτώσεων από την κοσμογονία της Κλιματικής Κρίσης και άλλα πολλά.  

Είναι πλέον εμφανές πως οι νέες ανάγκες, χρειάζονται κάτι αναβαθμισμένο. Χωρίς να μειώνονται απαραίτητα οι απαιτήσεις για γενική παιδεία (είδαμε και φρίξαμε με περιπτώσεις παρόμοιας ανεπάρκειας), χρειάζεται πλέον και ένα πλέγμα τεχνικών γνώσεων, σε πλήθος τομείς. Σίγουρα να μπορεί να παρακολουθεί τις σχετικές εξελίξεις με άνεση και να μπορεί να μετέχει των συζητήσεων. Και πάνω από όλα, χρειάζεται μια κάποια εξειδίκευση στο "διοικείν" ή management, όπως το γνωρίζουν οι επιχειρήσεις. 

Ο πολιτικός πρέπει να έχει μια ευρεία εποπτεία και κατανόηση του ευρύτερου περιβάλλοντος, εθνικού και διεθνούς και να είναι σε θέση να κινητοποιεί τους αναγκαίους και ικανούς πόρους που θα φέρουν εγγύτερα τους στόχους που έχει θέσει με το σχέδιο του. Που σημαίνει πως πρέπει και να ξέρει να φτιάχνει ένα τέτοιο, με στοχοθεσία, χρονοδιαγράμματα, κλπ. Και βέβαια, να έχει στο μυαλό του πως η εποχή του εύκολου χειροκροτήματος και της αναγνώρισης έχει εν πολλοίς παρέλθει. Πλέον θα μιλάμε για συνεχή διαχείριση κρίσεων, για αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων και περίπλοκων κοινωνικών αναμοχλεύσεων. 

Η πολιτική ως εμπειρική τέχνη, ως επίκληση στον αυτοσχεδιασμό και το "εκ Θεού ταλέντο" που θα εμφανιστεί όταν οι περιστάσεις το απαιτήσουν, μας τελείωσε. Ούτε μπορεί να μαθευτεί, ως απλοϊκό πάρεργο, ως ένα επικοινωνιακό τερτίπι, μέσα σε λίγο χρόνο. Αντίθετα, απαιτεί χρόνια αφοσίωσης και προετοιμασίας, ώστε όταν τυχόν έρθει η ώρα των ευθυνών, να μην αποδειχθεί τραγέλαφος. Παραμένει βέβαια η ανάγκη της πολιτικής μετουσίωσης ενός τεχνικού-διοικητικού προγράμματος, η τέχνη του να καθίστανται εύληπτες, με απλό τρόπο ενταγμένο στην καθημερινότητα, αλλά και συνταιριασμένο με τις αξίες που νοηματοδοτούν τη ζωή, πιο σύνθετες και τεχνικές έννοιες ή στόχοι. Γι’ αυτό και δεν θα σταματήσουμε να έχουμε ανάγκη και τους κλασικούς "χαρισματικούς" πολιτικούς και δεν απευθυνόμαστε αποκλειστικά στην κάστα των διοικητικών υπαλλήλων. 

Αλλά μόνο του αυτό το όποιο χάρισμα (που επίσης είναι δυσεύρετο) δεν θα αρκεί. Χρειάζονται και τα υπόλοιπα, τα οποία, σε συνδυασμό με μια κοινωνία που θα μπορεί επίσης να κατανοεί περισσότερο την πολυπλοκότητα της εποχής, να κρίνει, να συγκρίνει και να διεκδικεί, θα μπορεί προοπτικά να οικοδομήσει μια χώρα προετοιμασμένη για τις δυσκολίες της εποχής. Μια χώρα με ανθεκτικότητα, προσαρμοστικότητα, μια χώρα με αισιοδοξία και προοπτική. Κι όσο και αν μπορεί να υπάρχουν εκλάμψεις ενός άλλου, πιο λαμπερού και επιφανειακού υποδείγματος, η πραγματικότητα, θα επιβάλει, ως συνήθως, τις δικές της ανάγκες και αληθινές προτεραιότητες. 

* Νίκος Κασκαβέλης (ΜΔΕ, MSc), Δικηγόρος