Πικρές διαπιστώσεις από τις πλημμύρες

Του Νικήτα Σίμου 

Δύσκολα μπορούσαμε να πιστέψουμε ότι ένας κρίσιμος συγκοινωνιακός κόμβος για τον ελλαδικό χώρο όπως η πόλη της Λάρισας θα μπορούσε να αποκοπεί από την υπόλοιπη χώρα λόγω των πλημμυρών στη Θεσσαλία και ότι απειλείται το 1/3 της παραγωγής τροφίμων της χώρας. Το φαινόμενο ήταν πρωτοφανές σε ένταση και όλοι κατελήφθησαν εξαπίνης. Φαίνεται όμως, ότι προγραμματισμένα έργα που σχεδιάσθηκαν μετά τη θεομηνία του Ιανού τον Σεπτ. 2020 και ίσως μετρίαζαν τις επιπτώσεις του φαινομένου, παρέλκουν. Δυστυχώς, η αβελτηρία της διοίκησης της χώρας αναδύεται και πάλι σαν κυρίαρχο φαινόμενο του δημόσιου βίου. Κανείς δεν τολμά να σκεφτεί τι θα είχε συμβεί αν είχε πληγεί η Αττική.

Αντανακλαστικά και ετοιμότητα

Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις έχουν πλημμυρίσει πάνω από 700 χιλ. στρεμ., και όπως φαίνεται έχει καταστραφεί μεγάλο μέρος από την παραγωγή βαμβακιού, διαφόρων καλλιεργειών και από το κτηνοτροφικό κεφάλαιο. Η Θεσσαλία καλύπτει περίπου το 1/3 της εγχώριας παραγωγής τροφίμων, οπότε εύκολα γίνεται αντιληπτό το ύψος της ζημιάς για τους παραγωγούς, όπως και ο αρνητικός αντίκτυπος στις τιμές των προϊόντων στην αγορά, οι οποίες θα αυξηθούν. Όπως φαίνεται ο αριθμός των νεκρών κυμαίνεται στους 20, αλλά όλοι περιμένουν με αγωνία τι θα αποκαλυφθεί όταν αποσυρθούν τα νερά.   

Μετά τη δύσκολη και σπασμωδική επικοινωνία μεταξύ Ενιαίου Συντονιστικού Κέντρου Επιχειρήσεων, της Διαχείρισης Κρίσεων της Πολιτικής Προστασίας και του  Εθνικού Κέντρου Επιχειρήσεων του ΓΕΕΘΑ, όπου ζητήθηκε από τον στρατό να ενεργοποιηθεί με μεγάλη καθυστέρηση, διαπιστώθηκε ότι μόλις 2  από τα 8 ειδικά για διασώσεις ελικόπτερα Super puma ήταν επιχειρησιακά για τις προκείμενες περιστάσεις. Αυτό μας θύμισε το φιάσκο με τα C-130 όταν επρόκειτο να σταλεί βοήθεια στην Τουρκία για τους σεισμούς. Επιπλέον, και άλλου τύπου παρεμφερή σωστικά μέσα είναι καθηλωμένα ή με μηδαμινές διαθεσιμότητες. Έχει αρχίσει πλέον να συνειδητοποιείται ότι η συντήρηση και η υποστήριξη διαφόρων μέσων, ελπίζουμε πλην των απαραιτήτως αναγκαίων, είναι προβληματική κυρίως από την έλλειψη πόρων, επηρεάζοντας δραματικά την ετοιμότητα. Μια τέτοια έκπτωση, 2 ενεργά από τα 8 διασωστικά ελικόπτερα, δημιουργεί έντονο προβληματισμό για το πώς γενικότερα ορίζονται οι προτεραιότητες και το πώς ορίζεται το απολύτως επιχειρησιακά ελάχιστο. Όπως πάντα όμως είναι συγκινητική η προσπάθεια του προσωπικού και η αλληλεγγύη των πολιτών προς τους πληγέντες, που απορροφούν μεγάλο μέρος της έντασης και της πικρίας. Από την άλλη πλευρά βέβαια  είναι  αντιληπτό ότι φαινόμενο τέτοιας πυκνής έντασης και έκτασης δοκιμάζει σκληρά τα συντονιστικά αντανακλαστικά και την επάρκεια πόρων.

Το σύνδρομο του "Γιοφυριού της Άρτας"   

Όπως φαίνεται, υπάρχει καθυστέρηση εκτέλεσης προγραμματισμένων αντιπλημμυρικών έργων –η Μάνδρα δημιούργησε παράδοση– όπως σημείωσε σε δηλώσεις του ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας και μάλιστα μετά την κακή εμπειρία του Ιανού, ο οποίος έπληξε την ίδια περιοχή προ 3 ετών, προκαλώντας μεγάλες ζημιές στην Καρδίτσα και την ευρύτερη περιοχή. Ίσως 3 χρόνια δεν είναι επαρκής χρόνος για την εκτέλεση έργων μεγάλης πνοής, ακόμη κι αν αυτά έχουν αρχίσει. Επί του προκειμένου όμως τα έργα δεν έχουν καν ξεκινήσει, ή δεν έχουν δοθεί οι περιβαλλοντικές άδειες, ενώ κάποια είναι σε εξέλιξη (Λάρισα, Καρδίτσα Τρίκαλα) και κάποια έχουν ολοκληρωθεί, ενώ δεν λείπουν οι κακοτεχνίες. Τα έργα αυτά περιλαμβάνουν διευθετήσεις ρεμάτων, δημιουργία και ενίσχυση αναχωμάτων κ.α.

Γενικά όμως φαίνεται, ότι το τοπίο των αντιπλημμυρικών έργων σε εξέλιξη είναι ασαφές και όλοι κατηγορούν για τις καθυστερήσεις τη γραφειοκρατία. Επί του πεδίου όμως, αυτή η αδυναμία και οι κρίσιμες εκκρεμότητες δημιουργούν τεράστιες ευθύνες για τα εμπλεκόμενα συναρμόδια υπουργεία, καθώς ο χειμώνας και η εποχή των μεγάλων βροχών και χιονοπτώσεων είναι μπροστά. Χωρίς διάθεση κριτικής, είναι προφανές ότι ελάχιστα σε σχέση με τις ανάγκες έχουν γίνει μέχρι στιγμής και πρέπει να γίνουν πολλά, με πρώτο βήμα πχ την διάρθρωση του προϋπολογισμού και των προτεραιοτήτων του.

Τι φταίει άραγε;

Έχουν γίνει προσπάθειες αλλά όπως φαίνεται επιπόλαιες και σπασμωδικές, χωρίς σχεδιασμό, μάλλον με ανεπαρκείς πόρους, χωρίς συντονισμό και τελικά χωρίς ενιαία ηγεσία. Οι απλοί επικεφαλής δεν επαρκούν. Δεν είναι απαραίτητο να προέρχονται από το πολιτικό προσωπικό. Θα μπορούσαν να προέρχονται από την αγορά και να είναι έμπειρα δοκιμασμένα στελέχη για τα οποία δεν λειτουργεί περιοριστικά η πελατειακή σχέση ή το πολιτικό κόστος. Δεν είναι απαραίτητο το πολιτικό προσωπικό να έχει την απόλυτη παντογνωσία.   

Γίνεται πλέον εναργές ότι η έλλειψη ελέγχου και διαφάνειας ( Transparency International – Greece, Corruption Perceptions 2023, Special Eurobarometer May 2023) έχουν μεγάλη συμμετοχή στην γενική ανεπάρκεια. Θα έπρεπε τουλάχιστον οι πολίτες των περιοχών τις οποίες αφορούν δημόσια έργα να έχουν την εικόνα της προόδου από τις τοπικές αρχές ( περιφέρειες - δήμοι)  καθώς η πρόοδος των έργων αυτών τους αφορά άμεσα, όχι μόνο ως ωφελούμενους αλλά και ως φορολογουμένους. Εκτός από την ενημέρωση του άμεσα ενδιαφερόμενου πολίτη, τίθεται και ένα θέμα διαφάνειας, διότι ενώ οι προϋπολογισμοί των έργων και η απορροφητικότητά τους σε κοινοτικά κονδύλια  διατυμπανίζεται, οι απολογισμοί δεν είναι εμφανείς. Οι πολίτες δεν έχουν σαφή εικόνα για το πως τελικά διατίθενται οι πόροι αυτοί. Στοιχειώδης διαφάνεια θα το απαιτούσε. 

Δίκην προτάσεως

Εκείνο το οποίο κατά την άποψή μας απαιτείται, είναι η σε τακτά διαστήματα επίσημη έκθεση πεπραγμένων για τα έργα τα οποία αναλαμβάνονται σε τοπικό επίπεδο από τους αντίστοιχους φορείς, περιφέρεια – δήμοι. Πχ. Η περιφέρεια και οι μείζονες δήμοι της κάθε περιοχής να δημοσιεύουν στο τέλος του έτους προϋπολογιστικά - απολογιστικά στοιχεία της εκτέλεσης κάθε έργου, με αναφορά κονδυλίων ( Κρατικών, Κοινοτικών), στάδιο ολοκλήρωσης του έργου και εκτίμηση του χρόνου και κόστους της ολοκλήρωσης. Η νομική ρύθμιση, η περιπτωσιολογία και οι αναλυτικοί σχεδιασμοί και έλεγχοι είναι πέρα από την παρούσα αδρή προσέγγιση.

Τα προηγούμενα είναι απαιτούμενα για την ανάδειξη της διαφάνειας των χειρισμών και των συντελεστών, οι οποίοι συσχετίζονται με την εκτέλεση έργων, ώστε οι φορολογούμενοι πολίτες  να είναι ενήμεροι και να έχουν όσο το δυνατόν ασφαλέστερες προσδοκίες. Τα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη είναι προφανή. Το πολιτικό σύστημα πρέπει να δράσει τώρα.    

 * Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής