Δεν είναι μόνο η κλιματική αλλαγή που ευνοεί τις πυρκαγιές...

Του Νικήτα Σίμου 

Για 16 μέρες έκαιγε η φωτιά στον Έβρο δίνοντας στην Ελλάδα μια θλιβερή πρωτιά, καθώς η πυρκαγιά αυτή είναι η μεγαλύτερη που έχει καταγραφεί στην Ευρώπη από τις αρχές του 21ου  αιώνα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της υπηρεσίας Copernicus της ΕΕ η καμένη επιφάνεια μέχρι τις 28/8, έφτανε τα 810 τετραγωνικά χλμ. περίπου (EFFIS). Οι εργώδεις προσπάθειες των διαφόρων υπηρεσιών και προσωπικού για την αποφυγή ανθρώπινων απωλειών γενικά απέδωσαν.

Το τίμημα του καλοκαιριού ήταν πολύ βαρύ, σαν να μην έφταναν οι πυρκαγιές της Ρόδου, της Μαγνησίας, της Αττικής κ.ά. στις οποίες προστέθηκε και ο Έβρος. Είναι όμως μόνο η κλιματική αλλαγή που ευνόησε αυτό το φαινόμενο της πύρινης λαίλαπας;

Η αντιμετώπιση

Επικρατεί η εντύπωση, κατά την άποψή μας σωστά, ότι η προστασία της ανθρώπινης ζωής ήταν το κύριο μέλημα της πολιτικής προστασίας και υπήρξε σε μεγάλο βαθμό επιτυχής, εκτός από την περίπτωση των 18 μεταναστών στον Έβρο επί συνόλου απωλειών 20, για τη γεωγραφική  θέση των οποίων δεν υπήρχαν στοιχεία. Eίναι σημαντικό όμως ότι ανευρέθησαν από τις πυροσβεστικές ομάδες και περισσότεροι από 20 επιζώντες μετανάστες. Οι υλικές ζημιές δημόσιες και ιδιωτικές δεν έχουν εκτιμηθεί ακόμη. 

Τα ελληνικά πυροσβεστικά μέσα στον Έβρο –κατά βάση 129 οχήματα, 6 αεροπλάνα, 1 ελικόπτερο– και μια μεγάλη δύναμη προσωπικού 586 πυροσβεστών και αρκετών εκατοντάδων επικουρικού προσωπικού, ενισχύθηκαν αλληλέγγυα με 11 αεροπλάνα, 1 ελικόπτερο και 407 πυροσβέστες από χώρες της ΕΕ. Επιπλέον, κατά τον Ujvari της ευρωπαϊκής πολιτική προστασίας, η ΕΕ, "με τη γνωστή σπουδή της", εργάζεται να δημιουργήσει έναν ανεξάρτητο στόλο 12 αεροσκαφών πυρόσβεσης, ο οποίος θα είναι επιχειρησιακός έως το 2030, ενώ συμβουλεύει τα κράτη μέλη να αυξήσουν το πυροσβεστικό δυναμικό τους. Επίσης, η υπηρεσία της ΕΕ, Copernicus Emergency M. S  διάθεσε στις ελληνικές υπηρεσίες σειρά χαρτογραφικών δεδομένων για τις φλεγόμενες περιοχές, που προκύπτουν από ανάλυση δορυφορικών εικόνων, μετά από αίτημα του Ελληνικού Υπουργείου Πολιτικής Προστασίας.

Παράλληλα, έγινε γνωστό ότι δεν υπήρχε η δυνατότητα προμήθειας επιπλέον Canadair, διότι κατά το τρέχον διάστημα δεν παράγονται. Έτσι είναι, και αναμένεται οι συνολικές παραγγελίες να φθάσουν το μέγεθος των 25 μονάδων, ώστε η παραγωγή τους να δικαιολογείται οικονομικά από τον νέο εταιρικό φορέα και να ξαναρχίσει. Η διαπίστωση της επί του προκειμένου ανεπάρκειας του κοινοτικού οράματος προκαλεί μελαγχολία, καθώς κράτη μέλη και η ΕΕ ως ανεξάρτητος φορέας ασθμαίνουν να παρακολουθήσουν τις αντίξοες κλιματικές συνθήκες, ενώ ο ευρωπαϊκός νότος αποψιλώνεται.

Κατά τα άλλα, οι πυρκαγιές αποτέλεσαν θέμα έκτακτης σύγκλησης του ελληνικού κοινοβουλίου, όπου μεταξύ άλλων ακούσθηκε η αξιόπιστη, κατά την άποψή μας, κυβερνητική πρόθεση για οργανωτική επικαιροποίηση της πολιτικής προστασίας, τη δημιουργία συστήματος έγκαιρης αντιπυρικής προειδοποίησης (μη επανδρωμένα ιπτάμενα μέσα, θερμικοί ανιχνευτές, περιπολίες κ.α), την προηγμένη διαχείριση των μέσων κατάσβεσης με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης ώστε να παρακολουθείται  η εξέλιξη των πυρκαγιών, την προμήθεια επιπλέον πυροσβεστικών μέσων κ.α. Επίσης, θα αναζητηθούν και κοινοτικοί πόροι για ενίσχυση των πληγέντων,  ενώ τα δάση θα γίνουν χώροι επαγγελματικής δράσης με παραγωγική αξιοποίηση της βιομάζας – η οποία συσσωρεύεται επί 10ετίες-, σωστή υλοτόμηση κ.α. Όλα αυτά είναι καλά, αλλά μόλις προ 2 ετών κάηκαν στη χώρα περίπου 1,300 τετρ. χλμ. δασικής επιφάνειας  και φέτος η τεράστια ζημιά θα επαναληφθεί. Πόσος χρόνος χρειάζεται άραγε για να αποδώσουν τα μέτρα;

Με μια απλή λογική, στον τομέα της πρόληψης θα περίμενε κάποιος οι περίφημες αντιπυρικές ζώνες, για τις οποίες ακούμε χρόνια, να είχαν επιτέλους υλοποιηθεί προσφέροντας και προσπέλαση στο εσωτερικό του δάσους. Ακόμη θα μπορούσαν στην έδρα κάθε νομού να υπήρχαν βασικά μέσα πυρόσβεσης για να δράσουν άμεσα, όπως πχ 1-2 ελικόπτερα Ericson, μια ταχυκίνητη μονάδα άμεσης επέμβασης, όπως οι παλιοί δασοκομάντος, με ευθύνη της τοπικής αυτοδιοίκησης κ.α. Θα μπορούσαν ακόμη μονάδες του στρατού να εκπαιδευθούν στην πυρόσβεση και να επιχειρούν ανάλογα.

Κατά την άποψή μας θα είχε νόημα, η μελέτη του θέματος της πρόληψης και καταστολής των πυρκαγιών να αναληφθεί από ελληνικό ακαδημαϊκό ίδρυμα και να υποστηριχθεί οικονομικά από φορείς του ιδιωτικού τομέα. Οι συνέργειες είναι προφανείς. Μόνο που θέλει λίγη τόλμη.

Οι αναζητητές ασύλου

Τα απανθρακωμένα πτώματα  18 ανθρώπων μεταξύ των οποίων 2 παιδιά (22/8), και ενός άλλου την προηγούμενη ημέρα, που βρέθηκαν στο δάσος της Δαδιάς, έφεραν δραματικά στο προσκήνιο την αδιαφορία για τη ζωή των προσφύγων από τους διακινητές. Σε περιοχές του Έβρου πάνω στα σύνορα με την Τουρκία υπάρχουν μονοπάτια για τους μετανάστες, οι οποίοι προερχόμενοι από τη δεύτερη ζητούν άσυλο στην Ευρώπη. Το θέμα από τη φύση του είναι ευαίσθητο και εύκολα μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο εκμετάλλευσης και δημιουργίας εντυπώσεων από εκείνους, οι οποίοι θέλουν να στιγματίζουν την Ελλάδα με αφορμή το προσφυγικό και τη διαχείρισή του. Οι αυτόκλητοι τοπικοί "σερίφηδες" κυνηγοί μεταναστών προσφέρουν πολλά στη δυσφήμηση της χώρας και τη δημιουργία αποσταθεροποιητικού ρατσιστικού πνεύματος.

Η περιοχή φυλάσσεται από ελληνικές δυνάμεις, οι οποίες θα έπρεπε ενδεχομένως να ενισχυθούν και να υποστηριχθούν από μια νέα αναδιοργανωμένη Δασονομία με σύγχρονα μέσα πυρανίχνευσης. Μια ομάδα 13 μεταναστών, ως επί το πλείστον Πακιστανοί, οι οποίοι προσήχθησαν για εμπρησμό, φέρονται να ανέφεραν ότι έβαλαν φωτιά για να ζεσταθούν κτλ. Δεν αποκλείεται η φωτιά να ξεκίνησε ή να ενισχύθηκε από αμέλεια μεταναστών, χωρίς να αποκλείεται ο εμπρησμός, και να ανευρεθούν και άλλες απανθρακωμένες σωροί. Αυτά τα στοιχεία όμως δεν παύουν να τροφοδοτούν παράλληλα και διάφορες εικασίες, πολλές από αυτές συνωμοσιολογικές, για την ταυτότητα και τα κίνητρα των ενδεχομένων εμπρηστών. Είναι σημαντικό ότι φαίνεται να αναλαμβάνεται ερευνητική μελέτη από όργανα της Ε. Κοινότητας για τα αίτια της πυρκαγιάς.

Τι φταίει; Γενικότερο το πρόβλημα

Το θέμα της πρόληψης είναι γενικότερο, όπως φαίνεται για τη χώρα μας. Τραγικό παράδειγμα οι πυρκαγιές οι οποίες επισυμβαίνουν κάθε χρόνο και βιώνουμε κι’ εφέτος.  Παρά την κακή εμπειρία, τα ανά έτος ανανεούμενα προληπτικά μέτρα, φαίνεται ότι είναι ανεπαρκή, με αποτέλεσμα η κάθε διοίκηση να είναι πίσω από τα γεγονότα, με τεράστιο κόστος και απώλειες ζωών, παρά τις ηρωικές προσπάθειες του πυροσβεστικού προσωπικού κύριου και επικουρικού.

Αυτό είναι ένα σταθερό μοντέλο καταστροφών από το οποίο διδασκόμαστε με πολύ αργό τρόπο, ενώ οι απειλητικές μεταβολές τρέχουν. Ένα άλλο παράδειγμα ξαφνικής καταστροφής ήταν πχ η τραγωδία των Τεμπών κ.α. Μήπως ελλοχεύουν και άλλοι τέτοιοι απευκταίοι κίνδυνοι πίσω από την γωνία; Υπάρχει κοινός αιτιογενής παρονομαστής, όπως πχ η χαλαρή βούληση επιβολής ποινών και έκτισής τους; Ή η συνδικαλιστική  φοβία εκπαίδευσης του διοικητικού δυναμικού στην λήψη αποφάσεων, το οποίο οχυρώνεται πίσω από το "βαθύ κράτος" και την αντίσταση στην αλλαγή;

Δεν είναι τυχαίο, όπως σημειώναμε και παλαιότερα, ότι η εφαρμογή του στρατηγικού σχεδιασμού ως εργαλείου προγραμματισμού και ελέγχου ενεργειών της διοίκησης βαθμολογείται χαμηλά από τον ΟΟΣΑ για την χώρα μας ( Έκθεσή του 2023   OECD Public Integrity Indicators – Quality of Strategic Framework). Η ποιότητα του σχεδιασμού μιας στρατηγικής, η επάρκεια των ενεργειών εφαρμογής της,  η ύπαρξη δομής σχετικών εκθέσεων προόδου και ελέγχου, η διαφάνεια και οι πρακτικές αξιολόγησης  της δεν βαθμολογούνται ικανοποιητικά για την Ελλάδα. Δεν μπορεί παρά να προκαλεί αγανάκτηση το γεγονός ότι από την πυρκαγιά στην Μαγνησία εξερράγησαν βόμβες σε υπαίθρια αποθήκη της 111 Π.Μ και ότι καιγόταν για πάνω από 2 εβδομάδες ο Έβρος, μια εξαιρετικά ευαίσθητη περιοχή, τόσο για τα ελληνικά όσο και για τα συμμαχικά συμφέροντα. Είναι σημαντικό, μεταξύ τόσων άλλων να διατηρήσουμε και την εικόνα του αξιόπιστου συμμαχικού εταίρου, ο οποίος περιφρουρεί με επάρκεια τα εδάφη του.

Γιατί να επισυμβαίνουν πυρκαγιές στον Ασπρόπυργο, επειδή κάποιοι θέλουν να καίνε καλώδια για να πάρουν τον χαλκό; Δεν είναι απλό. Πέρα από αποφασιστικά μέτρα καταστολής, χρειάζεται δουλειά βάθους, για να πεισθούν αυτοί οι άνθρωποι ότι αυτό που κάνουν είναι λάθος, ενώ μπορούν να δουλέψουν παραγωγικά. 

Γενικότερα όμως τι φταίει; η ιδιοσυγκρασία μας; η ραθυμία μας; η κόπωση από τις κρίσεις; το χαμηλό ηθικό; τι;. Όποια κι’ αν είναι η αιτία πρέπει να αναδειχθεί και να καταπολεμηθεί με άμεσα μέτρα (ενδεχομένως μέσο-χρόνιας απόδοσης), με ισχυρή βούληση, αποφασιστικότητα, κοινό νου και συνέπεια, διότι πλέον μεταξύ των εχθρών είναι και η αδυσώπητη κλιματική αλλαγή.  
   
 * Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής