Φόροι, περικοπές δαπανών και success story

Του Γεωργίου Μάτσου 

Η συνέντευξη του Αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Valdis Dombrovskis, έθεσε ζητήματα στον δημόσιο διάλογο, σχετιζόμενα πρωτίστως με το βαθμό και τον τρόπο προσαρμογής της ελληνικής οικονομίας στα χρόνια από το 2009 μέχρι το 2014.

Ο κ. Dombrovskis διετύπωσε τη θέση ότι το περίφημο και συνήθως λοιδορούμενο στον δημόσιο λόγο "success story" της κυβέρνησης Σαμαρά, ήταν εντέλει υπαρκτό και ότι κακώς άλλαξε η χώρα πορεία μετά το τέλος του 2014 και την πολιτική μεταβολή των εκλογών του Ιανουαρίου 2015.

Η παραδοχή αυτή, προερχόμενα από τα χείλη ενός άκαμπτου τεχνοκράτη, έχει ιδιαίτερη πολιτική βαρύτητα στην Ελλάδα του 2016. Η χώρα προχώρησε στη μεταβολή του Ιανουαρίου 2015 ακριβώς επειδή δεν πίστεψε στο success story του Σαμαρά και πίστεψε στις μαγικές λύσεις που υποσχόταν ο Τσίπρας.

Οι μαγικές λύσεις αποδείχθηκε την επομένη κιόλας του καταστροφικού και παρολίγον αυτοκτονικού δημοψηφίσματος ότι δεν υπήρχαν. Υπήρχε όμως τελικά το success story του Σαμαρά;

Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι ως προς την ετυμηγορία τους: Το success story ήταν υπαρκτό. Αυτό άλλωστε το επιβεβαίωσαν περίτρανα και όσοι (ξανα)εμπιστεύθηκαν τα χρήματά τους στην Ελλάδα στις 9 και 10 Απριλίου 2014, όταν η Ελλάδα ξαναβγήκε στις διεθνείς αγορές χρήματος για πρώτη φορά μετά την κήρυξη χρεωκοπίας την 23η Απριλίου 2010. 

Η έξοδος στις αγορές του Απριλίου 2014 εξακολουθεί μέχρι σήμερα να αμφισβητείται ακόμη και ως προς την ύπαρξή της (!) από όσους επιμένουν να παραγνωρίζουν το τι συνέβη στην Ελλάδα στα χρόνια από το 2012 έως το 2014.

Για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα, ας δούμε αναλυτικότερα και με παραπομπή στις επίσημες πηγές, τι ύψους περικοπές πρωτογενών δαπανών (όπως συνέστησε ο κ. Dombrovskis) έγιναν στη διάρκεια των μνημονιακών ετών. Τα παρακάτω αναφερόμενα μεγέθη είναι οι πρωτογενείς δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού (ήτοι, δαπάνες χωρίς Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και πληρωμές τόκων). Προέρχονται δε κατά περίπτωση από την εισηγητική έκθεση του προϋπολογισμού της μεθεπόμενης χρονιάς, οπότε και μόνον μπορεί να αποτυπωθεί ολοκληρωτικά και με ακρίβεια η εκτέλεση του κάθε προϋπολογισμού (ήτοι, 11 περίπου μήνες μετά την ολοκλήρωση της εκτέλεσης του κάθε προϋπολογισμού):

- Πρωτογενείς δαπάνες 2009: 57.992 εκ. ευρώ. Πηγή: Εισηγητική έκθεση προϋπολογισμού 2011, σελ. 60
- Πρωτογενείς δαπάνες 2010: 52.180 εκ. ευρώ. Πηγή: Εισηγητική έκθεση προϋπολογισμού 2012, σελ. 57
- Πρωτογενείς δαπάνες 2011: 51.561 εκ. ευρώ. Πηγή: Εισηγητική έκθεση προϋπολογισμού 2013, σελ. 69
- Πρωτογενείς δαπάνες 2014: 41.919 εκ. ευρώ. Πηγή: Εισηγητική έκθεση προϋπολογισμού 2016, σελ. 61
- Προϋπολογισθείσες πρωτογενείς δαπάνες 2016: 41.861 εκ. ευρώ Πηγή: Εισηγητική έκθεση προϋπολογισμού 2016, ο.π.

Προκύπτουν τα εξής: Το 2009-2011 η κυβέρνηση Παπανδρέου προέβη σε προσαρμογή πρωτογενών δαπανών κατά 6 δισ. Σχεδόν το σύνολο της προσαρμογής αυτής έλαβε χώρα το 2010. Το 2012-2014 οι κυβερνήσεις Παπαδήμου και Σαμαρά προέβησαν σε προσαρμογή 10 δισ. Από τους ίδιους παραπεμπόμενους πίνακες, προκύπτει ότι η προσαρμογή έγινε σταδιακά στα περίπου 47 δισ. το 2012, 44 δισ. το 2013 και 41 δισ. το 2014. Στις πρωτογενείς δαπάνες 2014 περιλαμβάνεται και το προεκλογικό "κοινωνικό μέρισμα", που στοίχισε 583 εκατ. ευρώ και πρέπει να αφαιρεθεί από το σύνολο των πρωτογενών δαπανών, καθώς δεν είχε μόνιμο χαρακτήρα.

Η μεγάλη προσαρμογή των πρωτογενών δαπανών στα έτη 2012-2014 ήταν πιο δύσκολη από αυτή του 2010, όχι μόνον διότι υπήρχε πια λιγότερο "λίπος" στην κοινωνία, μαζί και λιγότερες ψυχικές αντοχές, αλλά και διότι ήταν πιο δύσκολο να βρεθούν κονδύλια για περικοπή. Το 2010 ήταν ευχερές για την κυβέρνηση Παπανδρέου να περικόψει με μια απλή νομοθετική ρύθμιση τα δώρα Χριστουγέννων κλπ., από την οποία περικοπή προήλθε και το μεγαλύτερο μέρος της προσαρμογής δαπανών του 2010. Το 2011 η κυβέρνηση Παπανδρέου βρέθηκε προ εμφανούς αδιεξόδου για την αποτελεσματική περικοπή άλλων πρωτογενών δαπανών.

Εκ του αποτελέσματος λοιπόν, ο κ. Dombrovskis εμφανίζεται να έχει απόλυτο δίκαιο ως προς την επίδραση της αύξησης φόρων και της περικοπής δαπανών. Πράγματι, στην ελληνική οικονομία το 2010 και 2011, οπότε είχαμε κυρίως αυξήσεις φόρων, η ύφεση ανήλθε σε 5,4% και 8,9% αντίστοιχα. Αντιθέτως, το 2012 έως 2014 η ύφεση μειώθηκε στο 6,6% για το 2012, στο 3,9% για το 2013, ενώ παρά τις επιπλέον περικοπές δαπανών το 2014, είχαμε ανάπτυξη 0,7%.

Πρέπει να συνυπολογισθεί και ότι οι νέοι φόροι που επιβλήθηκαν από την κυβέρνηση Σαμαρά ήταν στην πραγματικότητα περιορισμένοι. Ακόμη και ο ΕΝΦΙΑ αντικατέστησε το προϋπάρχον "χαράτσι της ΔΕΗ" (ΕΕΤΗΔΕ). Η μόνη σοβαρή νέα επιβάρυνση ήταν η φορολογία των ελευθέρων επαγγελματιών με 26% από το πρώτο ευρώ. Οι περισσότερες νέες φορολογίες (αύξηση ΦΠΑ, αύξηση ΕΦΚ πετρελαιοειδών, τέλος επιτηδεύματος, έκτακτη εισφορά, "χαράτσι" ακινήτων) επιβλήθηκαν επί Παπανδρέου.

Συμπερασματικά:

α) Είναι σφάλμα να λέγεται ότι δεν υπήρξαν περικοπές δαπανών την περίοδο 2009-2014. Μαζί με τις περικοπές του ΠΔΕ (3 δισ, ήτοι από 9,5 δισ. σε 6,5 δισ. , περίπου), οι συνολικές περικοπές δαπανών φθάνουν τα 19 δισ., ποσό που αντιστοιχεί σε περίπου 10,5% του σημερινού ΑΕΠ.

β) Είναι σφάλμα να λέγεται ότι όλες οι κυβερνήσεις των ετών 2009-2014 άσκησαν την ίδια πολιτική. Οι κυβερνήσεις Παπαδήμου και Σαμαρά περιέκοψαν με δομικό τρόπο δαπάνες περίπου 10 δισ., ενώ αντιθέτως η κυβέρνηση Παπανδρέου έδωσε έμφαση κυρίως στην υπερφορολόγηση.

γ) Οι αριθμοί αποδεικνύουν ότι το δημοσιονομικό success story της κυβέρνησης Σαμαρά ήταν υπαρκτό. Το ότι οι κυβερνήσεις Σαμαρά και Παπαδήμου βασίστηκαν κυρίως σε περικοπές δαπανών, αντί για νέα φορολογία, κάθε άλλο παρά τυχαίο μπορεί να χαρακτηριστεί.

δ) Το ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, δεν έχει προβεί μέχρι στιγμής σε καμία δομική περικοπή δαπανών, ούτε θέλει να προβεί με βάση τις διαρροές για τα επερχόμενα νέα μέτρα, προϊδεάζει για πλήρη αποτυχία του τρέχοντος προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής, όμοια όπως το 2010-2011.

Το πολιτικό πρόβλημα της χώρας συνοψίζεται στο ότι δεν υπήρξε ο αναγκαίος πολιτικός χρόνος ώστε να περάσει η δημοσιονομική αποτελεσματικότητα των κυβερνήσεων Παπαδήμου-Σαμαρά στην πραγματική οικονομία. Έτσι, η έκφραση success story αντιμετωπιζόταν από τους περισσότερους Έλληνες σκωπτικά, αν όχι με οργή.

Στην πραγματικότητα, όμως, η χώρα χρειάζεται και σήμερα μια βελτιωμένη εκδοχή της πολιτικής των ετών 2012-2014: Μια πολιτική βασισμένη στις κατευθυντήριες γραμμές εκείνης της περιόδου, πλην απαλλαγμένη από κρίσιμα μεμονωμένα σφάλματα.

Όταν η χώρα κατανοήσει το τι συνέβη το 2012-2014, θα επιλυθεί ταυτόχρονα τόσο το οικονομικό, όσο και το πολιτικό πρόβλημά της. Και τότε θα μπορέσει να σταθεί ξανά στα πόδια της.

* Γεώργιος Μάτσος - Δ.Ν., Δικηγόρος