Διεκδικώντας αποζημιώσεις από τα καρτέλ

Του Δρ. Θεμιστοκλή Γιαννακόπουλου

Στις 26 Νοεμβρίου 2014 εκδόθηκε η Οδηγία 2014/104 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, η οποία θεσπίζει συγκεκριμένους κανόνες, επιχειρώντας να διασφαλίσει ότι οποιοσδήποτε υπέστη ζημία λόγω παράβασης του δικαίου ανταγωνισμού από επιχείρηση ή ένωση επιχειρήσεων (με τη μορφή π.χ. καθορισμού των τιμών στο πλαίσιο συμπράξεων ή κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης), θα είναι σε θέση να ασκήσει αποτελεσματικά το δικαίωμά του να επιδιώξει πλήρη αποζημίωση. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει τη θετική ζημία, το διαφυγόν κέρδος, καθώς και την καταβολή τόκων από την πρόκληση της ζημίας μέχρι την καταβολή αποζημίωσης. 

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκρινε σκόπιμο να αναλάβει δράση, όταν διαπίστωσε, βασιζόμενη στα αποτελέσματα σχετικών μελετών, ότι στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. δεν είναι εύκολο να κερδίσει κανείς αγωγή αποζημίωσης σε τέτοιες υποθέσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ελλάδα ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις, για τις οποίες έχει γίνει προσπάθεια διεκδίκησης αποζημίωσης για παραβιάσεις διατάξεων ελεύθερου ανταγωνισμού. Επιπλέον, οι κανόνες, που ισχύουν σήμερα για τις αποζημιώσεις, διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό από χώρα σε χώρα της Ε.Ε., με αποτέλεσμα οι πιθανότητες αποζημίωσης να εξαρτώνται από τη χώρα, όπου ζει ο ενδιαφερόμενος. Αντίστοιχα, μια επιχείρηση, που καταπατά τους κανόνες ανταγωνισμού της Ε.Ε., κινδυνεύει να υποστεί δίωξη υπό δυσμενέστερους όρους σε ορισμένες χώρες απ’ ό,τι σε άλλες. Η ανάληψη δράσης από την Ε.Ε. αποσκοπεί στο να υπάρχουν ισότιμες ευκαιρίες αποζημίωσης για ζημίες, που προκαλούνται από αντιανταγωνιστική συμπεριφορά, οπουδήποτε εντός της ΕΕ.

Αξίζει να σημειωθεί ότι σημαντικό ρόλο στην έκδοση της Οδηγίας διαδραμάτισε η ελληνική Επιτροπή Ανταγωνισμού. Η πολιτική συμφωνία επετεύχθη κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Προεδρίας, το πρώτο εξάμηνο του 2014, όταν η Επιτροπή Ανταγωνισμού, μαζί με τη Μόνιμη Ελληνική Αντιπροσωπεία, είχε για λογαριασμό του Συμβουλίου την ευθύνη των διαπραγματεύσεων - που μόνο εύκολες δεν ήταν - με την Επιτροπή και το Κοινοβούλιο, τις οποίες και ολοκλήρωσε με απόλυτη επιτυχία.  

Η Ελλάδα και τα υπόλοιπα κράτη-μέλη θα πρέπει να έχουν ενσωματώσει την Οδηγία στο εθνικό τους δίκαιο το αργότερο μέχρι τις 27 Δεκεμβρίου 2016. Η σχετική διαδικασία ενσωμάτωσης δεν έχει ακόμα εκκινήσει και, ως εκ τούτου, η ολοκλήρωσή της με την ψήφιση του σχετικού νόμου θα πρέπει να αναμένεται προς το τέλος της προθεσμίας, που τίθεται από την Οδηγία.

Οι κυριότερες αλλαγές, που θα επέλθουν με την ενσωμάτωση της Οδηγίας στο ελληνικό δίκαιο, είναι οι ακόλουθες: 

Αποδεικτικά στοιχεία: Οι ενδιαφερόμενοι αποκτούν πλέον ευκολότερη πρόσβαση σε αποδεικτικό υλικό, που τους είναι απαραίτητο, για να τεκμηριώσουν μια αξίωση αποζημίωσης με βάση το δίκαιο ελεύθερου ανταγωνισμού. Ειδικότερα, οποιοσδήποτε έχει ανάγκη αποδεικτικά στοιχεία, τα οποία βρίσκονται στα χέρια τρίτων, προκειμένου να αποδείξει την αξίωσή ή τους ισχυρισμούς του, θα μπορεί να ζητήσει από το δικαστήριο να διατάξει την κοινοποίηση σε αυτόν των σχετικών αποδεικτικών στοιχείων, ή ακόμα και κατηγοριών αποδεικτικών στοιχείων, που θα πρέπει ωστόσο να προσδιορίζονται με όσο το δυνατόν πιο σαφή και συγκεκριμένο τρόπο. Το αρμόδιο δικαστήριο θα διασφαλίζει ότι η σχετική απόφαση διέπεται σε κάθε περίπτωση από την αρχή της αναλογικότητας και οι τυχόν εμπιστευτικές πληροφορίες προστατεύονται αποτελεσματικά. 

Τελεσίδικες αποφάσεις αρχών ανταγωνισμού: Οι ενδιαφερόμενοι θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν τελεσίδικες αποφάσεις, που έχουν εκδοθεί σε οποιοδήποτε κράτος μέλος της Ένωσης, ως τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως μέσο απόδειξης της παράβασης του δικαίου ανταγωνισμού, το οποίο θα εκτιμάται από το δικαστήριο παράλληλα με τυχόν άλλο αποδεικτικό υλικό, που προσκομίζουν.  

Προθεσμίες παραγραφής: Με την Οδηγία θεσπίζονται ξεκάθαρες προθεσμίες παραγραφής, έτσι ώστε οι ζημιωθέντες να έχουν αρκετό χρόνο στη διάθεσή τους, προκειμένου να καταθέσουν αγωγή αποζημίωσης. Ειδικότερα, η προθεσμία, εντός της οποίας θα πρέπει να ασκηθεί η αγωγή αποζημίωσης, είναι τουλάχιστον πενταετής και δεν αρχίζει να τρέχει πριν από την παύση της παράβασης του δικαίου ανταγωνισμού και προτού ο ενδιαφερόμενος λάβει γνώση για την ταυτότητα του παραβάτη, την ελεγχόμενη συμπεριφορά και ότι αυτή συνιστά παράβαση του δικαίου ανταγωνισμού, και το γεγονός ότι η παράβαση προκάλεσε ζημία στον ίδιο. Η προθεσμία παραγραφής αναστέλλεται, εάν μια αρχή ανταγωνισμού λάβει μέτρα ή εκκινήσει τη διαδικασία διερεύνησης, σε σχέση με τη συμπεριφορά, που αφορά η αγωγή αποζημίωσης, έτσι ώστε οι ενδιαφερόμενοι να μπορούν να αποφασίσουν αν θα περιμένουν την ολοκλήρωση της σχετικής διαδικασίας. Από το χρονικό σημείο, κατά το οποίο η σχετική απόφαση της επιτροπής ανταγωνισμού καταστεί τελεσίδικη, οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να έχουν τουλάχιστον ένα χρόνο στην διάθεσή τους για να καταθέσουν αγωγή αποζημίωσης. 

Μετακύλιση κόστους: Οι άμεσοι πελάτες των επιχειρήσεων, που παραβιάζουν το δίκαιο ανταγωνισμού (π.χ. επιχειρήσεις που προμηθεύονται πρώτες ύλες από ένα καρτέλ), επιλέγουν ορισμένες φορές να αυξήσουν τις τιμές, που χρεώνουν στους πελάτες τους, προκειμένου να μην επιβαρυνθούν με το επιπλέον κόστος, το οποίο προκαλεί  η παραβίαση των κανόνων ανταγωνισμού. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι έμμεσοι πελάτες (π.χ. τελικοί καταναλωτές) των επιχειρήσεων, που παραβιάζουν το δίκαιο ανταγωνισμού, θα μπορούν πλέον με βάση την Οδηγία να αξιώσουν αποζημίωση από τον παραβάτη. Μάλιστα, επειδή ακριβώς είναι δύσκολο για τους έμμεσους πελάτες των παραβατών να αποδείξουν ότι έχουν υποστεί ζημία από τη μετακύλιση της επιπλέον επιβάρυνσης, εισάγεται με την Οδηγία μαχητό τεκμήριο ότι υπέστησαν κάποια ζημία (εκτός αν οι παραβάτες αποδείξουν το αντίθετο), και εναπόκειται στο δικαστήριο  να εκτιμήσει, σύμφωνα με τις εθνικές διαδικασίες, ποιο μερίδιο της επιπλέον επιβάρυνσης πέρασε στον έμμεσο αγοραστή. 

Βάρος απόδειξης σχετικά με τη ζημία: Η Οδηγία εισάγει μαχητό τεκμήριο ότι τα καρτέλ προκαλούν ζημία και εναπόκειται πλέον στους συμμετέχοντες σε αυτά να αποδείξουν το αντίθετο. Η προσέγγιση αυτή αναμένεται να διευκολύνει τις αξιώσεις αποζημίωσης, καθώς τα θύματα δυσκολεύονται συχνά να αποδείξουν τη ζημία, που έχουν υποστεί. Στις πολύ σπάνιες περιπτώσεις, που ένα καρτέλ δεν προκαλεί αύξηση τιμών, οι παραβάτες θα πρέπει να αποδείξουν ότι δεν προκλήθηκε ζημία από την παραβατική συμπεριφορά.   

Ευθύνη από κοινού και εις ολόκληρον: Κάθε συμμετέχων σε παραβίαση των κανόνων ανταγωνισμού υπέχει ευθύνη αποζημίωσης απέναντι στους ζημιωθέντες για το σύνολο της ζημίας που προκλήθηκε, διατηρώντας βέβαια το δικαίωμα να αξιώσει από τους υπόλοιπους συμμετέχοντες την καταβολή του μέρους της ζημίας, που τους αναλογεί. Εξαιρέσεις στον κανόνα εισάγονται για επιχειρήσεις, που συμμετέχουν σε πρόγραμμα επιείκειας κι έχουν τύχει απαλλαγής από πρόστιμα και, υπό συγκεκριμένες αυστηρές προϋποθέσεις, για μικρομεσαίες επιχειρήσεις, που ενδεχομένως θα οδηγούνταν σε πτώχευση, ως αποτέλεσμα της ευθύνης από κοινού και εις ολόκληρον.

Συναινετική επίλυση διαφορών: Η Οδηγία ενθαρρύνει την αξίωση αποζημίωσης μέσω εξωδικαστικού διακανονισμού, καθώς προβλέπει ότι η αρχή ανταγωνισµού, πριν εκδώσει την απόφασή της περί επιβολής προστίµου, µπορεί να εκτιµήσει ως ελαφρυντική περίσταση την αποζηµίωση, που καταβλήθηκε ως αποτέλεσµα συναινετικού διακανονισµού.

* Ο Δρ. Θεμιστοκλής Γιαννακόπουλος είναι partner στην Pistiolis - Triantafyllos & Associates Law Firm.