Τα πυρηνικά για την Ουκρανία είναι ακόμη μια επιλογή

Του Alexander Bollfrass

Ακόμη και πριν από την πλήρους κλίμακας ρωσική εισβολή του 2022, κορυφαίοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι της Ουκρανίας είχαν δηλώσει ότι οι μόνοι μηχανισμοί για την ασφάλεια από τη Ρωσία ήταν η ένταξη στο ΝΑΤΟ ή η κατοχή πυρηνικών όπλων.

Καθώς η θέση της στο πεδίο της μάχης επιδεινώνεται, ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Ζελένσκι επανέλαβε την έκκληση τον Οκτώβριο του 2024: "Ή η Ουκρανία θα έχει πυρηνικά όπλα και αυτό θα είναι η προστασία μας ή θα πρέπει να έχουμε κάποιο είδος συμμαχίας", υποδεικνύοντας ότι η προστασία βάσει του άρθρου 5 της Συμμαχίας παραμένει η προτιμώμενη οδός. Παρόλο που η επίσημη ουκρανική θέση έχει αποκρούσει αυτά τα σχόλια, και εάν η ένταξη στο ΝΑΤΟ παραμείνει άπιαστη, πόσο ρεαλιστική θα ήταν μια ανεξάρτητη ουκρανική πυρηνική ικανότητα;

Ένα πυρηνικό όπλο απαιτεί σχάσιμο υλικό για την κεφαλή και ένα αξιόπιστο μέσο μεταφοράς του σε έναν στόχο. Αλλά η Ουκρανία θα χρειαζόταν περισσότερες από μία κεφαλή για να καλύψει το ελάχιστο ενός αξιόπιστου αποτρεπτικού μέσου κατά της Ρωσίας. Τα πυρηνικά της όπλα θα πρέπει επίσης να είναι ασφαλή από μια αφοπλιστική ρωσική επίθεση. Οι πιθανοί δρόμοι της Ουκρανίας για την απόκτηση αυτών των δυνατοτήτων συνοδεύονται από τεχνικές και πολιτικές προκλήσεις.

Η Ουκρανία έχει άφθονο χρησιμοποιημένο καύσιμο στο Τσερνομπίλ, το οποίο περιέχει πλουτώνιο οπλικής ποιότητας. Με τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις επανεπεξεργασίας του, το Κίεβο θα μπορούσε θεωρητικά να εξάγει αρκετό υλικό για να παράγει ένα μόνο όπλο μέσα σε ένα χρόνο. Αλλά η κατασκευή ακόμη και των πιο ελάχιστων αποτρεπτικών μέσων θα απαιτούσε επανεπεξεργασία βιομηχανικής κλίμακας. Η άλλη επιλογή σχάσιμου υλικού της Ουκρανίας, ο εμπλουτισμός ουρανίου, θα αντιμετωπίσει ακόμη πιο σημαντικές προκλήσεις, απαιτώντας νέες, εκτεταμένες και ορατές υποδομές.

Κανένας από τους δρόμους απόκτησης σχάσιμου υλικού δεν μπορούσε να αναληφθεί μυστικά. Η απομάκρυνση του πλουτωνίου για επανεπεξεργασία θα ανιχνευθεί από τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ). Επιπλέον, η μεγάλη βιομηχανική υποδομή που απαιτείται για την παραγωγή ουρανίου υψηλής εμπλουτισμού θα τραβούσε πολύ πιθανόν την προσοχή των υπηρεσιών πληροφοριών, ιδίως εκείνων που βοηθούν τη Ρωσία να επιλέξει στόχους στην Ουκρανία.

Οι σύγχρονες πλατφόρμες παράδοσης θα ήταν απαραίτητες για έναν αξιόπιστο αποτρεπτικό παράγοντα. Τα κληροδοτημένα προγράμματα βαλλιστικών πυραύλων της Ουκρανίας μπορεί να αποτελέσουν ένα σημείο εκκίνησης, αλλά θα απαιτούσαν χρόνια ανάπτυξης και σημαντικές επενδύσεις. Οι πύραυλοι κρουζ που εκτοξεύονται από τον αέρα ή τη θάλασσα θα ήταν μια πιο ελπιδοφόρα διαδρομή, προσφέροντας τη δυνατότητα προσαρμογής συστημάτων που βρίσκονται ήδη σε υπηρεσία, όπως ο ναυτικός πύραυλος R-360 Neptune. Οι βόμβες βαρύτητας, αν και τεχνικά λιγότερο περίπλοκες από τους πυραύλους, θα απαιτούσαν προηγμένα αεροσκάφη αξιόπιστα ικανά να αποφύγουν τη ρωσική αεράμυνα.

Η πρόκληση έγκειται στη διασφάλιση ότι οποιοδήποτε σύστημα παράδοσης είναι αξιόπιστο για την αποτροπή της επιθετικότητας – μια απαίτηση που πιθανώς επεκτείνει τα τρέχοντα τεχνολογικά και οικονομικά όρια της Ουκρανίας. Όπως και με τη διαδικασία παραγωγής σχάσιμου υλικού, η κατασκευή πλατφορμών παράδοσης θα ήταν ευάλωτη σε χτυπήματα ρωσικών πυραύλων και ακατοίκητων εναέριων οχημάτων, καθώς και σε άλλες μορφές δολιοφθοράς. Μια πυρηνική δοκιμή για την επικύρωση του σχεδιασμού της κεφαλής κατά τη διάρκεια ενός πολέμου θα δημιουργούσε επίσης προκλήσεις. Μόλις εκτοξευθεί, ένα μικρό οπλοστάσιο θα αποτελούσε έναν ελκυστικό στόχο για ένα αφοπλιστικό ρωσικό πρώτο χτύπημα, είτε συμβατικό είτε πυρηνικό, το οποίο θα μπορούσε να ωθήσει την Ουκρανία να χρησιμοποιήσει τυχόν πυρηνικά όπλα που έχουν διασωθεί για να αποτρέψει περαιτέρω επιθετικότητα και να γνωστοποιήσει την αξιοπιστία της αποτρεπτικής της δύναμης.

Πολιτικές προκλήσεις

Πέρα από τα τεχνικά στοιχεία, οι πολιτικές συνέπειες της έναρξης επεξεργασίας σχάσιμου υλικού –όπως η απόσυρση από τη Συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων (NPT) και η απέλαση των επιθεωρητών του ΔΟΑΕ– θα ήταν σημαντικές, οδηγώντας σε διεθνείς επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένης της πιθανότητας διπλωματικής απομόνωσης και οικονομικών κυρώσεων. Ακόμη και με τους δυτικούς υποστηρικτές της, η επιδίωξη της Ουκρανίας για πυρηνικά όπλα θα τείνει τις σχέσεις, ιδιαίτερα στο ΝΑΤΟ, όπου τα κράτη μέλη ήδη αποκλίνουν ως προς τη διαχείριση πιθανής κλιμάκωσης.

Από την πλευρά της Ουκρανίας, φυσικά, μια τιμωρητική αντίδραση μέσω του διεθνούς καθεστώτος μη διάδοσης θα ήταν βαθιά άδικη. Η Ουκρανία παρέδωσε τη σοβιετική πυρηνική κληρονομιά της στη Ρωσία με αντάλλαγμα τις διαβεβαιώσεις ασφαλείας και επικροτήθηκε για την προσχώρησή της στη NPT. Η δυτική υποστήριξη για την άμυνα της Ουκρανίας κατά της Ρωσίας υπολείπεται κατά πολύ του πνεύματος του Μνημονίου της Βουδαπέστης. Ως αποτέλεσμα, η αξιοπιστία των δυτικών πολιτικών μη διάδοσης έχει διαβρωθεί.

Αξιολόγηση της πυρηνικής επιλογής της Ουκρανίας

Οι βιομηχανικές απαιτήσεις για την παραγωγή σχάσιμου υλικού και την τοποθέτηση κεφαλής στα συστήματα παράδοσης υπερβαίνουν την τρέχουσα ικανότητα της Ουκρανίας. Επιπλέον, ο αναπροσανατολισμός των πόρων προς την πυρηνική ανάπτυξη θα μπορούσε να αποδυναμώσει τις συμβατικές στρατιωτικές δυνατότητες, αφήνοντας τη χώρα ακόμη πιο εκτεθειμένη βραχυπρόθεσμα. Και το οικονομικό βάρος της πυρηνικής ανάπτυξης – που καλύπτει χρόνια επενδύσεων σε υποδομές, τεχνολογία και τεχνογνωσία – θα εξαντλούσε τον αμυντικό προϋπολογισμό της Ουκρανίας, αυξάνοντας περαιτέρω την εξάρτησή της από τη δυτική βοήθεια.

Ενώ τα πυρηνικά όπλα μπορεί επιφανειακά να φαίνονται σαν μια ισχυρή διασφάλιση, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η δαπανηρή επένδυση θα παρήγαγε ένα οπλοστάσιο ικανό να συγκρατήσει τη Ρωσία εντός των συνόρων της. Η διάδοση των πυρηνικών όπλων της Ουκρανίας μετά την κατάπαυση του πυρός θα ήταν πιο πιθανό να αναζωπυρώσει τη σύγκρουση παρά να την αποτρέψει.

Μια τρίτη επιλογή για τη διασφάλιση της ουκρανικής κυριαρχίας, πέρα από την απόκτηση πυρηνικών όπλων και την ένταξη στο ΝΑΤΟ, έχει εμφανιστεί. Το "μοντέλο του Ισραήλ" περιλαμβάνει ένα βαριά οπλισμένο κράτος υπό διμερή προστασία από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μια λιγότερο προεξέχουσα πτυχή της πρότασης είναι το γεγονός της ανομολόγητης κατοχής πυρηνικών όπλων από το Ισραήλ.

Η ισχνή πυρηνική ασάφεια του Ισραήλ, σε συνδυασμό με ισχυρές διμερείς εγγυήσεις ασφαλείας από τις ΗΠΑ, προσφέρει ένα συναρπαστικό μοντέλο. Ωστόσο, ο ενεργός πόλεμος της Ουκρανίας, η ευαλωτότητα στον εντοπισμό και η φθίνουσα υποστήριξη από μέλη του ΝΑΤΟ όπως η Ουγγαρία και η Σλοβακία, και πιθανώς οι ΗΠΑ, καθιστούν την αναπαραγωγή απίθανη προς το παρόν. Σε αντίθεση με το παππούδες οπλοστάσιο του Ισραήλ, η Ουκρανία δεν μπορεί να βασιστεί στη σιωπηρή διεθνή αποδοχή των πυρηνικών της φιλοδοξιών στο πλαίσιο του σημερινού θεσμοθετημένου καθεστώτος μη διάδοσης.

Υπό το φως των μικτών σημάτων που προέρχονται από τις προτάσεις της κυβέρνησης Τραμπ για τον τερματισμό του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας, είναι δύσκολο να προβλεφθεί η αντίδρασή της στο ενδεχόμενο να επιδιώξει το Κίεβο μια πυρηνική ικανότητα. Ενώ κάποιοι μπορεί να το βλέπουν ως εργαλείο για τη σταθεροποίηση μιας ενδεχόμενης κατάπαυσης του πυρός, άλλοι μπορεί να το θεωρήσουν ως εισαγωγή αστάθειας και πρόσκληση για περαιτέρω ρωσική επιθετικότητα. Αυτό το χάσμα θα μπορούσε να πιέσει περαιτέρω την ενότητα του ΝΑΤΟ, ειδικά εάν οι ευρωπαίοι σύμμαχοι αντιτίθενται στον πυρηνικό επανεξοπλισμό και εμπνεύσουν άλλους δυτικούς εταίρους, όπως η Νότια Κορέα, να αναζητήσουν δικά τους ιθαγενή όπλα.

Η ηγεσία της Ουκρανίας γνωρίζει σχεδόν σίγουρα τις περιορισμένες πυρηνικές επιλογές της. Όπως πολλά ανασφαλή κράτη στο παρελθόν, επιπλέει την επιλογή της απόκτησης πυρηνικών για να τονίσει τη δεινή θέση της και να διαπραγματευτεί για εξωτερική υποστήριξη. Η Δυτική Γερμανία του Ψυχρού Πολέμου, για παράδειγμα, υπαινίχθηκε στρατηγικά στην απόκτηση πυρηνικών αν δεν αντιμετωπιστούν οι ανησυχίες της για την ασφάλεια, ενισχύοντας τελικά τη θέση της κάτω από την πυρηνική ομπρέλα των ΗΠΑ ενάντια στην απειλή από τη Μόσχα, ακούγοντας τη φωνή της στην Ομάδα Πυρηνικού Σχεδιασμού του ΝΑΤΟ.

Ομοίως, η Ουκρανία μπορεί να ελπίζει να προσελκύσει ισχυρότερη συμβατική στρατιωτική υποστήριξη με τη μορφή λιγότερων περιορισμών στα συστήματα κρούσης μεγάλης εμβέλειας που παρέχει η Δύση. Πέρα από την τρέχουσα φάση του πολέμου, ο Ζελένσκι μπορεί επίσης να σηματοδοτεί ότι οποιαδήποτε σταθερή διευθέτηση με μια πυρηνικά οπλισμένη Ρωσία θα χρειαζόταν ένα πυρηνικό αντίβαρο. Με τη δυτική πολιτική να παρασύρεται προς την επιθυμία για "γρήγορο πάγωμα" της σύγκρουσης, τα σχόλιά του πιθανότατα στοχεύουν στις πρωτεύουσες του ΝΑΤΟ υπό πυρηνική προστασία. Εάν βλέπουν την πυρηνική αποτροπή ως κρίσιμη για τη δική τους ασφάλεια, πώς αναμένεται η Ουκρανία να επιβιώσει χωρίς αυτήν;

Το ενδιαφέρον του Κιέβου για τα πυρηνικά όπλα, όσο ρητορικό κι αν είναι, είναι μια απάντηση στην απροθυμία των δυτικών ηγετών να αναπτύξουν ένα πλαίσιο ασφάλειας για την Ουκρανία, όπως η ένταξη στο ΝΑΤΟ, αφήνοντας τη χώρα να κατανοεί επιλογές. Οι εκκλήσεις του Ζελένσκι προς τους δυτικούς εταίρους "Δώστε μας πίσω τα πυρηνικά όπλα", αναγνωρίζοντας ότι η Ουκρανία δεν μπορεί να τα κατασκευάσει μόνη της, μπορεί να γίνουν πιο δυνατές. Θα είναι ευθύνη των δυτικών υποστηρικτών της Ουκρανίας να αναπτύξουν ένα αξιόπιστο και βιώσιμο πακέτο ασφάλειας για την προστασία της. Εάν τα καταφέρουν, θα διασώσουν επίσης την αξιοπιστία τους για τη μη διάδοση.

Η ηγεσία της Ουκρανίας γνωρίζει σχεδόν σίγουρα τις περιορισμένες πυρηνικές επιλογές της. Όπως πολλά ανασφαλή κράτη στο παρελθόν, επιπλέει την επιλογή της απόκτησης πυρηνικών για να τονίσει τη δεινή θέση της και να διαπραγματευτεί για εξωτερική υποστήριξη. Η Δυτική Γερμανία του Ψυχρού Πολέμου, για παράδειγμα, υπαινίχθηκε στρατηγικά στην απόκτηση πυρηνικών αν δεν αντιμετωπιστούν οι ανησυχίες της για την ασφάλεια, ενισχύοντας τελικά τη θέση της κάτω από την πυρηνική ομπρέλα των ΗΠΑ ενάντια στην απειλή από τη Μόσχα, ακούγοντας τη φωνή της στην Ομάδα Πυρηνικού Σχεδιασμού του ΝΑΤΟ.

Ομοίως, η Ουκρανία μπορεί να ελπίζει να προσελκύσει ισχυρότερη συμβατική στρατιωτική υποστήριξη με τη μορφή λιγότερων περιορισμών στα συστήματα κρούσης μεγάλης εμβέλειας που παρέχει η Δύση. Πέρα από την τρέχουσα φάση του πολέμου, ο Ζελένσκι μπορεί επίσης να σηματοδοτεί ότι οποιαδήποτε σταθερή διευθέτηση με μια πυρηνικά οπλισμένη Ρωσία θα χρειαζόταν ένα πυρηνικό αντίβαρο. Με τη δυτική πολιτική να παρασύρεται προς την επιθυμία για "γρήγορο πάγωμα" της σύγκρουσης, τα σχόλιά του πιθανότατα στοχεύουν στις πρωτεύουσες του ΝΑΤΟ υπό πυρηνική προστασία. Εάν βλέπουν την πυρηνική αποτροπή ως κρίσιμη για τη δική τους ασφάλεια, πώς αναμένεται η Ουκρανία να επιβιώσει χωρίς αυτήν;

Το ενδιαφέρον του Κιέβου για τα πυρηνικά όπλα, όσο ρητορικό κι αν είναι, είναι μια απάντηση στην απροθυμία των δυτικών ηγετών να αναπτύξουν ένα πλαίσιο ασφάλειας για την Ουκρανία, όπως η ένταξη στο ΝΑΤΟ, αφήνοντας τη χώρα να κατανοεί επιλογές. Οι εκκλήσεις του Ζελένσκι προς τους δυτικούς εταίρους "Δώστε μας πίσω τα πυρηνικά όπλα", αναγνωρίζοντας ότι η Ουκρανία δεν μπορεί να τα κατασκευάσει μόνη της, μπορεί να γίνουν πιο δυνατές. Θα είναι ευθύνη των δυτικών υποστηρικτών της Ουκρανίας να αναπτύξουν ένα αξιόπιστο και βιώσιμο πακέτο ασφάλειας για την προστασία της. Εάν τα καταφέρουν, θα διασώσουν επίσης την αξιοπιστία τους για τη μη διάδοση.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου