Το ευρωπαϊκό πακέτο για τα δίκτυα (grids package) αλλάζει το ενεργειακό τοπίο – Μεγάλοι κερδισμένοι η Ελλάδα και τα Βαλκάνια

Του Χάρη Φλουδόπουλου

Η Κομισιόν παρουσίασε το πιο φιλόδοξο σχέδιο αναβάθμισης των ευρωπαϊκών ενεργειακών δικτύων από τη δημιουργία της εσωτερικής αγοράς ενέργειας: το European Grids Package, συνοδευόμενο από την πρωτοβουλία Energy Highways, ένα σύνολο οκτώ εμβληματικών έργων που αποκτούν καθεστώς "επείγοντος ευρωπαϊκού συμφέροντος". Στόχος δεν είναι μόνο η μείωση των λογαριασμών και η ενίσχυση της ενεργειακής ανεξαρτησίας, αλλά και η ολοκλήρωση της Ενεργειακής Ένωσης, η οποία –όπως αναγνωρίζει η Επιτροπή– παραμένει ημιτελής σχεδόν μια δεκαετία μετά την κρίση φυσικού αερίου του 2014.

Στο νέο αυτό πλαίσιο, η Ελλάδα και τα Βαλκάνια βρίσκονται στον πυρήνα των ευρωπαϊκών ενεργειακών προτεραιοτήτων, με δύο από τα οκτώ έργα υψηλής προτεραιότητας να αφορούν άμεσα την περιοχή: το Great Sea Interconnector και τον TransBalkan Pipeline (TBP).

Σήμερα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Επιτροπής, έως και 45% των αναγκών για νέα διασυνοριακή μεταφορική ικανότητα δεν καλύπτονται από τα υπάρχοντα έργα που έχουν προταθεί ή υλοποιούνται. Το γεγονός αυτό δημιουργεί "συμφόρηση" στα δίκτυα με κόστος που έφτασε τα €5,2 δισ. το 2022 και απειλεί να εκτοξευθεί στα €26 δισ. ετησίως έως το 2030.

Παράλληλα, μέχρι το 2040 κινδυνεύουν να χαθούν έως και 310 TWh ανανεώσιμης ενέργειας λόγω έλλειψης δικτύου – ποσότητα που αντιστοιχεί σχεδόν στη μισή κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ το 2023.

Γι’ αυτό η Κομισιόν προτείνει:

• Συντονισμένο ευρωπαϊκό σχεδιασμό δικτύων κάθε τέσσερα χρόνια.
• Επιτάχυνση αδειοδοτήσεων με υποχρεωτικά χρονικά όρια και δυνατότητα "σιωπηρής έγκρισης".
• Δίκαιη κατανομή κόστους μεταξύ χωρών για έργα με διασυνοριακά οφέλη.
• Νέους μηχανισμούς χρηματοδότησης, συμπεριλαμβανομένης πενταπλάσιας αύξησης του CEF–Energy (από €5,8 δισ. σε €29,9 δισ.).

Η φιλοσοφία του πακέτου είναι ότι κάθε ευρώ που επενδύεται στα δίκτυα μπορεί να μειώσει κατά 1,5 φορά το συνολικό ενεργειακό κόστος των καταναλωτών.

Great Sea Interconnector: η Ελλάδα αποκτά κομβικό ρόλο στην ενεργειακή ασφάλεια της Ανατολικής Μεσογείου

Ανάμεσα στα οκτώ έργα της πρωτοβουλίας Energy Highways, το Great Sea Interconnector (GSI) –η ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου–Ελλάδας–εντάσσεται επίσημα στα έργα "υψηλής προτεραιότητας" που θα λάβουν άμεση πολιτική και χρηματοδοτική υποστήριξη από τις Βρυξέλλες.

Η Κομισιόν αναγνωρίζει ότι το έργο:

• τερματίζει την ενεργειακή απομόνωση της Κύπρου,
• διασφαλίζει τη σταθερότητα του συστήματος της Ανατολικής Μεσογείου,
• ενισχύει τον ρόλο της Ελλάδας ως ενεργειακής πύλης της περιοχής προς την ΕΕ,
• και διευκολύνει την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρισμού.

Το γεγονός ότι το GSI βρίσκεται πλέον σε ευρωπαϊκό fast-track έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς έρχεται σε μια περίοδο αβεβαιότητας και καθυστερήσεων στη Λευκωσία. Η ένταξή του στις "Energy Highways” μεταφέρει ουσιαστικά την πολιτική ευθύνη στο κορυφαίο επίπεδο –το επίπεδο των Βρυξελλών–, περιορίζοντας τον κίνδυνο εκτροχιασμού του έργου.

TransBalkan Pipeline: ο νέος άξονας της ΝΑ Ευρώπης όπου η Ελλάδα επεκτείνει ήδη τον ρόλο της

Ο TransBalkan Pipeline (TBP), ο οποίος αποκτά δυνατότητα αντιστροφής ροής στο πλαίσιο του πακέτου υποδομών, αποτελεί στρατηγικό έργο για:

• την ασφάλεια τροφοδοσίας των Βαλκανίων,
• την πρόσβαση της Ουκρανίας σε αμερικανικό LNG μέσω Ελλάδας–Βουλγαρίας–Ρουμανίας,
• την ενίσχυση του ρόλου της Ελλάδας ως διαμετακομιστικού κόμβου.

Η Επιτροπή το χαρακτηρίζει έργο "κρίσιμης σημασίας για την ανθεκτικότητα του ενεργειακού συστήματος στην ευρύτερη περιοχή". Με δεδομένη την ισχυρή παρουσία FSRU στην Αλεξανδρούπολη και την προοπτική νέου τερματικού στην Κόρινθο, η Ελλάδα μετατρέπεται σε κεντρικό παίκτη για τη ροή φυσικού αερίου προς την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.

Νοτιοανατολική Ευρώπη: οι Βρυξέλλες βλέπουν ανάγκη άμεσης ενίσχυσης του δικτύου

Στα Energy Highways περιλαμβάνεται και ειδική κατηγορία για τα δίκτυα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, όπου η ΕΕ εντοπίζει:

• υψηλή μεταβλητότητα τιμών,
• ανεπαρκείς υποδομές αποθήκευσης,
• ελλείψεις σε διασυνδέσεις που εμποδίζουν την ενσωμάτωση ΑΠΕ.

Οι Βρυξέλλες αναφέρουν ότι μεγαλύτερη διασύνδεση μπορεί να μειώσει τις ετήσιες δαπάνες ενέργειας σε ευρωπαϊκό επίπεδο κατά €40–43 δισ. μέσα στη δεκαετία. Το στοιχείο αυτό προκύπτει από τα συνοδευτικά ενημερωτικά στοιχεία του Grids Package, τα οποία επισημαίνουν ότι η πλήρης ολοκλήρωση της αγοράς μπορεί να αυξήσει το ΑΕΠ της ΕΕ κατά €18 δισ. μέχρι το 2030.

Για την Ελλάδα, αυτό μεταφράζεται σε:

• μεγαλύτερες ροές διασυνοριακών συναλλαγών,
• σταθερότερες τιμές χονδρεμπορικής,
• ταχύτερη ανάπτυξη ΑΠΕ και αποθήκευσης.

Αλλαγές στην αδειοδότηση και δίκαιη κατανομή κόστους: δύο θέματα-κλειδιά για Αθήνα και ΡΑΑΕΥ

Η Κομισιόν προτείνει για πρώτη φορά:

• υποχρεωτικά χρονικά όρια για αδειοδότηση δικτύων, έργων ΑΠΕ, αποθήκευσης και υποδομών φόρτισης,
• σιωπηρή έγκριση εάν η διοίκηση δεν απαντά εγκαίρως,
• ειδικές ρυθμίσεις για repowering και αναβάθμιση δικτύων,
• μοιρασιά κόστους για διασυνοριακά έργα με βάση τα πραγματικά οφέλη.

Για την Ελλάδα, όπου οι διασυνδέσεις νησιών και οι επενδύσεις υψηλής τάσης συχνά συναντούν εμπόδια περιβαλλοντικής ή κοινωνικής αποδοχής, τα νέα εργαλεία θα μπορούσαν να ξεμπλοκάρουν κρίσιμες επενδύσεις ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ.

Ταυτόχρονα, ο νέος μηχανισμός κατανομής κόστους μπορεί να μειώσει το βάρος για τους Έλληνες καταναλωτές σε έργα όπου τα οφέλη διαχέονται σε ολόκληρη την περιοχή – χαρακτηριστικό παράδειγμα ο άξονας Bulgaria–Greece–Italy, όπου η Ελλάδα λειτουργεί ως χώρα διέλευσης αλλά δεν είναι ο τελικός ωφελούμενος.
Τι σημαίνει για την Ελλάδα η νέα ευρωπαϊκή "γραμμή”

Το Grids Package αναδιαμορφώνει πλήρως το επενδυτικό τοπίο στα ενεργειακά δίκτυα. Για την Ελλάδα, οι επιπτώσεις συνοψίζονται σε έξι βασικά σημεία:

• Αναβάθμιση ρόλου ως διασυνοριακού κόμβου ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου.
• Πολιτική και χρηματοδοτική "ομπρέλα” στο Great Sea Interconnector, που μειώνει τον κίνδυνο νέων καθυστερήσεων.
• Ενίσχυση των ροών φυσικού αερίου προς τα Βαλκάνια και την Ουκρανία μέσω του TBP και των ελληνικών FSRU.
• Πιο γρήγορη υλοποίηση κρίσιμων έργων ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ, από τις διασυνδέσεις νησιών μέχρι τον εκσυγχρονισμό των υποσταθμών.
• Μεγαλύτερη ενσωμάτωση ΑΠΕ και αποθήκευσης, που αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για νέες επενδύσεις και σταθεροποίηση τιμών.
• Μείωση κόστους για τους καταναλωτές, καθώς οι συμφόρησεις δικτύου και τα οριακά κόστη μειώνονται.

Η επόμενη ημέρα θα κριθεί από το πόσο γρήγορα οι εθνικές κυβερνήσεις –συμπεριλαμβανομένης της ελληνικής– θα αξιοποιήσουν τα νέα εργαλεία για να επιταχύνουν έργα που σήμερα λιμνάζουν. Γιατί, όπως επισημαίνει η Επιτροπή, η Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια της αδράνειας: το κόστος της απραξίας στα δίκτυα μπορεί να αποδειχθεί πολλαπλάσιο από το κόστος της επένδυσης.